بحران سوریه؛ رو در رویی ترکیه و کردستان عراق؟
کُردهای عراق از استراتژی تقویت جایگاه و موقعیت کُردهای سوریه حمایت می‌کنند، چرا که قدرت‌گیری کُردها در سوریه را به نفع خود ارزیابی می‌کنند و نهایتاً در این راستا نیز گام برمی‌دارند، اما دولت ترکیه کاملاً برداشتی متضاد دارد.
گروه بین‌الملل برهان/ سینا ایرانی؛
بحران
سیاسی‌ـ‌امنیتی سوریه در حال سپری کردن هجدهمین ماه خود است؛ بحرانی که با
حضور و دخالت بازیگران ریز و درشت داخلی و خارجی بر ابعاد و پیچیدگی‌های آن
به قدری افزوده شده است که پیش‌بینی سرنوشت پیش روی سوریه را بسیار
دشوارتر از قبل کرده است. در این بین، تحولات شمال سوریه همچنان در کانون
توجه اکثر رسانه‌ها، تحلیلگران، دولت‌ها و بازیگران فرامنطقه‌ای و منطقه‌ای
قرار دارد.
شمال سوریه را
عمدتاً گروه‌های جمعیتی کُردزبان تشکیل می‌دهند. کُردها که بزرگ‌ترین اقلیت
قومی در این کشور محسوب می‌شوند، از ابتدای تأسیس کشور سوریه تحت قیمومیت
فرانسوی‌ها، وضعیتی بسیار پرنوسان داشته‌اند و عمدتاً محدود شده‌اند و تحت
فشار بوده‌اند. از اوایل دهه‌ی 1960 میلادی و پس از وقوع کودتاهای پی‌درپی
نظامی در عرصه‌ی سیاسی سوریه، کُردها به شرایط دشوارتری دچار شدند؛ به نحوی
که ده‌ها هزار نفر از آنان حتی از داشتن اوراق شناسایی محروم شدند.
همچنین
برای سال‌ها تعریب (عربی‌سازی شهرها و مناطق کُردنشین) و ترحیل (کوچاندن
اجباری کُردها به مناطق مرکزی و جنوبی)، با هدف تمرکززدایی جمعیتی در
کردستان سوریه، مهم‌ترین محورهای سیاست داخلی دولت‌های مختلف حاکم بر سوریه
برای مهار خواسته‌ها و تلاش‌های قوم‌گرایانه‌ی کُردها بوده است.
این
روند طی سالیان اخیر نیز ادامه پیدا کرد تا اینکه با اوج‌گیری بحران سیاسی
سوریه بشار اسد، رئیس‌جمهور این کشور، دست به انجام برخی اصلاحات داخلی
زد؛ اصلاحاتی که شامل حال کُردها نیز شد و طی آن اعلام گردید که مشکل
شناسایی رسمی و هویت آنان از سوی دولت رفع خواهد شد و برخی آزادی‌های سیاسی
و فرهنگی را نیز خواهند داشت. بدین ترتیب جمعیتی در حدود نیم تا یک میلیون
کُرد سوری برای نخستین بار در طول حیاتشان دارای اوراق شناسایی و برخی از
حقوق شهروندی شدند.
این اصلاحات
با گسترش نفوذ ترکیه و تلاش این کشور جهت ناامن‌تر کردن همسایه‌ی جنوبی‌اش
روند سریع‌تری به خود گرفت؛ به نحوی که در یک توافق نانوشته میان دولت
سوریه و برخی گروه‌های کُرد شاهد اعطا و اعمال نوعی خودمختاری سیاسی و حتی
امنیتی در این منطقه بوده‌ایم. در این نوشتار به دنبال بررسی فعالیت‌های
کردهای عراق در مورد تحولات شمال سوریه هستیم.
