تاکید مبلغی بر ضرورت مصون نگهداشتن مراسم عزاداری از آفت‌های فکری و ساختاری

به گزارش گروه دین و اندیشه «تيتريک»، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبغلی با اشاره به آسیب‌ها و آفت‌های فراروی عزاداری حسینی گفت: عزاداری حسینی در هیچ برهه‌ای از زمان خصوصا در شرایط کنونی از آسیب و آفت‌ها مصون و در امان نبوده است، بنابراین عالمان دین و فرهیختگان باید با تمام وجود از رخنه و نفوذ آفت‌ها و آسیب های به درون مجالس عزاداری جلوگیری کنند.

وی خاطرنشان کرد: عزاداری حسینی یک پدیده اجتماعی بالیده در دل تاریخ با ابعاد گسترده و تاثیرگذاری است که به صورت استثنایی میان احساس و اندیشه پل زده است، بنابراین باید از آسیب ها مصون نگه داشته شود.

مبلغی خاطرنشان کرد: اگر خدای ناکرده غبار آفت‌ها و آسیب‌ها، روی عزاداری‌های ما را فراگیرد در چنین شرایطی آنچه که ضربه می‌خورد تفکر حسینی، جامعه شیعی حسینی، منطق قوی، قویم، بسیار متقن واستثنایی عاشورایی است.

ضرورت مصون نگه داشتن مراسم عزاداری از آفت‌های فکری و ساختاری

مبلغی در ادامه گفت‌وگو با ایسنا با تاکید بر این‌که «حفاظت از عاشورا فقط در حفاظت از اصل عزاداری نیست، بلکه در حفاظت و صیانت از عزاداری در قبال آسیب‌ها می‌باشد» گفت: به همان اندازه که برپاداری عزاداری ضروری است مصون نگه داشتن آن نیز از آسیب‌های فکری و ساختاری ضروری است.

وی با طرح ضرورت عاشورایی بودن عزاداری برای عاشورا و ضرورت برخورداری عزاداری از کارکردهایی از جنس کارکردهای خود عاشورا، گفت: تمرکز صرف بر اصل عزاداری‌ها بدون شناخت آسیب‌های آن و بدون کوشیدن برای مصون نگه داشتن این پدیده اجتماعی از این آسیب‌ها، راهی می‌گشاید تا عزاداری‌ها به سمت ایجاد نتایجی در جامعه به پیش روند که منافی و مغایر با اهداف و فلسفه وجودی عاشورا می‌باشند.

مبلغی تصریح کرد: متاسفانه در معرض آسیب قرار داشتن عزاداری‌ها، ضریب بالایی پیدا کرده، به گونه‌ای که آسیب‌ها به راحتی، با سرعت و حتی با روندی پیش دونده به سمت نهادی شدن به درون عزاداری‌ها راه یافته‌اند.

راه مقابله با آسیب‌ها

مبلغی با اشاره به این‌که «جلوگیری از آسیب‌های فراروی مجالس عزاداری حسینی، باید در مراحل نخستین و اولیه شکل گیری این آسیب‌ها باشد» گفت: اگر چنین تلاشی صورت نگیرد، این آسیب‌ها ممکن است پس از مدتی نهادینه شده و رنگ و لعاب عزاداری اصیل به خود گیرند در آن صورت مواجهه با آنها بسیار سخت است.

وی گفت: نمونه در این زمینه بسیار است که یک نمونه برجسته آن قمه زنی است که پس از مدتی نهادینه شد و حتی فتواها هم به زحمت از پس این آسیب شکل گرفته و اجتماعی گشته بر آمدند.

وی افزود: این آسیب‌ها، گونه‌های متفاوتی دارند و گونه شناسی این آسیب‌ها، گام اولی است که باید برای مبارزه و تلاش برای قلع و قمع آنها انجام گیرد، مادام که شناختی از این آسیب‌ها به صورت گونه شناسانه و سنخ بندی شده نداشته باشیم، مبارزه با آن‌ها صرفا به یک شعار و آرزوی غیردست یافتنی بدل خواهد شد و عملا راه به جایی نخواهد برد.

