شایع‌ترین سرطان در کشور

گروه علمی «تیتریک»؛پوست و مراقبت‌های بهداشتی همواره از سوی جامعه ایرانی مورد غفلت قرار گرفته است. از گذشته‌های دور که جذام و کچلی از بیماری‌های شایع در شهرها و ولایت‌های مختلف ایران بود تا به امروز که سرطان پوست، سالک، اگزما و زخم‌های پوستی ناشی از دیابت جای آن بیماری‌ها را گرفته، مردم ایران کمتر به پوست و بیماری‌های آن اهمیت داده‌اند.

به گزارش سلامت نیوز،روزنامه شهروند نوشت: ابتلای ٢٥ تا ٣٣‌درصدی ایرانیان به یکی از انواع بیماری‌های پوستی که چندی پیش در حاشیه پانزدهمین کنگره انجمن متخصصان پوست ایران مطرح شد، هشداری بود که از گسترش و غفلت جامعه ایرانی نسبت به پوست و بیماری‌های آن خبر می‌داد. همین موضوع بهانه‌ای شد تا به سراغ علیرضا فیروز، رئیس مرکز آموزش و پژوهش بیماری‌های پوست و جذام دانشگاه علوم پزشکی تهران برویم. مرکزی که در‌ سال ١٣٧١ به همت استاد یحیی دولتی تاسیس شد و اکنون به‌عنوان معتبرترین مرکز آموزشی و تحقیقاتی پوست در کشور فعالیت می‌کند. علیرضا فیروز و همکارانش در این مرکز پس از ریشه‌کنی بیماری جذام تحقیقات گسترده‌ای برای تولید واکسن سالک آغاز کردند و همزمان مطالعات متعددی در زمینه راه‌های پیشگیری از این بیماری را در دستورکار خود قرار دادند. تحقیقاتی که هرچند به گفته فیروز و همکارانش هنوز به نتیجه مطلوب نرسیده، ولی در کنترل و کاهش عوارض بیماری سالک موفقیت‌های زیادی را برای نظام سلامت کشور به همراه داشته است. البته سالک و روش‌های درمان این بیماری فقط بخشی از اقدامات این مرکز علمی و تحقیقاتی است. تهیه و تدوین روند درمانی بیماری‌های پوستی، کنترل و درمان سرطان پوست و کاهش عوارض ناشی از زخم پا در بیماران دیابتی که در بیشتر موارد به قطع پای بیمار منجر می‌شد، از دیگر دستاوردهای این مرکز است. در ادامه گفت‌وگوی «شهروند» با علیرضا فیروز، رئیس مرکز آموزش و پژوهش بیماری‌های پوست و جذام دانشگاه علوم پزشکی تهران را می‌خوانید:


این مرکز از چه زمانی و با چه هدفی راه‌اندازی شد؟
این مرکز در‌ سال ١٣٧١ بعد از انحلال سازمان جذام به‌عنوان نخستین مرکز تحقیقاتی پوست توسط استاد یحیی دولتی بنیانگذاری و بعد از یک‌سال فعالیت به دانشگاه علوم پزشکی تهران ملحق شد. در آن زمان با توجه به شیوع جذام، یکی از اهداف و برنامه‌های اصلی این مرکز کنترل و مهار بیماری جذام در کشور بود. البته فعالیت‌های این سازمان فقط محدود به این بیماری نبود. این مجموعه کارهای آموزشی و پژوهشی را برای همه بیماری‌های پوستی انجام می‌دهد. خوشبختانه بیماری جذام با پیدا شدن روش درمانی «N D T» که درمان قطعی این بیماری است و دوره‌ای بین ٦ ماه تا یک‌سال دارد، به مرور زمان در دنیا و ازجمله کشور ما کنترل شد، به‌طوری که تعداد بیماران مبتلا به جذام از بیش از ١٠‌هزار نفر در‌ سال به ٢٠ تا ٣٠ مورد ابتلا در کشور کاهش یافته است. البته این مجموعه همچنان به‌عنوان مرکز ارجاع برای بیماران مبتلا به جذام در کشور فعالیت دارد. موارد جدید با مشکلات موجود برای درمان این بیماری به این مرکز ارجاع داده می‌شود. کمیته کشوری جذام در این مرکز فعالیت دارد. بحث آموزش‌های مربوط به بیماری جذام برای دانشجویان پزشکی و پزشکان بر عهده این مرکز است. موضوع آموزش برخط جذام در این مجموعه برگزار می‌شود. بنابراین با وجود این‌که بیماری جذام شیوع بسیار ناچیزی دارد، به دلیل وجود این بیماری و نیاز به آگاهی درخصوص تشخیص زودهنگام آن و آغاز فرآیند درمان، این مرکز فعالیت‌هایش را درخصوص این بیماری ادامه می‌دهد.