اقدامات کُردهای عراقی در خصوص تحولات شمال سوریه
با
آغاز بحران سیاسی‌ـ‌امنیتی سوریه شاهد آن بودیم که پس از چند ماه این
بحران مرزهای شمالی سوریه را نیز تحت تأثیر خود قرار داد. در این زمان
کُردهای سوریه، که از وضعیت موجود و تاریخی‌شان در شامات ناراضی بودند،
اعتراضاتی خیابانی، اما محدود را سامان دادند. با آغاز بحران در این منطقه،
که مجاور مرزهای سوریه است، شاهد آن بودیم که گروه‌ها و رهبران کُرد عراقی
سعی کردند تا هر یک به شیوه‌ای متفاوت در آنجا تأثیرگذار شوند و روند
تحولات شمال سوریه را خط‌دهی کنند.
آنچه در ادامه خواهد آمد مهم‌ترین اقدامات کُردهای عراق در قبال تحولات شمال سوریه است:
1. حمایت عمومی از تحولات شمال سوریه؛
واکنش
عامه‌ی مردم کُرد عراقی و گروه‌های سیاسی مختلف در این منطقه، در خصوص
تحولات شمال سوریه، نوعی ابراز هم‌نوایی و همراهی معنوی و حمایت از بهبود
وضعیت هم‌نژادانشان بوده است. این وضعیت حمایت معنوی (احساسی) از تابستان
گذشته تا به امروز همچنان ادامه داشته است.
بحران
سوریه به فرصتی تبدیل شده است تا بارزانی سعی کند در منطقه‌ای که به طور
تاریخی خود و حزبش فاقد نفوذ و تأثیرگذاری در آن بوده‌اند حضور پیدا کند تا
از این طریق هم بر وزن بازیگری کُردهای عراق در منطقه بیفزاید و هم برخی
اهداف شخصی و گروهی‌اش نیز امکان عملی شدن بیابند.
2. توصیه‌ی طالبانی به حرکت با چراغ خاموش؛
بلافاصله
پس از وقوع حرکت‌های اعتراضی اولیه در شمال سوریه شاهد آن بودیم که تعدادی
از رهبران احزاب مختلف کُرد سوری به قصد دیدار با جلال طالبانی،
رئیس‌جمهور عراق، راهی سلیمانیه شدند. طالبانی، که از یک سو خود را حامی
کُردهای سوریه می‌بیند و از سوی دیگر دارای روابط تاریخی بسیار حسنه‌ای با
دولت سوریه و خاندان اسد است، سعی وافری نمود تا میان این 2 رابطه و حس خود
نوعی خط تعادل ایجاد کند.
توصیه‌ی
طالبانی به کُردهای سوریه را به نوعی می‌توان توصیه به حرکت با چراغ خاموش
توصیف کرد. طالبانی به عنوان مؤثرترین و در عین حال موجه‌ترین سیاست‌مدار
کُرد عراقی (در قبال کُردهای سوری) خواهان آن شد تا کردهای سوری از یک سو
به انسجام بیشتری در میان خود دست زنند و از سوی دیگر با انجام مذاکره با
دمشق حقوق بیشتری را نه از راه اعتراض خیابانی، بلکه از طریق چانه‌زنی‌های
دیپلماتیک به دست آورند. به نظر می‌رسد این توصیه‌های راهبردی طالبانی در
کنار سردی روابط کُردهای سوری با شورای مخالفین اسد باعث شد تا از تابستان
گذشته تا به امروز این وضعیت تبدیل به راهبرد کلی احزاب کُرد سوری شود.