سه رکن جلسات عزاداری: محتوا/ قالب/ صوت

مبلغی گفت: ما در عزاداری با سه مقوله محتوا، قالب و صوت مواجه هستیم، محتوا باید بیشترین سهم را در جلسات حسینی داشته باشد و قالب‌های احساسی در درجه دوم و قالب‌ها و آهنگ‌های صوتی نیز در خدمت این دو باشد.

وی خاطرنشان کرد: متاسفانه در برخی از عزاداری‌ها، روند مغلوب شده به این معنا که در درجه اول بیشترین سهم را در جلسه دارد آهنگ‌ها و مانوردادن صوتی و صدایی است و در درجه دوم قالب‌های احساسی و در نهایت اگر چیزی بماند اندیشه است که در موارد زیادی وجود ندارد.

غلو ناشی از جهل و مولود احساسات صحنه گردانانه است

رییس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی خاطرنشان کرد: جلسات حسینی از سه عنصر برپایی جلسات عزاداری، مخاطبان حاضر در این جلسات و مداح اجراء کننده تشکیل شده است ما امروز به برکت امام حسین(ع) و انقلاب اسلامی مشکل مخاطب و برگزاری جلسات، نشست‌ها و عشق و شور حسینی نداریم ولی مشکلی که وجود دارد در اداره این جلسات است.

وی گفت: در این مثلث ضلع سوم یعنی اداره کنندگان دچار اشکال است، چرا که اداره کنندگان جلسات گاه مداحان هستند، در اینکه مداحان باید باشند و وجودشان هم به صورت جدی ضروری است شکی وجود ندارد؛ ولی به شرط اینکه جای عالمان و فرهیختگان و همه فرصت اداره جلسه را در اختیار نگیرند.

مبغلی گفت: مداحان فقط به نقش خود اکتفا کنند و نقش عالمان که مربوط به تولید اندیشه حسینی است را برعهده نگیرند و اگر این نقش را مداحان برعهده گرفتند در این صورت، آنچه تولید می شود از درون آن غلو، سطحی اندیشی و تحریف تاریخ واقعه عاشورا، حرف های سخیف تراوش می‌کند و این یک انحراف بزرگ در جلسات عزاداری است.

وی گفت: اصولا اگر اداره کنندگان جلسات عزاداری، انسان‌های فرهیخته و عالم حوزوی و یا دانشگاهی عالم وآشنا به تاریخ نباشند در معرض فروافتادن به غلو قرار دارند چرا که غلو ناشی از جهل و مولود احساسات صحنه گردانانه است به این معنا که طرف برای اینکه همه را با خود همراه کند ناچار به غلو است تا بهتر بتواند این صحنه را بیاراید.

مبلغی گفت: در چند دهه گذشته، مداحان جایگاه عالمان و مجالس عزاداری را برخی در مواردی گرفتند و این ناشی از منشاء بروز غلوهایی شد که مشکلاتی را در پی آورد و هزینه‌های سنگنی برای شیعه ایجاد کرد.

دو نوع صحنه گردانی عزادارانه

وی در ادامه گفت‌وگو با ایسنا، با تقسیم عزادارای‌ها به دو دسته "صحنه گردانیِ در خدمت عاشورا" و " صحنه گردانیِ در خدمت صحنه گردانی " گفت: صحنه گردانیِ در خدمت صحنه گردانی از اوصافی همچون: به طول انجامیدن، مانور صدا و صوت بودن، محل أدا و اطوارهای افراطی قرار گرفتن، مصادره احساسات حسینی به نفع صحنه گردان ، لغزیدن کلمات بر سطحی از مضامین بی محتوا و یا کم محتوا و .... برخوردار است.

