وقتی حال بازار نشر خوب نیست، ناشران چه می‌کنند؟
در این میان، ناشران در حال تلاش برای یافتن راهی هستند تا بتوانند در این شرایط بازار نشر، بهترین عملکرد را داشته باشند و همچنان به کتاب‌های خود جامه‌ی چاپ بپوشانند.
وضعیت نشر کتاب و قیمت کاغذ در ماه‌های اخیر به گونه‌ای بوده که هرجا مسؤولی مرتبط با این موضوع در برنامه‌ای حضور داشته، یا در این‌باره حرف زده و یا از او در این‌باره سؤال شده است.
خبرنگار ایسنا در گفت‌وگو با تعدادی از ناشران درباره‌ی نوع عملکرد آن‌ها در این شرایط پرسیده است.
شرایط دشوار نشر ما را حرفه‌یی‌تر می‌کند
محمدعلی جعفریه - مدیر نشر ثالث - درباره‌ی تدابیری که در این شرایط در نشر خود به کار می‌گیرد تا بهترین عملکرد را داشته باشد، گفت: وقتی یک مؤسسه سال‌ها کار می‌کند، باید بتواند در این شرایط هم کار خودش را ادامه دهد و از عصاره‌ی علم مدیریت و شیوه‌های مدیریتی‌اش در آن و لحظه بهره بگیرد و یک مدیریت میدانی را اجرا کند.
او درباره‌ی وضعیت امروز نشر ایران عنوان کرد: این شرایط نشر ما را به صورت حرفه‌یی‌تر جلو می‌برد و خروجی‌اش برای نشر ایران بهتر است، چون در این شرایط هر کتابی چاپ نمی‌شود و باید نویسنده، ویراستار و مترجم بهتر کار کنند. از آن‌جا هم که قیمت کتاب بیش‌تر و کتاب گران است، انتظار مردم بالاتر رفته است و این انتظار در آن‌ها وجود دارد که کتابی را که می‌خرند، کیفیت بالاتری داشته باشد.
جعفریه همچنین این شرایط را ایجادکننده بازار رقابتی برای کتاب خواند و گفت: این شرایط سبب می‌شود کتاب با کالاهای دیگر رقابت و موفق عمل کند، اما چیزی که در این میان مهم است، نقش دولت است. اکنون وزارت دارایی ناشرها را اذیت می‌کند. دولت گفته کتاب‌فروشی‌ها لازم نیست مالیات بدهند و رییس‌جمهور گفته مالیات برای شش ماه تعلیق شود، اما ممیزهای دارایی کار خود را می‌کنند و هر روز مشکل جدیدی را برای ناشران ایجاد می‌کنند.
مدیر نشر ثالث با اشاره به وضعیت کاغذ گفت: در کنار مسائل دیگر، اکنون مشکل کاغذ هم هست. ورود کاغذ درست مدیریت نمی‌شود، چون واردات آن دست بخش خصوصی است. این مدیریت نشدن سبب شده قیمت کاغذ در بازار چندگانه باشد. ناشر می‌خواهد قیمت کاغذ ثابت باشد تا بتواند کتاب خود را قیمت‌گذاری کند. در این شرایط ناشر دست نگه می‌دارد و کتاب چاپ نمی‌کند تا قیمت مشخص شود.
او درباره‌ی شرایط نشر خود نیز اظهار کرد: اکنون در نشر ما تمام کارکنان با تمام قوا کار می‌کنند. اما به هر حال تعداد چاپ کتاب‌ها کم‌تر شده است. ولی ما به کار کردن ادامه می‌دهیم تا شرایط بهتر شود، چون فکر می‌کنیم این شرایط می‌گذرد.
کمبود نقدینگی؛ مشکل ناشران کوچک
اما محمد واشویی - مدیر نشر ماهی - گفت: کار ما اساسا روی تولید انبوه نبوده است، یعنی همواره در سال تعداد عناوین زیادی نداشتیم و عناوین ما بین 25 تا 30 کتاب در سال بود تا بتوانیم با دقت و کیفیت بالا، این آثار را منتشر کنیم، بنابراین در شرایط مشکل هم می‌توانیم کار را ادامه دهیم.
او ادامه داد: اما اکنون مسأله برای ناشران کوچک، کمبود نقدینگی است که اگر قبلا می‌توانستیم با ایکس ریال 20 کتاب منتشر کنیم، الآن با همان پول می‌توانیم یک‌سوم کتاب منتشر کنیم. ولی شاید با کمی برنامه‌ریزی بتوان شرایط را درست کرد.
این ناشر تأکید کرد: اکنون باید کتاب‌ها را جیره‌بندی کرد و با ترکیبی از کتاب‌های چاپ اول و تجدید چاپی با شرایط کنار آمد. ولی شرایط کنونی فقط برای نشر نیست و همه‌ی صنف‌ها با آن مواجه‌اند.