3. آموزش نیروهای پیشمرگ کُرد سوریه؛
مسعود
بارزانی، رهبر حکومت اقلیم کردستان عراق، که در یک دهه‌ی اخیر با شعار
«حرام بودن کُردکُشی» سعی در محو اتفاقات رخ‌داده بین گروه‌های کُرد
کشورهای مختلف و نیز افزایش نفوذ معنوی خود در بین کُردهای دیگر مناطق خارج
از عراق داشته، از اواسط بحران سوریه دست به نقش‌آفرینی و حمایت‌های
عملی‌تری زده است. آموزش ده‌ها تن از کُردهای سوری عموماً فرارکرده از ارتش
یا جوانان حاضر در اردوگاه‌های مرزی از جمله مهم‌ترین اقدامات تحت حمایت
وی بوده است. اولین گروه آموزشی، که 300 نفر بودند، پس از چند ماه، راهی
شمال سوریه شده‌اند تا به اصطلاح در دوره‌ی گذار و ناامنی سوریه، ثبات و
امنیت را در شهرها و مناطق کُردنشین این کشور افزایش دهند.[1]
در
نتیجه، باید گفت بحران سوریه نیز به فرصتی تبدیل شده است تا بارزانی سعی
کند در منطقه‌ای که به طور تاریخی خود و حزبش فاقد نفوذ و تأثیرگذاری در آن
بوده‌اند حضور پیدا کند تا از این طریق هم بر وزن بازیگری کُردهای عراق در
منطقه بیفزاید و هم برخی اهداف شخصی و گروهی‌اش نیز امکان عملی شدن
بیابند. لازم به ذکر است این اقدام حکومت اقلیم کردستان عراق در خصوص آموزش
کُردهای سوری با انتقادات جدی پارلمان عراق مواجه شد و حتی برخی از
نمایندگان عضو ائتلاف دولت قانون، که نوری مالکی رهبر آن است، خواهان
استیضاح یا دست کم پاسخگویی بارزانی در برابر اعضای پارلمان شدند.
طالبانی
به عنوان مؤثرترین و در عین حال موجه‌ترین سیاست‌مدار کُرد عراقی (در قبال
کُردهای سوری) خواهان آن شد تا کردهای سوری از یک سو به انسجام بیشتری در
میان خود دست زنند و از سوی دیگر، با انجام مذاکره با دمشق، حقوق بیشتری را
نه از راه اعتراض خیابانی، بلکه از طریق چانه‌زنی‌های دیپلماتیک به دست
آورند.
4. تفاهم‌نامه‌ی اربیل؛
دیگر
اقدام سیاسی حکومت اقلیم کردستان عراق میزبانی گروه‌های 12گانه‌ی کُرد
سوری جهت ایجاد یک اتحاد و انسجام داخلی بود که به میزبانی فؤاد حسین (رئیس
دفتر مسعود بارزانی) در شهر اربیل برگزار شد. در این نشست چندروزه، کردهای
سوری با امضای یک بیانیه خود را به تلاش برای اتحاد و انسجام در وضعیت در
حال گذار سوریه متعهد کردند و حکومت اقلیم کردستان عراق هم پشتیبانی خود را
از آن‌ها اعلام داشت. تنها حزبی که در نشست شرکت نکرد هم بعدها یک تفاهم
سیاسی را با حضور نماینده‌ای از حکومت اقلیم کردستان به امضا رساند و در
نتیجه یک حرکت سیاسی قابل توجه با محوریت کردهای عراق به وقوع پیوست.
5. اعلام اتحاد ترکیه و حکومت اقلیم کردستان عراق
افزایش
تحرکات سیاسی و حمایتی حکومت اقلیم کردستان عراق از کردهای سوری و
تأثیرگذاری بر تحولات شمال این کشور باعث افزایش نگرانی‌های جدی دولت ترکیه
گردید. ترکیه، پس از آنکه با دخالت‌های آشکار و حمایت‌های جدی‌اش از
مخالفین بشار اسد، سیاست حمایت از تغییر نظام در این کشور را در پیش گرفت،
با تحولاتی که در شمال سوریه رخ داده، احساس خطری جدی کرده است.