با توجه به ابتلای موردی جذام در کشور، این مرکز درحال حاضر چه فعالیت‌هایی در حوزه پوست و بیماری‌های آن انجام می‌دهد؟
بعد از این‌که حجم فعالیت‌های این مرکز درخصوص بیماری جذام کاهش پیدا کرد، ما بیشتر روی بیماری سالک و درمان آن متمرکز شدیم. سالک یک بیماری بومی در کشور است. بیش از ٩٠‌درصد بیماری سالک در ٦ کشور دنیا گزارش شده است که متاسفانه یکی از این کشورها ایران است.


شیوع سالک در کشور چه وضعی دارد؟
برخلاف بیماری جذام که کنترل شد، بیماری سالک با وجود همه فعالیت‌های صورت گرفته، به دلایل مختلف در کشور کنترل نشده و درحال گسترش است؛ به‌طوری که هم تعداد بیماران ‌سال‌به‌‌سال افزایش پیدا می‌کند و هم کانون‌های جدیدی برای شیوع این بیماری تشکیل می‌شود. به این معنا که مناطقی که در سال‌های گذشته کانون بیماری سالک نبوده در چند ‌سال گذشته این بیماری در آنها شیوع پیدا کرده است. همین مسأله مشکلات زیادی را برای ساکنان مناطق جدید آلوده به این بیماری به وجود آورده است. به دلیل ناآشنا بودن مردم به این بیماری با پدیدار شدن علایم ظاهری سالک ترس و وحشت زیادی در بین ساکنان این مناطق به وجود می‌آید. سالک حتی در برخی از مناطق مشکلات اجتماعی و امنیتی به وجود آورده است.


این مرکز برای کاهش و کنترل سالک چه اقداماتی انجام داده است؟
با توجه به این شرایط، این مرکز درخصوص تولید و ارزیابی واکسن برای بیماری سالک، تولید و ارزیابی داروهای جدید و تدوین دستورالعمل کشوری برای درمان این بیماری که براساس آن ارایه‌دهندگان خدمات درمانی در سراسر کشور می‌توانند تشخیص و درمان درستی برای این بیماری داشته باشند، فعالیت‌های گسترده‌ای دارد. درمان درست سالک علاوه بر جلوگیری از گسترش این بیماری باعث می‌شود تا عوارض سالک در فرد مبتلا به شدت کاهش پیدا کند. همچنین این دستورالعمل باعث شناسایی مکانیزم‌های ایمونولوژی که در ایجاد بیماری سالک دخالت دارند، می‌شود. به عبارت دیگر یکی از برنامه‌های اصلی این مرکز ارایه بهترین و موثرترین روش‌های درمانی بیماری سالک است.


آیا آمار دقیقی از تعداد مبتلایان به بیماری سالک در کشور دارید؟
براساس آمار ثبت شده وزارت بهداشت در‌ سال بین ٢٥ تا ٢٦‌هزار نفر در کشور به این بیماری مبتلا می‌شوند که به نظر می‌رسد میزان دقیق مبتلایان تا ٢ برابر این آمار باشد. شناخته‌شده بودن این بیماری در بین ساکنان برخی مناطق کشور، نبود دسترسی به پزشک و برخی موارد دیگر باعث می‌شود تا بخشی از مبتلایان به این بیماری به پزشک مراجعه نکنند و در آمار رسمی مبتلایان ثبت نشوند. از طرف دیگر این بیماری مد سینوسی دارد. یعنی این بیماری در برخی سال‌ها رشد زیادی نشان می‌دهد و پس از آن چند سالی با کاهش همراه است.


