تمدید توافق ژنو به نفع تهران نیست/دو اشکال اساسی اکسید اورانیوم ۵ درصد ؟

، رویترز از وین گزارش داده است ایران تاسیسات تبدیل اورانیوم 5 درصد به اکسید را به زودی راه اندازی خواهد کرد و از حیث فنی این امکان را خواهد داشت که تا پایان دوره زمانی توافق ژنو (یعنی 30 تیر/ 20 ژانویه) تمام مواد 5 درصدی را که از تاریخ 20 دی 1392 – زمان آغاز اجرای توافق ژنو- تولید کرده اکسید کند.

یکی از تعهدات ایران در توافق ژنو این بوده است که در پایان مهلت 6 ماهه توافق ژنو ذخیره مواد هسته ای اش فراتر از مقداری که روز اول اجرای توافق بوده، نرود.

این به این معناست که ایران عملا اجازه انباشت مواد هسته ای خود به شکل مواد قابل غنی سازی مجدد (گاز UF6) را ندارد و مواد باید به صورت اکسید انباشت شود.

برخی کارشناسان فنی عقیده دارند به یک معنا خروجی چنین فرآیندی این است که ایران عملا اساسا غنی سازی 5 درصد هم انجام نداده است و این ادعا که ایران در توافق ژنو اجازه غنی سازی 5 درصد پیدا کرده، دقیقا منطبق با واقعیت نیست.

استدلال طرف ایرانی این است که اساسا از ابتدا هدف ایران بوده است که غنی سازی را با هدف تولید سوخت نیروگاه های هسته ای انجام بدهد و بنابراین اکسید کردن مواد 5 درصد تولید شده، با هدف گذاری های فنی ایران منطبق است.

 از دید کارشناسان، دو اشکال اساسی به این استدلال وارد است:

1- نخستین اشکال این است که توافق ژنو، تبدیل مواد 5 درصدی را که به تازگی تولید می شود به اکسید، به یک تعهد برای ایران تبدیل کرده است در حالی که پیش از این این اختیار ایران بود که چنین کاری بکند یا نه. درست است که در برنامه ایران هم این وجود داشت که به منظور تولید سوخت نیروگاه ها بخشی از مواد غنی شده خود تا اندازه 5 درصد را اکسید کند ولی اولا این امر شامل تمام مواد تولید شده ایران نمی شد و ثانیا چنانکه تاکید شد این امر به تصمیم گیری خود ایران بستگی داشت و ایران هیچ تعهد بین المللی در این باره نسپرده بود. برخی گزارش ها نشان می دهد که بناست در توافق نهایی هم مجددا این اصل تثبیت شود. نتیجه این است که از این پس ایران دیگر هرگز اجازه ذخیره سازی هیچ مواد تازه تولید شده ای را به شکل گاز نخواهد داشت و ذخیره مواد 5 درصد ایران نه تنها اضافه نمی شود بلکه کاهش هم خواهد یافت.

2- اشکال دوم این است که اگر ایران در آینده و در مسیر تکمیل راکتورهای تحقیقاتی خود به غنی سازی با درصد بالاتر از 5 درصد نیاز داشته باشد، دیگر مواد 5 درصد لازم برای غنی سازی را در اختیار نخواهد داشت. ایران همواره اعلام کرده –و این درست هم هست- که تنها عاملی که تعیین می کند ایران تا چه درصدی غنی سازی کند نیاز کشور است. برای تامین نیاز مفروض کشور به غنی سازی با درصد بالاتر از 5 درصد، ایران به مقادیر مناسبی از اورانیوم 5 درصد نیاز خواهد داشت والا باید کار خود را با مواد خام آغاز کند که این کار سرعت غنی سازی را تا حد زیادی کاهش خواهد داد.

کارشناسان می گویند اینکه گروه 1+5 علاوه بر مواد 20 درصد، روی مواد 5 درصد ایران هم تمرکز کرده نشان دهنده آن است که غرب بیش از هر چیز نگران وجود مواد هسته ای در ایران است ولی تیم مذاکره کننده این امر را جدی نگرفته و مواد هسته ای ایران را تقریبا در ازای هیچ از دست داده است.

50 هزار ماشین، اختلاف ایران و 1+5 درباره تعداد سانتریفیوژ ها
اطلاعات موجود نشان می دهد اختلاف مواضع ایران و 1+5  درباره ظرفیت غنی سازی که ایران می تواند در گام نهایی در اختیار داشته باشد، به حدی است که بدون «کوتاه آمدن اساسی» یک طرف از موضع خود، امکان حصول توافق نهایی وجود ندارد.

 هفته هاست که روشن است مسئله ظرفیت غنی سازی مهم ترین اختلاف ایران و 1+5 در مذاکرات فعلی است اما اخیرا جزئیات بیشتری در این باره منتشر شده است.