آهنگ
این احساس خطر با مشاهده‌ی تلاش‌های مسعود بارزانی و دیگر رهبران کُرد
عراقی برای منسجم کردن کردهای سوریه بیش از پیش شد. لذا در کمترین زمان
ممکن احمد داوود اوغلو، وزیر خارجه‌ی ترکیه، راهی اربیل شد تا نگرانی‌های
جدی دولت متبوعش را به استحضار مقامات کُرد عراقی برساند. 2 طرف سپس در
کنفرانسی مطبوعاتی از هماهنگی و نوعی اشتراک دیدگاه در خصوص تحولات سوریه و
به خصوص شمال این کشور صحبت به میان آوردند و تأکید کردند که فرصت‌طلبی از
سوی هر گروهی در خلأ امنیتی سوریه، یک تهدید مشترک برای ترکیه و کردستان
عراق محسوب می‌شود. همچنین طرفین از مخالفت خود با هر گونه افراط‌گرایی در
سوریه و شمال این کشور خبر داده بودند.
برخی
از رسانه‌ها و تحلیلگران این بیانیه‌ی مشترک 2 طرف را به یک پیمان
استراتژیک تعبیر و تفسیر کردند که طی آن ترکیه موفق شده است همراهی کُردهای
عراقی را در خصوص تحولات شمال عراق از آن خود کند. اما به راستی آیا این
بیانیه یک اتحاد استراتژیک است یا اقدامی تاکتیکی و یا تنها یک ژست
دیپلماتیک رسانه‌ای؟
چشم‌انداز پیش رو
مجموعه‌ی
آنچه مطرح شد حاکی از آن است که با رسیدن بحران سیاسی‌ـ‌امنیتی سوریه به
مناطق شمالی این کشور، همسایگان کُرد عراقی آن‌ها، که طی دهه‌ی اخیر به
موقعیت خوبی از نظر جایگاه داخلی و منطقه‌ای دست یافته‌اند، تلاش وافری از
خود نشان داده‌اند که از این وضعیت از یک سو به مثابه‌ی فرصتی دیگر جهت
افزایش توان بازیگری در معادلات منطقه‌ای استفاده کنند و از سوی دیگر از آن
به عنوان یک ابزار فشار بر دولت مرکزی عراق در جهت دستیابی به برخی اهداف
داخلی خود سود ببرند.
لذا باید
گفت بیانیه‌ی مشترکی که پس از دیدار احمد داوود اوغلو، وزیر خارجه‌ی ترکیه،
با مسعود بارزانی، رهبر حکومت اقلیم کردستان عراق، در اربیل منتشر گردید
در اصل تنها یک اقدام تاکتیکی و نمادین بوده است و نمی‌توان از آن به عنوان
یک استراتژی مشترک یاد کرد؛ چون مجموعه‌ی اقدامات حکومت اقلیم کردستان
عراق در حمایت از کُردهای سوری، از جمله تلاش برای انسجام سیاسی و تقویت
نظامی آن‌ها، همچنان ادامه دارد.
کُردهای
عراق و شخصیت‌هایی همچون بارزانی، طالبانی یا حتی رهبران اپوزیسیون کُرد
عراقی از استراتژی تقویت جایگاه و موقعیت کُردهای سوریه حمایت می‌کنند، چرا
که قدرت‌گیری کُردها در سوریه را به نفع خود ارزیابی می‌کنند و نهایتاً در
این راستا نیز گام برمی‌دارند. اما دولت ترکیه کاملاً برداشتی متضاد دارد.
آن‌ها افزایش قدرت کردهای سوری را کاملاً یک خطر جدی علیه منافع خود
ارزیابی می‌نمایند و در نتیجه، استراتژی تهدید و فشار را در قبال گروه‌های
کُرد ساکن شمال سوریه دنبال می‌کنند و حتی اعلام داشته‌اند در صورتی که
کُردهای سوریه به سمت ایجاد منطقه‌ی فدرالی شبیه مدل کُردها در عراق پیش
بروند، دست به اقدام نظامی خواهند زد.
در
نتیجه، پر واضح است که سیر تحولات سوریه و بهبود و قدرت‌گیری بیش از پیش
کُردها در آن کشور خواهد توانست روابط حسنه و دوستانه‌ی فعلی اقلیم کردستان
عراق و دولت ترکیه را تحت‌الشعاع خود قرار دهد
ارسال نظر
اخبار برگزیده