در چند ‌سال اخیر خبرهایی درخصوص ساخت واکسن سالک شنیده می‌شود. آیا تاکنون واکسن موثری برای جلوگیری از این بیماری ساخته شده است؟
هیچ واکسنی در هیچ کجای دنیا از نظر اثربخشی و براساس کارآزمایی‌ها برای این بیماری ساخته نشده است. هرچند تاکنون ٢٠٠ مورد ادعای کشف واکسن سالک مطرح شده است، ولی تاکنون واکسن اثربخش و ایمنی برای پیشگیری از این بیماری ساخته نشده است.


پس بیماری سالک را چگونه باید کنترل کرد؟
در ایجاد بیماری سالک ٣ عامل اصلی دخالت دارد. انگل بیماری سالک، مخزن این انگل که بسته به نوع آن می‌تواند انسان، جوندگان یا سگ باشد و عامل سوم پشه‌ای که این انگل را از مخزن به انسان منتقل می‌کند. برای کنترل این بیماری باید یک اقدام همه‌جانبه انجام داد که هر ٣ عامل را در بر داشته باشد. بنابراین در مناطقی که جوندگان مخزن این بیماری هستند، باید آنها را از بین برد. از رشد و تکثیر پشه تا حد امکان باید جلوگیری کرد. این پشه بیشتر در مناطق باتلاقی و جاهایی که خاک و نخاله‌های ساختمانی وجود دارد، رشد می‌کند. بنابراین سم‌پاشی برای کاهش پشه خاکی در کنترل این بیماری خیلی اهمیت دارد و همچنین کاهش احتمال تماس پشه خاکی با بدن انسان. مسأله آخر هم تهیه واکسن برای این بیماری است. این مرکز چندین ‌سال است که روی تولید واکسن برای این بیماری فعالیت می‌کند. در این چند‌ سال واکسن‌هایی ساخته‌ایم ولی نتایج قابل قبول نبوده است. این واکسن‌ها درحال ارتقا است. امیدواریم روزی برسد که با تولید واکسن سالک، این بیماری کنترل شود.


یکی از موضوعاتی که همواره درخصوص پوست مطرح است، هزینه‌های بالای درمان و مراقبت‌های بهداشتی آن است. به‌طوری که در بین عموم مردم مراجعه به متخصص پوست و مو به جای یک روند درمانی معقول، امری فانتزی محسوب می‌شود.


متاسفانه این نگاه غلط به پوست و بیماری‌های پوستی وجود دارد. مقصر یا مقصران این موضوع برخی از پزشکان و متخصصان پوست و تعدادی از سودجویان و منفعت‌طلبان هستند. تبلیغات غلط و نادرست پوست، زیبایی، ترمیم و مواردی از این دست هم مزید بر علت شده است؛ درحالی‌که تبلیغ برای درمان و جلب بیمار براساس قوانین سازمان نظام پزشکی و اخلاق پزشکی غیرقانونی است.


یعنی شما هزینه‌های بالای درمان و مراقبت پوست و مو را انکار می‌کنید؟
برخلاف تصور عموم درمان بیماری‌های پوستی هزینه‌های بالایی ندارد. بخش عمده‌ای از هزینه‌هایی که مردم برای پوست پرداخت می‌کنند، مربوط به مباحث زیبایی است. به‌طورکلی ارایه خدمات درمانی برای بیماری‌های پوستی برای تمام اقشار جامعه در دسترس است. از طرف دیگر مجموعه خدمات درمانی و پزشکی در کشور ما بسیار ارزان است. دارو هم بسیار ارزان است. بنابراین در تشخیص و درمان بیماری‌های پوستی هزینه‌ها خیلی زیاد نیست. در مقایسه با کشورهای دیگر هم خدمات درمانی در ایران بسیار ناچیز و پایین است. اما مسائل مربوط به زیبایی پوست متفاوت است. چون زیبایی الزامی نیست و مشکلی هم برای افراد به وجود نمی‌آورد. در همه جای دنیا کسی که به دنبال خدمات زیبایی است، باید هزینه‌های این خدمات را هم از جیبش پرداخت کند. فقط هم مربوط به پوست نیست، جراحی‌های پلاستیک، زیبایی بینی و این‌گونه خدمات هزینه‌بر هستند. هرچند بسیاری از این خدمات توسط بیمه‌ها پوشش داده نمی‌شود، با این حال هزینه‌های این خدمات هم در مقایسه با کشورهای دیگر چندان بالا نیست.