بر اساس اطلاعات اخیرا منتشر شده، موضع ایران در مذاکرات این است که باید بتواند به اندازه ظرفیت غنی سازی داشته باشد که بتواند سوخت مصرفی نیروگاه بوشهر راتولید کند.

نیروگاه بوشهر سالانه 30 تن دی اکسید اورانیوم 5 درصد مصرف می کند و برای تامین سوخت آن، ایران باید 54000 ماشین سانتریفیوژ نوع اول را به طور کامل راه اندازی کند.

ایران در مذاکرات تاکید کرده است اصراری به استفاده از نوع خاصی از ماشین ها ندارد ولی تعداد و نوع ماشین ها باید به اندازه ای باشد که در مجموع ایران بتواند 120 هزار سو (SWU) غنی سازی لازم برای تامین سوخت راکتور بوشهر را انجام بدهد.

ایران اکنون حدود 8000 ماشین فعال دارد. تعداد کل ماشین های نصب شده ایران در نطنز و فردو 21000 عدد است.

به گزارش خبرگزاری پايگاه خبري تحليلي «پارس»، منابع مطلع ايران هسته اي می گویند موضع فعلی ایران در مذاکرات این است که هیچ ماشینی را برنمی چیند و همین تعداد ماشین را حفظ خواهد کرد ولی آماده است درباره برنامه زمان بندی افزایش این تعداد ماشین ها به 54000 عدد با 1+5 مذاکره و تفاهم کند.

متقابلا، امریکا اصرار دارد که ایران فقط می تواند 4000 ماشین سانتریفیوژ نوع اول را حفظ کند و باید بقیه ماشین ها را برچیند.

استدلال امریکایی ها این است که اگر تعداد ماشین های ایران بیش از این باشد، زمان گریز هسته ای ایران (Break out) به کمتر از 6 ماه کاهش پیدا می کند و حال آنکه از دید امریکا، هدف اساسی این مذاکرات افزایش این زمان به 12-18 ماه است.

جاستینا پاولاک و فردریک دال، در گزارشی برای خبرگزاری رویترز از بروکسل و وین که روز 14 خرداد منتشر شده، از قول یک مقام عضو 1+5 در این باره نوشته اند: «ایرانی ها انتظار دارند ظرفیت تامین سوخت (رئاکتور) بوشهر را کسب کنند و این موضوع، واقع گرایانه نیست چرا که بدین ترتیب زمان بسیار کوتاهی برای آغاز (به ساخت بمب اتمی) نیاز است».

پاولاک و دال توضیح داده اند که اساسا از دید امریکا هدف مذاکرات افزایش زمان گریز هسته ای ایران است نه تامین نیاز عملی ایران به غنی سازی و نتیجه گرفته اند که تعداد ماشین های ایران باید نهایتا بسیار کمتر از آن چیزی باشد که اکنون ایران خواهان آن است: «موافقتنامه جدید با ایران به احتمال زیاد به این کشور اجازه غنی سازی را خواهد داد، اما هدف چنین موافقتنامه ای طولانی کردن مدت زمانی است که ایران نیاز دارد در صورت تصمیم به ساخت بمب اتمی، مواد لازم برای این کار را فراهم کند».

مقصود از زمان گریز هسته ای، مدت زمانی است که طول می کشد تا ایران اورانیوم لازم (25 کیلو) برای یک وسیله انفجاری هسته ای را غنی سازی کند.

 پاولاک و دال درباره تعداد ماشین هایی که غرب حاضر به پذیرش آن است، نوشته اند: «ایران هم اکنون حدود 19 هزار دستگاه سانتریفیوژ در اختیار دارد که حدود نیمی از آنها در حال فعالیت است. دیپلمات های غربی اعلام کردند تنها حدود نیمی از این دستگاه های سانتریفیوژ فعال را خواهند پذیرفت. البته هر گونه موافقت نامه طولانی مدت به دیگر عوامل نیز بستگی خواهد داشت که از جمله آنها می توان به میزان نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی بر فعالیت های ایران اشاره کرد. این تعداد دستگاه سانتریفیوژ احتمالا بخش اندکی از تعداد دستگاه هایی است که برای تهیه سوخت رئاکتور بوشهر به آنها نیاز است».

کارشناسان در تهران می گویند موضع فعلی ایران یک تاکتیک چانه زنی نیست بلکه موضعی کاملا واقعی است که اگر غرب آن را نپذیرد مذاکرات شکست خواهد خورد.

این کارشناسان می گویند به لحاظ سیاسی این برای ایران غیر ممکن است که حتی یک ماشین را برچیند و 1+5 باید به فرمولی بیندیشد که بر اساس آن ضرورتی به برچیدن ماشین ها در ایران نباشد.

 تمدید توافق ژنو به ضرر ايران

 منابع غربی می گویند هم ایران و هم امریکا مایل هستند توافق ژنو پس از تاریخ 30 تیر 1393 (20 ژوئیه 2014) تمدید شود.