وی گفت: مصادره احساسات حسینی از سوی صحنه گردان به نفع صحنه گردانی به این معنا است که تلاش اداره کننده جلسله بر کشاندن احساسات حسینی به سمت خود و صحنه گردانی است که اصالت را به آن می دهد. به بیان دیگر بخشی از مداحان به دنبال یک صحنه گردانی طولانی، خلاف عادت و غیرمعقول هستند و طبیعی است که برای طول دادن جلسه خود، باید مخاطب را جلب کند و از آنجا که مخاطب دارای احساسات حسینی است مداح آن را به سود خود مصادره می کند و از این احساسات برای قوام دادن و به آخر بردن جلسه مدد می گیرند. آنچه در این میان گم می شود هدف و روح تفکر و منطق عاشورایی است.

وی گفت: در عزاداری حسینی باید احساسات به سمت شکل گرفتن توجه عمیق تر به راه و اندیشه امام حسین (ع) سوق داده شود، نه به سمت صحنه گردانی که در یک جلسه شکل می‌گیرد و در همان جلسه به پایان می‌رسد، در چنین صورتی احساسات حسینی نتیجه آن فقط برپا داری جلسه ای است با شروع، زمان و پایان خاص، این یعنی: دادنِ یک چهره سطحی به احساسات حسینی، احساساتی که می‌توانند و باید کارکردهای عظیم و تاریخ ساز داشته باشند و احساساتی که جاذبه‌های استثنایی آن می‌تواند انسان را فارغ از این‌که به چه دینی وابسته است، تحت تاثیر قرار دهد.

مبلغی خاطرنشان کرد: احساسات حسینی باید راه به جامعه ببرد و جامعه را رنگی حسینی بخشد و زندگی را از وضعیتی ایستا به وضعیتی پرتکاپو، و از حالتی کم معنویت به حالتی پرمعنا و از وضعیتی سطحی اندیش به دنیایی پر از اندیشه های بلند سوق دهد، نه آن که خود نوعی از سطحی اندیشی را که شکننده‌تر است، شکل دهد؛ سطحی اندیشی که رنگ دینی به خود می‌گیرد و محتوای آن غلو و گاه کفر است.

وی افزود: اینکه تمام کارکردهای این احساسات در به پایان آوردن یک جلسه و در یک زمان خاص، خلاصه شود این یک آسیب بزرگ است و چون چنین کارکرد و تشدیدی برای احساسات مطالبه می‌شود، عملا به ضد خود بدل می‌شود و در بسیاری از جلسات، مداح فقط از باب انجام وظیفه در موارد زیاد جلسه را به پایان می‌برد و عملا آن تشدید احساس انجام نمی‌گیرد؛ بلکه احساس توقف و جمود پیدا می‌کند و این آسیب بزرگی است.

زبان حال گویی و مشکلات آن

زبان حال نباید دست ساخته ذهن مداح یا روضه خوان باشد / زبان حال باید مبتنی بر تحلیل‌های عاشورایی باشد

مبلغی در ادامه گفت‌وگو با ایسنا گفت: ارائه زبان حال یک تکنیک مهم و هنر بزرگ است به شرط آن که حقیقتا زبان حال باشد، یعنی آنچه در عاشورا موجود بوده است را به زبان حال درآوریم؛ ولی متاسفانه برخی زبان حال‌هایی که امروزه وجود دارد از دو مشکل بزرگ رنج می‌برد، یکی اینکه زبان حال گویی‌ها دست ساخته ذهن خود مداح است و برآمده از دل عاشورا، و بیان کننده حال واقعی عاشورا و مبتنی بر تحلیل عاشورا نیست.

مبلغی خاطرنشان کرد: زبان حالی که ساخته غیرعالم و غیرمطالعه کننده نسبت به عاشورا و بدون مطالعه و تحلیل باشد زبان حال خود ما و نگاه ما می‌باشد و در چنین زبان حال‌هایی، عاشورا وارونه جلوه داده خواهد شد و حداقل حقایق عاشورایی نیز ارائه و آشکار نمی‌شود.