یکی از مواردی که در کنگره اخیر انجمن متخصصان پوست به آن اشاره شد، شیوع سرطان پوست در کشور بود. آیا شما به‌عنوان رئیس مرکز آموزش و پژوهش بیماری‌های پوست و جذام دانشگاه علوم پزشکی تهران، این موضوع را تایید می‌کنید؟
شایع‌ترین سرطان در دنیا، سرطان پوست است. در کشور ما هم این بیماری از انواع سرطان‌ها شیوع بیشتری دارد. مهم‌ترین عامل سرطان پوست نور آفتاب است. بنابراین این بیماری معمولا در مناطقی که نور آفتاب شدیدتر است یا در بین مشاغلی که مدت زمان زیادی را در زیر نور آفتاب کار می‌کنند مانند کشاورزان، دریانوردان و ماهیگیران شایع‌تر است. پیشگیری این بیماری هم بسیار ساده است. به‌طوری که اگر افراد یاد بگیرند که پوستشان را از نور آفتاب محافظت کنند، هیچ مشکلی در این زمینه نخواهند داشت. خیلی از کشورهای دنیا فرهنگ‌سازی محافظت پوست از نور آفتاب را از دوران کودکی انجام می‌دهند و موفق شدند با انجام این کار ساده شیوع این بیماری را به طرز چشمگیری کاهش دهند. ما هم به دنبال فرهنگ‌سازی برای پیشگیری از این بیماری هستیم. نور طبیعی آفتاب و نورهای مصنوعی که چندسالی است با عنوان سولاریوم به‌خصوص در بین جوان‌ها شناخته شده، مهم‌ترین عامل پیری و چین و چروک پوست است و هم مهم‌ترین عامل سرطان پوست است. بنابراین با استفاده از پوشش‌های مناسبی چون کلاه، دستکش، کرم‌های ضد آفتاب و دوری از نور مستقیم آفتاب به‌ویژه در ظهر تابستان تا حد زیادی می‌توان از ابتلا به سرطان پوست جلوگیری کرد.


سرطان پوست بیشتر در چه مناطقی از کشور شایع است؟
همان‌طور که گفتم عامل اصلی این بیماری تابش مستقیم آفتاب است، به همین دلیل در مناطق مرکزی کشور و همچنین در شهرهای ساحلی که ماهیگیری و صیادی یکی از مشاغل اصلی است، سرطان پوست شیوع بیشتری دارد.


این بیماری درمان قطعی دارد، با توجه به این‌که عموم جامعه از نام سرطان و بیماری‌های مربوط به آن واهمه زیادی دارند؟
اگر فردی به این بیماری مبتلا شد در صورت دقت و مراجعه به‌موقع خیلی راحت درمان می‌شود. به همین دلیل ما به همه توصیه می‌کنیم اگر زایده‌ای در پوستشان ایجاد شد یا اگر خال‌های بدنشان تغییر رنگ داد یا شکل آن عوض شد به پزشک مراجعه کنند. البته سیگاری‌ها و افرادی که در معرض دود سیگار قرار دارند هم خیلی زود دچار سرطان و پیری پوست می‌شوند.


شما در صحبت‌هایتان به کرم ضد آفتاب به‌عنوان یکی از روش‌های محافظت از ابتلا به سرطان پوست اشاره کردید. ولی همان‌طور که می‌دانید این‌گونه لوازم آرایشی، بهداشتی قیمت‌های بالایی دارد.
بله داروها یا کرم‌های ضد آفتاب خارجی گران هستند. ولی تولیدات داخلی ما با کیفیت بسیار مطلوب با قیمت‌های مناسبی در بازار وجود دارد. ما به همه بیماران توصیه می‌کنیم تا از داروها، کرم‌ها و شامپوهای ساخت داخل استفاده کنند. واقعیت این است که در چند‌ سال گذشته محصولات آرایشی، بهداشتی و شوینده‌ها ساخت داخل کیفیت بسیار مناسبی پیدا کرده است. کنترل بسیار خوبی هم روی این محصولات وجود دارد. از طرفی بسیاری از محصولات خارجی به دلیل قرارگیری در شرایط نامناسب کیفیتشان را از دست می‌دهند. من و بسیاری از همکارانمان از محصولات آرایشی، بهداشتی و شوینده‌های ایرانی استفاده می‌کنیم.


