تحول و ارتقاي علوم انساني و اسلامي شدن دانشگاه در اسناد بالادستي نظام جمهوري اسلامي ايران

گروه استانی «تیتریک»،شبکه خبر دانشجویان البرز ( اسنا ) در یادداشت خود نوشت: تحول و ارتقاي علوم انساني و اسلامي شدن دانشگاه از جمله موضوعاتي است كه امام راحل (رحمت الله علیه) و رهبر فرزانه انقلاب (مدظله العالی) و اسناد بالادستي نظام جمهوري اسلامي ايران مورد توجّه و تأكيد قرار داده اند. امام راحل در همان سال هاي آغارين پس از پيروزي انقلاب اسلامي در اين باره فرموده اند: « از دانشگاه است كه تمام علوم به خارج و به جوانان ما ميرسد. اين احتياج به يك آرامش دارد. البته علوم انساني محتاج به يك انسان هاي متعهد است. انساني كه تعهد به قواعد اسلام ندارد و تعهد به آن زيربنايي كه توحيد است ندارد، در علوم انساني نمي تواند عملي انجام بدهد، الا انحراف و اين قابل پذيرش نيست » (صحیفه امام، ج 14، ص 292).

 رهبر فرزانه انقلاب بارها ضمن ابراز نگراني از وضعيت علوم انساني موجود، فرموده اند: «بسياري از علوم انساني مبتني بر فلسفه هايي است كه مباني آنها مادّي گري و بي اعتقادي به تعاليم الهي و اسلامي است و آموزش اين علوم، موجب بي اعتقادي به تعاليم الهي و اسلامي مي شود و آموزش اين علوم انساني در دانشگاه ها منجر به ترويج شكاكيّت و ترديد در مباني ديني و اعتقادي خواهد شد» (در ديدار اساتيد دانشگاهها، 8/6/ 1388). معظّم له در ديدار اعضاي شوراي عالي انقلاب فرهنگي درباره تحول در علوم انساني فرموده اند: «بايد تلاش كرد و براي اينكه علوم انساني را بر پايه هاي اسلامي، با ديد اسلامي، با تفكّر اسلامي و مبتني بر جهان بيني اسلامي تدوين كنيم» (در ديدار اعضاي شوراي عالي انقلاب فرهنگي، 19/9/1371).

 معظّم له در ادامه، مقوله تحقيقات كاربردي براي نظام اسلامي را مطرح كرده اند: «از جمله مسايل مهم، يكي اين است كه بايد تحقيقات ما كاربردي باشد، يعني تحقيق خشكِ خارج از زمينه عمل، راه دور و دراز پيمودن در زمان و فرصت كم است بايد شما ببينيد اين نظام اسلامي كه يك آرزوي بزرگ همه موحّدين و مصلحين و مومنين بالله و به اسلام بوده و تحقّق پيدا كرده است، امروز به چه چيزهايي احتياج دارد؛ بايد دنبال اين بگرديد. انصافاً ما دير به اين مسايل پرداختيم. اي كاش از اوّل انقلاب، چند نفر از قبيل شما پيدا مي شدند كه نه به جنگ كار داشتند و نه به دولت؛ ميرفتند و مي نشستند و اين مسايل را براي نظام اسلامي تحقيق مي كردند» (در ديدار آيت الله اميني به همراه چندتن از محققان مجلس خبرگان رهبري، 4/4/1379).

 رهبر فرزانه انقلاب همچنين درباره كاربردي سازي دانش فرموده اند: «ما بايد علم را با همه معناي كامل آن به عنوان يك جهاد دنبال كنيم؛ اين را من به جوان ها، استادان و دانشگاه ها مي گويم. علاوه بر اين علم مجرد و به تنهايي هم كافي نيست، علم را بايد وصل كنيم به فناوري، فناوري را بايد وصل كنيم به صنعت و صنعت را بايد وصل كنيم به توسعه كشور» (در صحن جامع رضوي، 1/1/1385).



