علامه مجلسی درباره وی می‌گوید که کتاب ایشان (تحف‌العقول) خود بهترین شاهد فضل و دانش و عظمت او می باشد احادیث نورانی و گهربار آن از پیامبر(ص) و ائمه(ع) و دو پیامبر بزرگوار الهی حضرت موسی و حضرت عیسی(ع) نقل شده است.
کتاب تحف‌العقول در خودسازی و تهذیب نفس و اخلاق بسیار ارزنده و سازنده است و در طول هزار سال گذشته تاکنون مورد توجه علما و فقهای شیعه بوده است، احادیث آن شفای روح بیمار و شامل بهترین گنجینه‌های هدایت است.
مولف خود درباره انگیزه نگارش کتاب می‌نویسد پس از آنکه دیدم علمای شیعه درباره فقه و حلال و حرام کتاب‌های فراوانی نگاشته‌اند بر آن شدم تا مجموعه‌ای پدید آورم که در آن سخنان حکمت آموز و موعظه‌های پیامبر اکرم(ص) و اهل‌بیت(ع) جمع شده باشد تا گنجینه‌ای برای مراجعه علاقمندان خاندان رسالت باشد.
این کتاب مورد تایید و مراجعه بزرگانی چون شیخ مرتضی انصاری، شیخ حسین بحرانی شیخ حر عاملی، سید محمد باقر خوانسازی صاحب روضات الجنات بوده است و مرحوم شیخ انصاری کتاب مکاسب محرمه خود را بحدیثی از تحف‌العقول نگاشته است.
مولف در پایان کتاب خود چهار بخش نیز به آن افزوده است که شامل نجواهای خدا با حضرت موسی(ع) مناجات خدا با حضرت عیسی(ع) پندهای حضرت عیسی، وصیت مفضل بن عمر به شیعیان، می‌باشد.
این کتاب شریف می‌تواند کتاب بالینی که سرشار از معارف اهل‌بیت(ع) دوستداران سعادت و نیک‌بختی باشد.
بخش نخست کتاب تحف‌العقول شامل سخنان پیامبر اسلام(ص) است که در برگیرنده ۹ بخش می‌باشد.
سفارش پیامبر(ص) به امیرالمومنین علی(ع) بخشی از حکمت‌ها و سخنان پیامبر(ص)، گفتگوی شمعون راهب با پیامبر(ص)، سفارش پیامبر(ص) به معاذبن جبل، فرمایش‌های پیامبر یادآوری پیامبر(ص) درباره دانش و خرد و نادانی، یک اندرز از پیامبر(ص) سخنرانی پیامبر(ص) در آخرین سفر حج و نیز کلمات قصار حضرت رسول(ص) در زمینه اخلاق و حکمت عناوین مباحث این بخش را تشکیل می‌دهد.
بخش دوم که شامل سخنان امیرالمومنین(ع) عناوینی همچون خطبه امام علی(ع) در اخلاص توحید، سفارش امیرالمومنین(ع) به امام حسین(ع) آدابی که امیرالمومنین(ع) به اصحاب خود آموخت، سخنان امیرالمومنین به کمیل‌بن‌زیاد، بیانات امیرالمومنین(ع) درباره مصرف درست بودجه، وصیت امیرالمومنین(ع) به امام حسین(ع) هنگام شهادت را شامل می‌شود.
بخش سوم نیز سخنانی از امام حسن(ع) همچون سخنان حکیمانه امام حسن(ع) پاسخ آن حضرت به برخی از سوالات، سخنان کوتاهی از ایشان در زمینه‌های اندرز و حکمت و سخنرانی آن حضرت پس از صلح را در بر دارد.
بخش چهارم مجموعه سخنانی از سید‌الشهدا(ع) است که در برگیرنده مباحثی چون اندرز امام حسین(ع)، پاسخ امام حسین(ع) به امپراطور روم، سخنان امام حسین(ع) درباره توحید و.... می‌باشد.
پند و زهد و حکمت از زبان امام سجاد(ع) رساله حقوق امام سجاد(ع)، نامه امام سجاد(ع) به محمد بن مسلم زهری و... از جمله عناوینی است که در بخش پنجم که مربوط، سخنان امام سجاد(ع) می‌باشد منعکس شده است.
بخش ششم مربوط به سخنان امام باقر(ع) است که مباحثی چون گفتار آن حضرت به جابر، یک اندرز از امام باقر(ع)، سخنان کوتاه از امام باقر(ع) در زمینه اخلاق و حکمت را در خود جای داده است.
سخنان امام صادق(ع) هفتمین بخش کتاب شریف تحت‌العقول است و یکی از بخش‌های مفصل کتاب نیز به شمار می‌رود که احادیثی همچون سفارش امام صادق(ع) به عبدالله جندب، نامه امام صادق(ع) به گروهی از شیعیان، گفتار امام صادق(ع) در وصف محبت به اهل‌بیت(ع) نشر شرح از ایمان، نوشابه‌های حلال، پوشاک حلال، ازدواج حلال تفسیر انواع و لایت، صفت اسلام و... را شامل می‌شود.
در هشتمین بخش که سخنان امام کاظم(ع) را منعکس نموده، عناوینی چون سفارش امام کاظم(ع) به هشام و توصیف او از خرد، سخنان حکمت‌آمیز امام کاظم(ع)، سخنان کوتاه از امام کاظم(ع) در زمینه‌های پند و حکمت می‌باشد.
سخنان امام رضا(ع) نهمین بخش این کتاب گرانسنگ است که گفتاری از امام رضا(ع) در یکتاپرستی، وصف امامت و جایگاه آن از سوی امام رضا(ع) سخنان کوتاهی از آن حضرت درباره پند و حکمت را در بر می‌گیرد.
دهمین فصل نیز تحت عنوان سخنان امام جواد(ع) است که ضمن انعکاس گفتگوی امام جواد(ع) با یحیی‌بن اکثم، نویسنده سخنان کوتاهی از امام جواد(ع) در زمینه اخلاق و حکمت پرداخته است.
نویسنده در یازدهمین بخش نیز نامه‌های امام هادی(ع) به مردم اهواز درباره جبر و اختیار، پاسخ‌های امام هادی، به سوالات یحیی‌ابن اکثم سخنان کوتاه آن حضرت را آورده است.
به نقل از فرهنگ نیوز، در آخرین بخش از این کتاب به سخنان امام حسن عسکری(ع) پرداخته شده است، مرحوم ابن شعبه حرانی بخش‌های چهارگانه‌ای نیز تحت عنوان نجواهای خدای عزیز با موسی‌بن‌عمران، نجواهای خدا با عیسی‌بن مریم، پندهای مسیح(ع) و سفارش مفضل بن عمر به شیعیان را آورده است.
کتاب شریف تحف‌العقول که از مصادر اولیه شیعه به شمار می‌رود تاکنون چندین بار چاپ و منتشر شده است.
از آنجایی که در تحف‌العقول سخنان حضرت زهرا(س) و امام زمان(عج) ذکر نشده است برخی از محققین سخنانی از این دو بزرگوار را ضمیمه کتاب تحف‌العقول نموده‌اند.
متن کامل همراه با ترجمه این کتاب توسط انتشارات آل‌علی قم منتشر شده است.