وحرف آخر؟
حرف آخر این‌که بیماری‌های پوستی و مراقبت از پوست و مو برخلاف تصور عمومی هزینه زیادی ندارد. من از مردم می‌خواهم که با آگاهی کامل از خدمات مربوط به پوست و مو استفاده کنند و درمان بیماری پوستی با اقدامات مربوط به زیبایی را تمییز دهند.

یحیی دولتی، رئیس پیشین و بنیانگذار مرکز آموزش و پژوهش بیماری‌های پوست و جذام: در خارج از کشور با اتمام دوره ریاست همه چیز تمام نمی‌شود

یحیی دولتی، چهره ماندگار علمی، پس از راه‌اندازی مرکز آموزش و پژوهش بیماری‌های پوست و جذام به مدت ٢٢‌سال به صورت افتخاری ریاست این مرکز را برعهده داشت، بدون این‌که ریالی بابت فعالیت‌هایش در این مرکز دریافت کند. از یک‌سال و نیم گذشته که ریاست دانشگاه علوم پزشکی تهران تصمیم به جا‌به‌جایی رئیس این مرکز گرفت، یحیی دولتی همچنان مانند گذشته با انرژی و انگیزه زیاد در این مرکز فعالیت دارد.
*در کشورهای مترقی دنیا وقتی رئیسی در یک قسمت به‌ویژه قسمت‌های علمی تغییر می‌کند، آن مرکز را ترک نمی‌کند. به یاد دارم در بازدیدی که از بخش پوست دانشگاه بریتیش کلمبیای ونکوور کانادا داشتم ٥ نفر از روسای قبلی آن بخش هنوز هم اتاق داشتند، یعنی با تغییر کردن چهارساله روسا، همه چیز تمام نمی‌شود، بلکه از تجربه این افراد استفاده می‌کنند. من هم به همین دلیل در این مجموعه ماندم. از یک‌سال و نیم قبل که ریاست مرکز را دکتر فیروز بر عهده گرفت، من به‌عنوان رئیس معنوی در این مرکز حضور دارم. امیدوارم این کار در کشور ما فراگیر شود. بازنشستگی و پایان دوره ریاست پایان همه چیز نیست، باید از تجربه‌ها استفاده کرد.
*موضوع دیگر طبابت دسته‌جمعی است. این کار را من به همراه تعدادی از پزشکان با تخصص‌های مختلف انجام دادیم و نتیجه مطلوبی هم حاصل شد. من به پزشکان جوان توصیه می‌کنم به جای این‌که به صورت انفرادی مطب دایر کنند، به سمت تاسیس مطب‌های گروهی حرکت کنند. این کار هم برای بیماران و هم برای پزشکان محاسن زیادی دارد. طبابت دسته‌جمعی محاسن عجیبی دارد. هر چیزی دسته‌جمعی بودنش بهتر است.
*موضوعی که باعث خوشحالی می‌شود، کاهش آمار قطع عضو در بین بیماران دیابتی است. تا چند‌ سال پیش اگر کسی به دلیل بیماری دیابت به زخم پا دچار می‌شد در یک‌سوم موارد پایش را قطع می‌کردند. درحالی‌که این آمار در کشورهای توسعه‌یافته فقط ٣‌درصد بود. با توجه به این موضوع این مرکز با دعوت از تعدادی از اساتید پزشکی کشور کانادا یک دوره ٣ ماهه آموزشی برای متخصصان پوست دانشگاه‌های‌های مختلف علوم پزشکی برگزار کرد که خوشبختانه نتیجه‌بخش بود. به‌طوری که درحال حاضر آمار قطع پا به دلیل زخم‌های ناشی از دیابت در کشور ما کاهش داشته است.