معظّم له، علم را وسيله رسيدن به اقتدار و ثروت ملّي مي دانند و بر اين نظرند كه «علم مايه قدرت و ثروت است. كشور شما و نظام جمهوري اسلامي بايد به اين قدرت و اقتدار دست پيدا كند تا بتواند از ملّت خود، از كشور خود، از ارزش هاي خود و از نظام خود پشتيباني كند و مصونيت ببخشد... براي يك ملّت، علم وسيله اي است براي رسيدن به اقتدار ملّي و ثروت ملّي» (در ديدار نخبگان جوان دانشگاهي، 5/6/1387).

تحول و تعالي علوم انساني به ويژه كاربردي سازي دانش در اسناد بالادستي نظام جمهوري اسلامي ايران نيز مورد توجّه قرار گرفته است. در نقشه جامع علمي كشور (مصوّب 1389) مقوله كاربردي سازي و دانش كارآمد در موارد ذيل بيان شده است:

- علم و فناوري كمال آفرين، توانمندساز، ثروت آفرين و هماهنگ با محيط زيست، سلامت معنوي و جسمي، رواني و اجتماعي آحاد جامعه (فصل اوّل، مباني و ارزش هاي بنيادين نقشه جامع علمي كشور، بند 7)؛

- الگوي مناسب نظام علم، فناوري و نوآوري ويژه جامعه ايراني كه به دنبال احياي فرهنگ و ايجاد تمدّن نوين اسلامي - ايراني است، بايد ويژگي هاي اصلي زير را داشته باشد: 1. تركيب عرضه محوري و تقاضامحوري؛ 2. اجتماع دو رويكرد برون مداري و درون مداري؛ 3. تلفيق آموزش با تربيت، پژوهش و مهارت (فصل اوّل، ويژگي هاي اصلي الگوي نظام علم، فناوري و نوآوري)؛

- از آنجا كه علم و عمل توأمان، عامل پيشرفت همه جانبه و پايدار كشور است، بايد الگوي تفكيكي حاكم بر نظام فعلي علم و فناوري به سرعت به سوي الگويي تلفيقي تحول يابد (فصل اوّل، ويژگي هاي اصلي الگوي نظام علم، فناوري و نوآوري، بند 3)؛

- نهادينه كردن مديريت دانش و ابتناي مديريت جامعه بر اخلاق و دانش براساس الگوهاي ايراني - اسلامي در نهادهاي علمي، اقتصادي، سياسي، اجتماعي، فرهنگي و دفاعي - امنيتي (فصل چهارم، راهبرد كلان 4)؛

- جهت دهي آموزش، پژوهش، فناوري و نوآوري به سمت حلّ مشكلات و رفع نيازهاي واقعي و اقتضائات كشور با توجّه به آمايش سرزمين و نوآوري در مرزهاي دانش براي تحقّق مرجعيّت علمي (فصل چهارم، راهبرد كلان 7)؛- تربيت و توانمندسازي سرمايه انساني با تأكيد بر پرورش انسان هاي متّقي و كارآفرين خودباور و خلاق، نوآور و توانا در توليد علم و فناوري و نوآوري، متناسب با ارزش هاي اسلامي و نيازهاي جامعه (فصل چهارم، راهبرد كلان 8)؛
- پيادهسازي فرايند مديريت دانش و اطلاعات در نهادها و دستگاه هاي مختلف (فصل چهارم، راهبردهاي ملّي راهبرد كلان 4، بند 1)؛

- ارتباط مستمر و هم افزا در ميان سه جريان توليد، انتشار و كاربرد و همچنين توسعه دانش و تقويت فرايند تبديل ايده به محصول (فصل چهارم، راهبردهاي ملّي راهبرد كلان 4، بند 2)؛

- ترويج پژوهش محور كردن آموزش و مسأله محور كردن پژوهش (فصل چهارم، اقدامات ملّي راهبرد كلان 6، بند 19)؛

- گسترش گرايش هاي ميان رشتهاي در درون علوم انساني و بين رشتههاي علوم انساني با ساير علوم، براساس نگرش اسلامي با رويكرد رفع نيازهاي علمي و اجتماعي (فصل چهارم، راهبردهاي ملّي راهبرد كلان 10، بند 4)؛