 خبرگزاری رویترز در گزارشی به قلم لویی شاربونو از نیویورک و پریسا حافظی از آنکارا که روز 14 خرداد منتشر شده، می گوید علت اصلی این تمایل این است که از یک سو مذاکرات فعلی آنقدر سریع پیش نمی رود که تا قبل از 30 تیر توافق نهایی میان ایران و 1+5 حاصل شود و از سوی دیگر هیچ کدام از دو طرف نمی خواهند فرصت دست یابی به یک توافق نهایی را از دست بدهند.

با وجود اینکه مقام های دولت امریکا پیش از این می گفتند برای تمدید توافق ژنو به مدت 6 ماه دیگر، با مشکلات سیاسی مواجه خواهند شد، اما اکنون شواهد نشان می دهد که آن مواضع بیشتر برای وادار کردن ایران به امتیازدهی سریع تر بوده و در واقع نه دولت و نه کنگره امریکا مخالفتی با تمدید توافق ندارند.

شاربونو و حافظی در این باره نوشته اند: «اگر مذاکرات تمدید شود، دولت اوباما برای جلب موافقت کنگره تلاش خواهد کرد. مسئولان آمریکایی در گفتگو با رویترز اعلام کرده اند در نهایت این موافقت حاصل خواهد شد اما بدون بروز بحران نخواهد بود. اعضای کنگره پیش از این درباره تعویق تماس های کاخ سفید و کنگره درباره مذاکرات ایران ابراز نگرانی کرده اند. مسئولان دولت آمریکا در محافل خصوصی گفته اند بر این باورند که اعضای کنگره بعید است ریسک لطمه زدن به مذاکرات را متحمل شوند. یک مسئول آمریکایی نیز گفته است کنگره نمی خواهد مسئول و مقصر نابود کردن مذاکرات معرفی شود».

کارشناسان در تهران می گویند تیم مذاکره کننده ایران باید این نکته را در نظر بگیرد که بسیاری دیگر از ادعاهای دولت امریکا درباره سخت گیری کنگره هم بیش از آنکه واقعیت داشته باشد، تاکتیک این کشور برای چانه زنی است.

طیفی از اختلافات موجب آن شده است که از مذاکرات وین 4 به بعد، سرعت مذاکرات به شدت کاهش پیدا کند به گونه ای که ایران و 1+5 هنوز موافق به آغاز نگارش متن توافق جامع نشده اند.

این در حالی است که مذاکرات به طور فشرده میان دو طرف در جریان است و آخرین دور از مذاکرات کارشناسی میان دو طرف غروب دیروز (پنج شنبه، 15 خرداد) در وین پایان یافت.

تحلیلگران می گویند دو مسئله ظرفیت غنی سازی که ایران می تواند در طول گام نهایی حفظ کند و همچنین چگونگی لغو تحریم ها، اصلی ترین اختلافات باقی مانده است و نظرات دو طرف در این باره فاصله ای عمیق از یکدیگر دارد.

به گزارش خبرگزاری پايگاه خبري تحليلي «پارس»، همچنین به نظر می رسد، تمدید مذاکرات دو علت راهبردی اساسی دارد:

1- نخستین علت آن است که از ابتدا هم مشخص بود که هرگونه بده بستان نهایی در لحظات آخر مذاکرات –که در دسامبر 2014 قرار خواهد داشت- رخ خواهد داد و طبیعت اینگونه مذاکرات این است که تا زمانی که دورنمای شکست مذاکرات آشکار نشود، طرفین دست از چانه زنی برنداشته و موضع واقعی خود را آشکار نمی کنند. بنابراین، اساسا منطقی نیست که تا پیش از پایان سال جاری میلادی انتظار توافق داشته باشیم.

2- علت دوم هم این است که دولت امریکا به هیچ وجه مایل نیست با شکست این مذاکرات، موضع دولت حسن روحانی در داخل ایران تضعیف شود. شاربونو و حافظی این موضوع را اینگونه توضیح داده اند: «شکست مذاکرات موضع تندروهای ایرانی را ضد حسن روحانی رییس جمهور عملگرای ایران که تلاش کرده است مناسبات با آمریکا را بهبود دهد، تقویت خواهد کرد. یک مسئول ایرانی نزدیک به دولت روحانی می گوید روحانی همه تخم مرغ های خود را در این سبد گذاشته است و شکست در مذاکرات می تواند به معنی شکست اصلاحات در ایران باشد».

جالب است به یاد بیاوریم که شبکه تلویزیونی بی بی سی هم پیش از این گفته بود هشدار اصلی محمد جواد ظریف به غربی ها این است که اگر با دولت حسن روحانی توافق نکنند، حادثه سال 1384 در ایران (پیروزی فردی اصولگرا) تکرار خواهد شد.

در عین حال، کارشناسان در تهران هشدار می دهند تمدید توافق ژنو به دلیل امتیازات فراوانی که دولت روحانی در این توافق واگذار کرده، به نفع تهران نیست.

منبع: پارس نیوز