خواب 15 ساله شورای احیای توس/ بازهم چه زود دیر شد!!

گروه مبراث فرهنگی «تیتریک»؛ پرونده ثبت جهانی توس همچنان بلاتکلیف باقی‌مانده و انگار حل مشکل ساخت و سازهای غیرمجاز و دکل‌های برق همانند جابه‌جا کردن یک کوه برای مسئولان سخت و غیرممکن است بنابراین اگر دیر اقدام کنیم باید آرزو و رویای جهانی شدن توس را از خاطر ببریم.

خیلی‌ها اعتقاد دارند جهانی شدن توس همتی بلند می‌طلبد و در واقع این گنج، بدون رنج در فهرست آثار جهانی قرار نمی‌گیرد بنابراین آن طور که از سخنان متولیان میراث فرهنگی برمی آید؛ هم‌اکنون 10 هزار نفر در منطقه تاریخی توس سکونت دارند و حاضر به رفتن و یا واگذاری زمین و خانه‌هایی که ساخته‌اند، نیستند.

* از میراث فرهنگی اصرار و از استانداری انکار

ماجرای جابه‌جایی دکل‌ها هم به این زودی‌ها امکان‌پذیر نیست زیرا عزم و اراده‌ای در پشت پرده این مسئله احساس نمی‌شود و با وجود اینکه این موضوع از جنجالی‌ترین بخش‌های پرونده جهانی‌سازی توس است اما میراث فرهنگی اعتقاد دارد؛ جابه‌جایی دکل‌ها 25 میلیارد تومان اعتبار می‌خواهد و این بودجه را باید استانداری تامین کند اما استانداری نیز پرداخت این اعتبار را جزء وظایف این حوزه نمی‌داند، در حال حاضر همچنان اصرارهای میراث فرهنگی و انکارهای استانداری ادامه دارد.

معاون اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی در این ارتباط عنوان کرد: مسئله جابه‌جایی دکل‌های فشار قوی برق یکی از عواملی است که در ممانعت از ثبت جهانی این مجموعه دخالت دارد و مطابق برآوردهای صورت گرفته حدود 25 میلیارد تومان برای جابه‌جایی این دکل‌ها هزینه نیاز است و اگر دیر‌تر اقدام کنیم این مبلغ بالا‌تر می‌رود.

* با جیب خالی نمی‌توان به جهانی شدن توس امید بست

حسین عباس‌زاده ادامه داد: پرداخت هزینه جابه‌جایی این دکل‌ها نه از توان شرکت برق و نه از عهده میراث فرهنگی برمی آید و باید سرفصلی در بودجه استانداری برای این موضوع در نظر گرفته شود بنابراین انتظار می‌رود تا شخص استاندار نیز برای جابجایی این دکل‌ها و روند جهانی شدن توس دست به کار شود.

وی بیان کرد: با جیب خالی و نبود پول نمی‌توان به جهانی شدن توس امید بست بنابراین هنگامی که اعتباری از سوی استانداری اختصاص یابد؛ میراث فرهنگی سریع‌تر در ارتباط با جابه‌جایی دکل‌ها اقدام کرده و پرونده ثبت جهانی توس را پیگیری می‌کند.

* استانداری منبعی برای اختصاص اعتبار در اختیار ندارد!

سخنان معاون میراث فرهنگی در شرایطی مطرح شد که معاون هماهنگی و امور عمرانی استانداری خراسان رضوی اعتقادی به اختصاص بودجه برای انتقال و جابجایی این دکل‌ها ندارد.

محمد حسن واحدی صریحا اعلام کرد: میراث فرهنگی باید اعتبارات ملی را برای این موضوع در نظر بگیرد زیرا استانداری تنها وظیفه مدیریتی داشته و منبعی برای اختصاص به توس در اختیار ندارد.

* فاصله معنادار توس با استانداردهای جهانی

در حقیقت تمامی این موارد دست به دست هم داده تا از اعتبار و پیشینه آرامگاه شاعر بلندآوازه ایران، ابوالقاسم فردوسی کاسته شده و توس با استانداردهای جهانی فاصله معناداری داشته باشد؛ حال سئوال اینجاست که چه زمانی قرار است نام توس و آرامگاه حماسه سرای پارسی در فهرست میراث جهانی جای بگیرد؟ برای پاسخ به این سوال باید به جزئیات و اتفاقاتی که در این رابطه صورت گرفته اشاره کنیم.

 

 

حدود دو سال پیش شهرداری با ورود توس به عنوان یک ناحیه منفصل به مشهد موافقت کرد و جاده توس آسفالت شد ولی این موارد به مسئله ماندگاری مردم و رونق ساخت و سازهای غیرمجاز دامن زد، در حال حاضر این موضوع موجب از بین رفتن لایه‌های تاریخی منطقه توس شده و این در حالی است که اگر می‌خواهیم رویای جهانی شدن تعبیر شود نباید در داخل این مجموعه هیچ سکونتی وجود داشته باشد.

