سرمایه‌گذاری مبهم وزارت بهداشت در سینما/ این جشنواره «سلامت» است؟
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در مقام اصلی‌ترین بازوی اجرایی دولت در حوزه سلامت، چندسالی است که در زمینه توجه به ظرفیت‌های فرهنگی چه در قالب تولیدات تلویزیونی و چه در حوزه محصولات سینمایی، دورخیز جدی‌تری داشته و فرهنگسازی با تکیه بر ظرفیت‌های هنری را به طور جدی در دستورکار خود قرار داده است.
جشنواره فیلم «سلامت» مهم‌ترین خروجی قابل ارزیابی این وزارتخانه در این حوزه است؛ جشنواره‌ای کاملا سینمایی و با سرمایه‌گذاری و پشتیبانی مالی مستقیم وزارت بهداشت که حالا و پس از گذشت سه سال از تولد آن، می‌توان به‌صورت جدی‌تر از اهداف و دستاوردهایش پرسید.
متولی برگزاری جشنواره «سلامت» کجاست؟
موسسه «آوای هنر سلامت» متولی برگزاری جشنواره فیلم «سلامت» است؛ موسسه‌ای فرهنگی-هنری که توسط وزارت بهداشت تاسیس شده و اصلی‌ترین فعالیت اجرایی‌اش مطابق اطلاعات درج شده در سایت رسمی آن علاوه‌بر برگزاری جشنواره فیلم سلامت، طراحی و اجرای جشنواره رسانه‌های دیجیتال سلامت هم است.
برگزاری این دو رویداد را می‌توان در راستای «ارتقای سطح دانش و بینش عمومی در حوزه نظام سلامت» دانست که از اهداف تاسیس این موسسه است اهدافی که هر چند قرار است در قالب «تهیه و تولید سریال‌ها و فیلم‌های تلویزیونی، ویدیویی، انیمیشن، کوتاه، بلند و مستند اعم از داستانی، آموزشی، صنعتی و تاریخی» پیگیری شود اما در سه سال گذشته از آغاز فعالیت «آوای هنر سلامت» بیشتر بر برگزاری جشنواره متمرکز بوده است که حضور ابراهیم داروغه‌زاده معاون نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی و دبیر جشنواره فیلم فجر در مقام مدیرعامل این موسسه احتمالا در ورود جدی آن به میدان برگزاری جشنواره‌ای سینمایی بی‌تاثیر نبوده است.
«فیلم سلامت» چیست؟
یکی از آفات جشنواره‌های موضوعی و تخصصی در کشور، سایه سنگین ویترین جشنواره فجر بر سر آنان است به این معنا که معمولا تنوع آثار راه‌یافته به این جشنواره‌ها متاثر از فیلم‌های رونمایی شده در جشنواره فجر هر سال است و گویی هر یک از این رویدادها صرفا با اندکی تغییر در ارایه تعاریف و گسترده‌تر کردن دامنه موضوعی مدنظر، به‌دنبال بهره‌مندی بیشتر از ویترین متنوع فجر هستند.
برای اینکه بدانیم جشنواره فیلم «سلامت» طی سه دوره برگزاری تا چه میزان از این آسیب مصون بوده است طبیعتا باید به‌دنبال تعریف ارایه شده از سوی مسئولان برگزاری از «فیلم سلامت» و میزان انطباق این تعریف با فیلم‌های راه‌یافته به جشنواره باشیم.
دوره سوم در حال برگزاری است و طبیعتا در حین رقابت فیلم‌های سینمایی نمی‌توان موضوعیت و تناسب فیلم‌ها با مختصات جشنواره را به چالش کشید به همین دلیل به‌صورت مصداقی سراغ جشنواره دوره دوم رفتیم و دسته‌بندی فیلم‌ها را مرور کردیم.
«سلامت جسمی»، «سلامت روانی»، «سلامت معنوی» و «سلامت اجتماعی» چهار سرفصل موضوعی‌ای هستند که فیلم‌های راه‌یافته به دومین دوره جشنواره فیلم سلامت به استناد کتاب جشنواره، مطابق آن دسته‌بندی شده‌اند. از همین عناوین و براساس پیش‌فرض‌ها هم احتمالا قابل حدس است که کدام حوزه تعریف موضوعی گسترده‌تری را در تولیدات سینمایی شامل می‌شود و طبیعتا کمیت آثار پذیرفته‌شده در ذیل آن بیش از سرفصل‌های دیگر است!