وی ادامه داد: پاره‌ای از صحنه گردانی‌های مداحی، غلبه دادن تکنیک "زبان حال" بر واقعه‌گویی عاشورایی است. اگر مداح و یا روضه خوان بتواند زبان حال شخصیت‌های عاشورایی را از امام حسین(ع) و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) و زبان حال دشمن را به خوبی ارائه و حال واقعی موجود در صحنه عاشورا را با بهره گیری از تکنیک زبان حال، ارائه و عرضه کند کار بزرگی کرده است.

مبلغی با اشاره به این‌که «زبان حال‌های ما گاهی تک بعدی و یکسو نگرانه و تماما بر جنبه‌های احساسی متمرکز شده است» گفت: از مولفه‌های صحنه گردانی‌های جلسات عاشورایی، همین زبان حال است که اصولا نباید بیشترین فضای جلسه حسینی را به احساس بدهد و بلکه باید بیشتر به نمک جلسه بدل شود.

وی اظهار کرد: جلسه روضه و مداحی عمدتا بر نقل تاریخ به صورت مستقیم تمرکز کند و زبان حال به عنوان مکمل، متمم و بخش‌های ناگفته‌ای که از این رهگذر می‌توان ارائه کرد، در پیش گرفته شود؛ در حالی که اکنون برعکس شده و واقعه تاریخی بیان نمی‌شود و بیشتر زبان حال است.

رییس پژوهشگاه مطالعات تقریبی با اشاره به این‌که «مشکل دوم زبان حال‌گویی این است که بیشتر زبان حال‌های احساسی است» گفت: هر چند در صحنه عاشورا، احساس در اوج بوده است ولی آنچه در عاشورا گذشته، تنها احساس نبوده است.

وی ادامه داد: واقعیت این است که به دلیل ظلم بی نظیرِ وارد آوردن خراش بر عواطف اهل بیت (ع) در روز عاشورا و مجروح کردن قلب آنان در این روز در بالاترین سطح خود، احساس به یک بعد غیر منفک از عاشورا بدل شده است؛ ولی چرا باید اندیشه که اصل برای امام حسین (ع) بوده فراموش شود یا در حاشیه قرار گیرد.

رییس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس خاطرنشان کرد: پا به پای احساس در روز عاشورا، یک کرامت، اندیشه، رویارویی فکر و محتوا، پیام‌های عظیم عقل‌مدار و محتوامدار ترسیم شده است، امام حسین (ع) در صحنه‌های عاشورایی از یک طرف با کوله باری از احساس و عاطفه و از سوی دیگر با تمرکز جدی بر ارسال پیام‌های دینی عظیم و اندیشه‌ای بنیان برانداز نسبت به ظلم حاضر می‌شدند.

وی در ادامه گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به این‌که «عزاداری از بعد بسیار بالای احساسی برخوردار است» گفت: ویژگی احساسات حسینی در این است که با خود چشمانی دوخته شده به اندیشه‌های اصیل دارد. به زبان دیگر احساسات حسینی پدیده‌ای استثنایی است که دائما به سمت اندیشه پل می‌زند. از این جهت دارای کارکردهای اجتماعی است و قادر است نقش‌های تاریخ ساز ایفا کند و این اصل ماهیت عزاداری حسینی است.

رییس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس ادامه داد: ولی متاسفانه این پدیده بی نظیر بعد اندیشه‌ای عزاداری به شدت لطمه خورده است؛ چرا که برخی مداح‌ها از یک طرف در احساسات حسینی دست کاری کرده‌اند و از طرف دیگر جلسات را به دور از اندیشه‌های عاشورایی شکل می‌دهند و یا اصولا جلساتی فاقد اندیشه می‌گیرند.

مبلغی افزود: اگر گاه اندیشه هایی در جلسات عزاداری ارائه می شود سطحی اندیشی هایی است که یک فرد از خود برای گرم کردن جلسه در ارتباط با عاشورا، بروز می دهد.