البته مسئله عدم ثبت جهانی این مجموعه نشان می‌دهد که خیلی‌ها دغدغه رسیدگی به آثار تاریخی را ندارند چرا که منطقه توس و آرامگاه فردوسی تاکنون مصوبات بسیاری را از سرگذرانده و به عنوان نمونه «شورای احیای مجموعه فرهنگی‌تاریخی توس» که در سال 1378 به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید بر مسئله بازسازی توس با همکاری نهادهای فرهنگی و مشارکت سرمایه‌های بخش خصوصی تاکید داشت.

* شورای احیای توس هنوز اندرخم یک کوچه / مسیر ناهموار توس برای جهانی شدن

15 سال از تصویب شورای احیای توس در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی می‌گذرد و این شورا با وجود اینکه نخستین جلسه خود را تشکیل داده اما هنوز در خم یک کوچه قرار دارد طوری که اغلب صاحب نظران عنوان می‌کنند این شورا حکایت نوش‌دارویی بعد از مرگ سهراب است و نمی‌تواند در شرایط فعلی کارآیی لازم را داشته باشد.

سال 1378 شورایی با هدف احیای منطقه تاریخی و فرهنگی توس تشکیل شد و با گذشت 15 سال این شورا طی ماه‌های گذشته نخستین جلسه خود را تشکیل داد و این در حالی است که بسیاری از کار‌شناسان معتقدند با توجه به حجم مشکلاتی که در منطقه تاریخی توس وجود دارد نمی‌توان به مصوبات این شورا و حل مسائل پیش رو امیدوار بود و در حقیقت هنوز هم مسیر توس برای جهانی شدن ناهموار است.

مصوبات نخستین جلسه این شورا شامل مرمت و بازسازی بخشی از دروازه‌های توس، تعیین تکلیف سکونتگاه‌های توس، ساخت پیشخوان ورودی آرامگاه به‌صورت گودالی و براساس طرح تهیه‌شده با همکاری بخش خصوصی و تعیین مکانی برای کاوش‌های باستان‌شناسی و ایجاد سایت‌موزه آرامگاه فردوسی است اما آیا هیچ تضمینی برای اجرای این مصوبات و حل معضلات منطقه تاریخی توس به منظور ثبت جهانی وجود دارد؟

* وقتی بودجه‌های ملی شامل حال توس نمی‌شود

اکنون سال‌هاست که بودجه‌های ملی شامل حال این منطقه تاریخی نشده و ماجرای برداشتن دکل‌های برق که از بزرگ‌ترین موانع ثبت جهانی این منطقه بوده به سرانجام نرسیده است، در این میان عده‌ای حساب سود و زیان خود را کرده و شروع به افزایش ساخت و ساز‌ها در این منطقه کردند تا ارزش زمین‌های بی‌ارزش حاشیه آرامگاه توس را بالاببرند، البته در کنار تمامی این موارد باید مسئله حریم توس را هم به لیست مشکلات اضافه کرد.

برای آگاهی بیشتر از مشکلات و فراز و نشیب‌های ثبت جهانی توس با مدیرکل میراث فرهنگی خراسان رضوی به گفت‌وگو پرداختیم.

رجبعلی لباف خانیکی در پاسخ به این سئوال که چرا مشکلات منطقه تاریخی توس به منظور ثبت در فهرست میراث جهانی حل نمی‌شود؟ گفت: طی سال‌های اخیر اقداماتی در راستای ثبت این منطقه تاریخی صورت گرفته اما در حقیقت تا هنگامی که عزم ملی در کار نباشد، نمی‌توان به جهانی شدن این اثر امیدوار بود.

* حل موانع به سادگی امکانپذیر نیست

مدیرکل میراث فرهنگی خراسان رضوی ادامه داد: سکونت تعداد زیادی از مردم به ویژه اهالی روستا در منطقه توس و جابجایی دکل‌های برق از مهم‌ترین موانع ثبت جهانی است و حل هر یک از این مشکلات علیرغم تصوری که وجود دارد به سادگی امکان‌پذیر نیست.

وی با تاکید بر اینکه ثبت جهانی شامل دو مرحله است، افزود: مرحله نخست شامل تکمیل پرونده مقدماتی است و در این مرحله برای هفت اثر پرونده ارسال شده اما در مرحله دوم که جزء سخت‌ترین مراحل است به امور کار‌شناسی ثبت جهانی و ارزیابی یونسکو پرداخته می‌شود، در این بخش ایجاد تاسیسات زیر ساختی مانند راه و مسیر‌های دسترسی به شهر تاریخی دارای اهمیت بالایی است.

لباف خانیکی تاکید کرد: روند ثبت جهانی این اثر در شرایط فعلی باتوجه به سکونت 10 هزار نفر در منطقه توس قدری سخت و دشوار است و مردم ساکن این منطقه باید با قیمت‌های منطقی و مناسبی زمین‌های خود را واگذار کرده و اجازه دهند تا حریم توس آزاد شود.