«ملی و راه‌های نرفته‌اش» از فیلم‌های پذیرفته‌شده در بخش «سلامت اجتماعی» جشنواره دوم بود
در دوره دوم جشنواره که در سال ۹۶ برگزار شد، فیلم‌های «آپاندیس» ساخته حسین نمازی، «باران می‌بارید» به کارگردانی علی صفی‌خانی، «بیوگرافی» فاطمه ثقفی، «تابستان داغ» ابراهیم ایرج‌زاد، «خانه» ساخته اصغر یوسفی‌نژاد، «سوفی و دیوانه» مهدی کرم‌پور، «شماره ۱۷ سهیلا» ساخته محمود غفاری، «ماحی» داوود خیام، «مادری» به کارگردانی رقیه توکلی، «مالاریا» پرویز شهبازی و «ملی و راه‌های نرفته» ساخته تهمینه میلانی آثاری بودند که در بخش «سلامت اجتماعی» امکان حضور در جشنواره سلامت را به دست آوردند؛ بخشی که به واسطه دامنه گسترده تعریف «سلامت اجتماعی» احتمالا دیگر تولیدات سینمای ایران در سال گذشته هم منعی برای حضور در آن نداشته‌اند!
در بخش «سلامت روانی» هم تاحدودی با این تأویل‌پذیری مواجهیم؛ «خشک‌سالی و دروغ» ساخته پدرام علیزاده، «خفه‌گی» به کارگردانی فریدون جیرانی، «زیر سقف دودی» ساخته پوران درخشنده و «یک شهروند کاملاً معمولی» ساخته مجید برزگر هم در سال ۹۶ به جشنواره سلامت راه پیدا کردند و در این بخش مورد داوری قرار گرفتند.
«خفه‌گی» از فیلم‌های پذیرفته‌شده در بخش «سلامت روانی» جشنواره دوم بود
تکلیف فیلم‌های «بن‌بست وثوق» به کارگردانی مهرداد فرید، «بیست‌ویک روز بعد» ساخته محمدرضا خردمندان، «پایان رؤیاها» به کارگردانی محمدعلی طالبی، «فصل نرگس» ساخته نگار آذربایجانی، «ماجان» رحمان سیفی‌آزاد و «مرداد» ساخته بهمن کامیار نسبتا مشخص‌تر است؛ آثاری که مشخصا دست بر روی یک بیماری و یا نقص جسمی گذاشته‌اند و طبیعتا هم در بخش «سلامت جسمی» پذیرفته شده‌اند.
«سلامت معنوی» اما در میان تولیدات داستانی نماینده‌ای نداشته و در ویترین جشنواره دوم «فیلم سلامت» تنها چند فیلم مستند مانند «دوباره زندگی»، «ساکن گلخانه» و «سایه مسیح» و چند اثر دانشجویی در این بخش پذیرفته شدند.
در شرایطی که جشنواره‌های بزرگ سینمایی مانند فجر ملی و بین‌الملل ناگزیر از شفافیت مالی شده‌اند و وزارت ارشاد زیرمجموعه‌های خود را ملزم به ارائه گزارش‌های مالی کرده، به نظر می‌رسد درخواست شفاف‌سازی سرمایه‌گذاری دیگر دستگاه‌های اجرایی در حوزه سینما هم چندان بی‌راه نباشداین مرور اجمالی بر ویترین جشنواره دوم فیلم سلامت، تصویری روشن‌تر از نسبت جشنواره سینمایی وزارت بهداشت و جریان تولید در سینمای ایران به دست می‌دهد؛ نسبتی که در همین جشنواره سوم نیز تا حدود زیادی برقرار مانده و تغییر چندانی نداشته است.
یک سرمایه‌گذاری مبهم سینمایی
تا اینجا تلاش کردیم گزارشی هرچند مختصر از جزییات یکی از جدی‌ترین سرمایه‌گذاری های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در حوزه فرهنگ و به‌طور خاص سینما ارایه کنیم اما این سرمایه‌گذاری چه دستاوردی تا به امروز داشته و تا چه میزان موفق به تحق اهداف و برآوردهای اولیه شده است؟
وزارت بهداشت در سایت رسمی خود زیرصفحه‌ای به نام «گزارش اقدامات» دارد که در بازه‌های زمانی مشخص و به صورت مکتوب اهم اقدامات زیرمجموعه‌های خود را تا جزیی‌ترین موارد فهرست می‌کند.