وی ادامه داد: همیشه در عزاداری‌ها، یک پل میان اندیشه و احساس برقرار بوده که به سرعت مخاطب و عزادار حسینی از احساس به سمت اندیشه می‌رفته و از اندیشه به سمت احساس می‌آمده است و موازنه‌ای بین اندیشه و احساس همواره برقرار بوده است، ولی این پل امروز در بسیاری از جلسات حسینی خراب شده و جلسات صرفا احساسی آنهم به صورتی ویژه در آمده است.

مبلغی افزود: اگر بخواهیم امروز عاشورا دارای تاثیرات شگرف و شگفت در جامعه ما و تمام جهان باشد، باید خطوط قرمز عزاداری ترسیم و تعیین گردد.

مداحان جای عالمان و فرهیختگان را در تحلیل و تبیین اندیشه‌های عاشورایی نگیرند

وی تاکید کرد: مداحان جای عالمان و فرهیختگان را در تبیین تحلیل و تبیین اندیشه‌های عاشورایی نگیرند و مداحی تعریف درستی پیدا کند و در یک روند، چارچوب درست به پیش رود تا عاشورا لطمه نخورد.

وی گفت: امروزه که همه امکانات رسانه‌ای و مجازی فراهم است نهضت عاشورا می‌تواند به عنوان یکی از بزرگترین عوامل تاثیرگذار در اندیشه و احساس نقش مهمی در تقویت دین مداری، سالم سازی و پاک کردن اندیشه‌ها، نگاه‌ها و فضاهای جهانی برعهده داشته باشد ولی به شرط اینکه ما از وضعیت فعلی عبور کنیم.

وی گفت: عزاداری حسینی نباید صرفا یک عزاداری احساس محور باشد.

وی ادامه داد: نباید فراموش کنیم که نهضت عاشورا قبلا در خلاء فضاهای مجازی، با فرصت‌های کم به درون مسیحیت، جوامع بودایی راه یافته و تحولات شگرفی ایجاد نمود به گونه‌ای که بسیاری از مصلحان و بزرگان شیفته عاشورا شده و تمام موانع نفوذ اندیشه از درون اسلام به غیر اسلام با نام امام حسین (ع) و با طرح و اندیشه حسینی شکسته شده و به آنجا راه یافت.

مبلغی گفت: اامروز که فضای مجازی است ما در فضای مجازی از امام حسین(ع) چه چیزی را تولید می کنیم؟ آیا صرفا باید عزاداری ما با محوریت نه فرهیختگان و عالمان باشد، این به معنای نفی مداحی نیست، مداحی اصولا یک اصالت دارد ولی به شرط اینکه مداح پای خود را از گلیم جایگاه خود فراتر نگذارد و دین و دنیای مربوط به امام حسین(ع) را با کلماتی که در یک ساعت تولید می کند و همه تلاش او این است که جامعه را با خود همراه کند و به پایان بیاورد انجام نگیرد.

وی ادامه داد: مشکل دیگر در عزاداری نوع عزاداری است، که نوع عزادری باید عقلایی باشد و متاسفانه در مواردی مانند قمه زن عقلایی نیست، یعنی ما با عزاداری می خواهیم نهضت عاشورا را به درون جامعه ببریم و جامعه انسانی امروز را با عاشورا آشنا کنیم، حال اگر به نوعی از عزاداری دست زدیم که جامعه امروز از آن متنفر است و فرار کند این فرار به فرار از امام حسین می‌انجامد و افکار دیگری را نسبت به عاشورا شکل می‌دهد و به خود امام حسین (ع) ضربه می‌زند.

وی در پایان گفت‌وگو با ایسنا فزود: وقتی ما به این نوع از عزاداری‌های سطحی متوسل شویم دشمنان و شبهه افکنان می‌گویند اینها عقلایی فکر نمی‌کنند. امثال قمه زنی جز جهالت پروری و اقناع روح جاهلانه و به شدت دور از کربلا و پیام‌های لطیف انسانی و انسان ساز عاشورا چیزی در برندارد.