 

 

* کاهش مشکلات در صورت تشکیل جلسه شورای احیای توس در 15 سال پیش

مدیرکل میراث فرهنگی خراسان رضوی یادآور شد: ضرورت دارد تا مطابق شاخصه‌های بین‌المللی به این منطقه رسیدگی کرد اما زمانی که توس را به مشهد دادند، مشکلات این منطقه بیش از بیش افزایش یافت طوری که قیمت زمین و مسکن بالا رفت و وضعیت تملک بسیار سخت‌تر شد؛ اکنون اهالی این منطقه قیمت‌های بالایی را برای واگذاری زمین خود اعلام می‌کنند و در مقابل عده‌ای با توجه به مزایای مادی حاضر نیستند تا زمین خود را واگذار کنند و همه این عوامل دست به دست هم داده تا روند جهانی شدن این مجموعه به تعویق بیفتد.

* اسکان شهروندان لایه‌های تاریخی منطقه توس را از بین می‌برد

به گفته وی اسکان شهروندان در منطقه توس لایه‌های تمدنی و تاریخی آن را از بین می‌برد و از اعتبار آن می‌کاهد.

مدیرکل میراث فرهنگی خراسان رضوی با اشاره به پرونده ادامه‌دار شورای احیای توس عنوان کرد: اگر 15 سال پیش همزمان با تشکیل شورای احیای توس جلسات آن برگزار می‌شد امروز دامنه مشکلات این منطقه افزایش نمی‌یافت. اکنون بعد از گذشت این همه سال حدود چندین ماه قبل اولین جلسه این شورا برگزار شد و امیدواریم این مسئله به ساماندهی وضعیت توس کمک کند.

لباف خانیکی بیان کرد: مصوبات نخستین جلسه شورای احیای توس شامل مرمت بخشی از دروازه‌های توس، تعیین تکلیف سکونتگاه‌های توس، ساخت پیشخوان ورودی آرامگاه به‌صورت گودالی با کمک بخش خصوصی و تعیین مکانی برای کاوش‌های باستان‌شناسی و ایجاد سایت‌موزه آرامگاه فردوسی است.

وی با اعلام زمان بعدی جلسه این شورا مشخص نشده، گفت: مصوبات این شورا به بهبود وضعیت منطقه تاریخی توس و حفظ هویت فرهنگی و تاریخی این مجموعه کمک می‌کند.

یک کار‌شناس در حوزه ثبت جهانی آثار تاریخی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار فارس اظهار کرد: مشکلات منطقه توس روز به روز افزایش یافته اما در حال حاضر با توجه به الحاق توس به مشهد می‌توان راحت‌تر مشکلات این منطقه را حل کرد و به نظر می‌رسد با همت بیشتر میراث فرهنگی، استانداری خراسان رضوی و بنیاد فردوسی می‌توان به جهانی شدن این مجموعه امیدوار بود.

* لزوم در نظر گرفتن بودجه‌های ملی

عباس مقدادی با اشاره به اینکه با وجود همت و همکاری میراث فرهنگی، استانداری و بنیاد فردوسی باید بودجه‌های ملی نیز برای احیای توس در نظر گرفته شود، افزود: توس یک منطقه بین‌المللی بوده اما وضعیت آن بسیار دردآور است. در این مجموعه، آرامگاه بزرگ‌ترین شاعر ایران قرار گرفته و انتظار می‌رود به این منطقه رسیدگی‌های لازم صورت گیرد.

* تشکیل جلسه شورای احیای توس؛ نوشدارویی بعد از مرگ سهراب

وی تشکیل جلسه شورای احیای توس را بعد از گذشت 15 سال نوشدارویی بعد از مرگ سهراب دانست و گفت: این شورا بعد از 15 سال از خواب بیدار شد و طی ماه‌های گذشته اولین جلسه خود را تشکیل داد اما اگر این شورا از سال‌ها قبل تشکیل می‌شد آنگاه مشکلات توس راحت‌تر حل و فصل می‌شد.

مقدادی با اشاره به اینکه اسکان شهروندان در حریم این مجموعه تاریخی روند ثبت جهانی این مجموعه را با مشکل روبه‌رو می‌سازد، افزود: اسکان تعداد زیادی ازمردم در این منطقه تاریخی فرآیند ثبت را دشوار کرده و برطرف کردن آن نیز هزینه زیادی در بردارد بنابراین این امر ناشی از‌‌ همان دیر تشکیل جلسه دادن شورای احیای توس و نبود برنامه ریزی لازم است.

هنوز هم بیم و امیدهای فراوانی در رابطه با ثبت جهانی توس وجود دارد و به نظر می‌رسد برای جهانی شدن این مجموعه فرهنگی و تاریخی خیلی زود دیر شده اما نباید بازهم زمان را از دست داد و نسبت به ادامه راه دلسرد شد. هنوز هم امید هست.