ریسک چاپ کتاب‌های متوسط را نمی‌پذیریم
رضا رخشانی - مدیر نشر جیحون - نیز درباره‌ی عملکرد نشر خود در شرایط این روزهای نشر گفت: در این شرایط کار ما بسیار محدود شده است و این به دلیل گرانی کاغذ و مشکلاتی است که در تسویه‌حساب با کتاب‌فروشی‌ها داریم. همچنین تعرفه لیتوگرافی و چاپ هم گران شده است و این شرایط سبب شده تا کار ما محدود شود. از سوی دیگر، در این موقعیت‌ها با این گرانی کاغذ، ریسک چاپ کتاب‌هایی که احتمال فروش متوسط داشته را باشند، نمی‌پذیریم. اگر در گذشته کتابی که از نظر ما نمره 15 داشت، منتشر می‌کردیم، الآن کتابی با نمره 18 منتشر می‌کنیم.
او در پیش‌بینی شرایط آینده بازار نشر، گفت: چیزی که واضح است، این است که تلاطم‌های اقتصادی افت بازار کتاب را در پی دارد. اما به تعطیلی این بازار نمی‌انجامد، ولی قیمت کتاب بالا می‌رود و یک جایی با ثابت شدن قیمت‌ها، شرایط بهتر می‌شود، چون کسانی که به کتاب نیاز داشته باشند، این محصول را در هر شرایط در سبد خرید خود می‌گذارند.
نمی‌دانیم چطور می‌شود اوضاع را کنترل کرد
همچنین یوسف علیخانی - مدیر نشر آموت - درباره وضعیت نشر گفت: من در وضعیت دشوار قبلی نشر، ناشر نبودم؛ سال 66 - 67 که بحرانی بوده و آن موقع مشکلاتی بوده است. اما وضعیت اکنون بسیار پیچیده‌تر است و نمی‌دانیم چگونه می‌توان آن را کنترل کرد.
این ناشر با اشاره به جمع شدن ناشران برای یافتن راه حلی برای این شرایط گفت: چند وقت پیش ناشران جمع شدند و به دنبال یک نتیجه کلی برای حل مشکل بودند، اما تنها به راهکارهای زودگذر رسیدند.
او افزود: یکی از راهکارها این بود که دیگر به مترجمان حق‌التحریر داده نشود. سال‌ها صحبت این بود که چرا به مترجمان حق‌التحریر داده می‌شود، هیچ‌جا این‌طور نیست و مترجم فقط باید حق‌الزحمه اندکی بگیرد. همچنین این بحث مطرح شد که ناشران به نویسندگان کتاب اولی حق‌التحریر ندهند، اما این بحث‌ها راهکارهای بنیادینی نیستند و تنها زودگذرند و ساده‌انگارانه.
علیخانی به بحث گرانی کاغذ اشاره کرد و گفت: من با کاغذی که در اختیار داشتم، تنها توانستم سه یا چهار کتاب تازه منتشر کنم و بعد برای مهار شرایط سراغ تجدید چاپ کتاب‌ها رفتم، چون این کتاب‌ها هزینه آماده‌سازی نیاز ندارند. اما این راه حل هم راهکار درستی نیست.
این ناشر افزود: با وجود این‌که این اواخر کاغذ ارزان شده، باز هم بحران کاغذ پا‌برجاست. سال گذشته آخرین فاکتور خرید کاغذ من بین 29 تا 30 هزار تومان بود. این میزان به 120هزار تومان هم رسید، اما حالا هم که پایین آمده، به 65 هزار تومان رسیده و در کنار این افزایش قیمت، سایر تسهیلات چاپ مانند هزینه‌های چاپخانه، لیتوگرافی و حروف‌چینی هم بالا رفته و من باید مبلغ بیش‌تری را به ویراستارها و نمونه‌خوان‌ها بدهم. در نتیجه توانسته‌ام دو کتاب برای چاپ بدهم که این کتاب‌ها از نظر فروش موفق نبوده‌اند.
مدیر نشر آموت درباره آمار کتاب‌هایی که به نسبت امسال در سال گذشته منتشر کرده است، گفت: امسال چاپ کتاب‌ها مسلماً پایین آمده است. اما تنها تعداد کتاب‌ها مطرح نیست، زیرا سال گذشته تیراژ کتاب‌های ما 1650 تا بود، ولی الآن همه کتاب‌ها را 1100 تا منتشر می‌کنیم و این آخری‌ها حتا 1000 عنوان منتشر کردیم که با پرتی‌ها کم‌تر هم می‌شود.
راهی جز کوچک و کوچک‌تر شدن نداریم
عبدالغفار طهوری - مدیر انتشارات طهوری - هم با اشاره به سختی کار برای نشر‌های کوچک همچون نشر خود، گفت: ما راهکار خاصی نداریم. سال گذشته تا این موقع سال 20 کتاب منتشر کرده بودیم، اما امسال تنها سه کتاب چاپ کرده‌ایم و ناشر کوچکی مثل ما چیزی ندارد که بتواند با آن این وضع را از سر بگذراند. ما کالای دیگری نداریم که با آن بحران را حل کنیم و جز تسلیم شدن راهی نداریم.