- توسعه و بومي سازي هنر و علوم انساني كاربردي و متناسب سازي رشته هاي آنها با نيازهاي واقعي كشور (فصل چهارم، راهبردهاي ملّي راهبرد كلان 10، بند 6)؛

- حمايت از توليد و كاربردي كردن علوم انساني با جهت گيري اسلامي (فصل چهارم، اقدامات ملّي راهبرد كلان 10، بند 1) (نقشه جامع علمي كشور، مصوب 1389، شوراي عالي انقلاب فرهنگي).

 در قوانين توسعه جمهوري اسلامي ايران نيز مقوله كاربردي سازي دانش مورد نظر بوده است، به طوري كه در قانون پنج ساله پنجم توسعه (94 -1390) بازنگري متون، محتوا و برنامه هاي آموزشي و درسي دانشگاهي با اولويت نياز بازار كار مورد تأكيد قرار گرفته است (ماده 15، بند الف). حمايت از پژوهش هاي تقاضامحور مشترك با دانشگاه ها و موسسات آموزش عالي، پژوهش و فناوري و حوزه هاي علميه در موارد ناظر به حلّ مشكلات موجود كشور از فرازهاي مربوط به كاربردي سازي دانش است (ماده 17).

مقام معظم رهبري (مدظلهالعالي) در بندهاي 2 - 72 و 80 سياست هاي كلّي برنامه ششم توسعه (1399- 1395) «تحول و ارتقاي علوم انساني به ويژه تعميق شناخت معارف ديني و مباني انقلاب» و «توسعه و سازماندهي نظام ملّي نوآوري و حمايت از پژوهش هاي مساله -محور و تجاري سازي پژوهش و نوآوري و توسعه نظام جامع تأمين مالي در جهت پاسخ به نياز اقتصاد دانش بنيان» را به دولت ابلاغ كرده است.

سند دانشگاه اسلامي مصوب شوراي عالي انقلاب فرهنگي (1392) از ديگر اسناد بالادستي است كه كاربردي سازي و تجاری سازی دانش را مورد تأكيد قرار داده است. در بند 6 فصل دوّم اين سند راهبردي، آمده است: «ارتقاي خودباوري علمي و رهايي از وابستگي علمي، توليد و توسعه علم نافع، كارآمد و بومي در جهت تأمين آرمان هاي نظام به منظور پيشرفت و خودكفايي علمي -  فناوري و ترويج آزادانديشي و تضارب آرا در ميان دانشگاهيان.» در فصل سوّم اين سند، چشم انداز نظام آموزش عالي در افق 1404 اين گونه بيان شده است: «برخوردار از دانشگاه ها و پژوهشگاه هاي پيشگام در عرصه توليد دانش تمدّني و تبيين و توسعه فرهنگ جهاني اسلام و پيشتاز در گسترش مرزهاي دانش و علوم كاربردي و كارآمد مبتني بر نگرش وحياني به منظور كسب مرجعيت علمي و فرهنگي در منطقه و جهان اسلام...» از ديگر سو، «ايجاد و اصلاح رشته هاي تحصيلي كاربردي و متناسب با نيازهاي جامعه اسلامي و بومي سازي آنها و تقويت بُعد كارآفرين و افزايش اشتغال مولّد و پايدار» هفتمين راهبرد نظام آموزشي است (سند دانشگاه اسلامي، مصوب 1392، شوراي عالي انقلاب فرهنگي).

مجموعه تأكيدات رهبر فرزانه انقلاب و اسناد بالادستي نظام جمهوري اسلامي ايران بر تحوّل و ارتقاي علوم انساني به طور عام و كاربردي سازي و تجاري سازي دانش به طور خاص، اهميّت و ضرورت پژوهش در این حوزه ها را روشن مي سازد.

نویسنده: دکترحسین عسکری- مسئول ناحیه دانشجویی استان البرز


انتهای پیام/