متناسب با موعد آغاز فعالیت جشنواره سلامت از بهار ۹۵ مروری بر دو گزارش اخیر وزارت بهداشت از اقدامات سال‌های ۹۵ و ۹۶ داشتیم. در گزارش نخست به‌رغم اشاره به جزییات برگزاری و حمایت از چند جشنواره دانشجویی اشاره‌ای مستقیم به تولد «جشنواره فیلم سلامت» نشده است. در گزارش سال ۹۶ هم در ذیل برنامه‌های مرتبط با «ارتقای فرهنگ سلامت» به برگزاری دومین دوره «فیلم سلامت» اشاره تیتروار شده و در بخش «فعالیت گروه ارتباط با رسانه‌ها» به «همکاری موثر در برگزاری و ارزیابی آثار ارسالی به جشنواره فیلم سلامت» در قالب «بررسی و تحلیل ۲۸ اثر» اشاره شده است.
وزارت بهداشت هنوز گزارشی از دستاوردهای برگزاری دو دوره جشنواره «سلامت» ارایه نکرده است
اشاره به سهم جشنواره فیلم سلامت از گزارش اقدامات وزارت بهداشت، البته به معنای اهمیت کم آن و یا سندی بر کتمان دستاوردهای احتمالی آن نیست بلکه یک یادآوری است مبنی‌بر این است که وزارتخانه متولی برگزاری این رویداد سینمایی هنوز گزارش مشروح و قابل قضاوتی از دستاوردهای سرمایه‌گذاری خود در حوزه سینما ارایه نکرده است. البته در شریطی که اساس افتتاح موسسه «آوای هنر سلامت» به‌عنوان متولی برگزاری این جشنواره‌ها هیچ ردونشانی در گزارش اقدامات سالانه وزارت بهداشت ندارد، شاید انتظار برای ارایه گزارش عملکرد این موسسه محلی از اعراب نداشته باشد!
نوبت به شفاف‌سازی می‌رسد؟
در نبود گزارش شفاف از جزییات سرمایه‌گذاری وزارت بهداشت در حوزه سینما و مهمتر از آن دستاوردهای فرهنگی توجیه‌کننده ابعاد اقتصادی این رویداد، سراغ «سامانه دسترسی آزاد به اطلاعات رفتیم» تا شاید از طریق آن بتوانیم تصویر شفاف‌تری از شریط مالی برگزاری این رویداد داشته باشیم. در شرایطی که جشنواره‌های بزرگ سینمایی مانند فجر ملی و بین‌الملل ناگزیر از شفافیت مالی شده‌اند و وزارت ارشاد هم مشخصا زیرمجموعه‌های خود را ملزم به ارایه گزارش‌های مالی کرده، به نظر می‌رسد درخواست شفاف‌سازی سرمایه‌گذاری دیگر دستگاه‌های اجرایی در حوزه سینما هم چندان بی‌راه نباشد.
سوال طرح شده از سوی ما در سامانه اینگونه بوده است: «احتراما متقاضی اطلاع از بودجه تخصیص یافته سالانه به موسسه «آوای هنر سلامت» از سال ۹۴ تا ۹۷ به تفکیک هر سال و نیز بودجه صرف شده برای برگزاری جشنواره «فیلم سلامت» به تفکیک هر دوره از دوره اول تا سوم هستیم.» در پاسخ به این درخواست ثبت شده در سامانه دسترسی آزاد به اطلاعات، نماینده وزارت بهداشت به این توضیح بسنده کرد؛ «با سلام واحترام. به استحضار می‌رساند مستندات مربوط به بودجه تخصیصی موسسات از موارد دارای ابعاد تخصصی و فنی و طبقه‌بندی شده می‌باشد و صرفا جهت نظارت و ارزیابی در اختیار نهادهای نظارتی که قانون برشمرده از جمله دیوان محاسبات، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، مرکز پژوهش‌های مجلس و سازمان بازرسی کل کشور قرار می‌گیرد. باتشکر»
جشنواره فیلم «سلامت» این روزها سومین دوره برگزاری را سپری می‌کند؛ رویدادی که از نظر همراه کردن چهره‌های سینمایی در فرآیند انتخاب و داوری و نیز تنوع فیلم‌ها، دستان پرتری به نسبت رویدادهای موضوعی مشابه در سینما داشته و دارد. اهمیت فرهنگسازی در حوزه بهداشت و سلامت هم از واضحاتی است که کسی تردیدی در آن ندارد با این همه اما ادامه حیات و تثبیت جایگاه این جشنواره به‌عنوان یک رویداد جریان‌ساز و موثر، در گروه شفاف‌سازی و برگزاری هر چه «سلامت» تر آن است.