او ادامه داد: پارسال شش تا هفت کتاب‌فروشی به دلیل مشکلات مالی تعطیل شدند، ما هم امسال با مشکلات زیادی روبه‌رو هستیم و یک کارمند خودمان را کم کردیم، چون نمی‌توانستیم سر ماه از پس حقوق ها بربیاییم، زیرا نشر بزرگی نیستیم که بتوانیم این ضرر را با چیز دیگری جبران کنیم و راهی جز هر روز کوچک و کوچک‌تر شدن نداریم.
کتاب جدید نمی‌پذیریم
پونه ندایی - مدیر نشر امرود - نیز درباره راهکارهای نشرش برای فعالیت در شرایط کنونی نشر گفت: نشر آثار خصوصا آثار فرهنگی، از آن‌جا که مخاطبان خاص دارد، همواره دشوار بوده و با عشق و علاقه‌ای که پشت این حرکت بوده، ممکن می‌شده است و در واقع این فعالیت با بودجه کم، با استقامت و پایداری در شرایط معمولی جلو می‌رفت و حالا به دلیل گرانی کاغذ و درواقع نوسانی که کاغذ با آن روبه‌روست، ما نمی‌توانیم برنامه‌ریزی درازمدتی داشته باشیم و کار ما از سوی دیگر وابسته به مجوزی است که از سوی وزارت ارشاد برای کتاب‌ها دریافت می‌کنیم و نمی‌دانیم وقتی مجوز کتاب می‌آید، کاغذ ارزان است یا گران.
او ادامه داد: در این شرایط ما با کاهش هزینه‌ها شروع کرده‌ایم و در واقع برخی از قراردادها را پس فرستاده‌ایم و از نویسندگان به دلیل چاپ نکردن آثارشان عذرخواهی کرده‌ایم و با برخی هم توافق کرده‌ایم که کتاب‌های‌شان را با تأخیر چاپ کنیم. کتاب جدید هم نمی‌پذیریم، چون باید به تعهدات پیشین‌مان عمل کنیم. اما کاهش هزینه‌ها شامل کارهایی می‌شود. مثلا این‌که ما پیش‌تر کارهای آینده را از قبل حروف‌چینی می‌کردیم، اما الآن این کار را انجام نمی‌دهیم. الآن تلاش می‌کنیم با چه چاپی آثار با قیمت کم‌تری منتشر شود و حتا هزینه‌های روزمره دفترمان را هم کم کرده‌ایم. از ملاقات‌ها کاسته‌ایم و رفت و آمد برنامه‌های فرهنگی را کم کرده‌ایم که هزینه‌های‌مان کم‌تر شود.
ندایی گفت: من همچنین کاری جنبی را شروع کرده‌ام که هزینه نشر از طریق آن تأمین شود و الآن در شرایط فشار و سختی قرار دارم که تلاش می‌کنم از راه شغل دیگری هزینه‌های نشر را تأمین کنم. مقداری هم طلب از معاونت فرهنگی داریم، آن‌ها کتاب‌هایی را از ما خریده‌اند، اما هنوز پولی دریافت نکرده‌ایم. امیدواریم معاونت فرهنگی پولی به دست بیاورد تا بدهی ناشران را پرداخت کند و به چرخه نشر کمک کند. اما تقصیر را گردن کسی نمی‌اندازم، چون این شرایط گریبان‌گیر همه است و معاونت فرهنگی هم پولی ندارد که به ناشران بدهد.
مدیر نشر امرود درباره کاهش آمار کتاب‌هایش در سال جاری گفت: ما در نمایشگاه کتاب 12 کتاب چاپ کردیم که البته نمایشگاه مطرح نیست و بعد از آن فقط یک کتاب آموزشی آن هم با تیراژی نصف همیشه منتشر کردیم. این در حالی است که نشر امرود هر سال به طور متوسط 20 کتاب چاپ می‌کند و امسال حتا کتاب‌های رسول یونان مثل «چه کسی مرا عاشق کرد» را که چاپ آن در بازار تمام شده است، تجدید چاپ نکرده‌ایم. با این‌که کتاب‌های او پرفروش است، اما اکنون باید سه برابر قیمت پیش را پشت کتاب بزنیم و کسی نمی‌تواند با این قیمت کتاب بخرد.
ندایی خاطرنشان کرد: چند روز است قیمت کاغذ پایین آمده، اما بحران‌های ماه‌های قبل آن‌قدر به ما فشار آورده است که پولی نداریم الآن کاغذ بخریم و فکر می‌کنم کسانی که کاغذ را به امید گران شدن آن احتکار کردند، ضربه‌ی بزرگی به بازار نشر زده‌اند.
