دوست دارید دخترتان را در قیامت با چه نامی صدا کنند؟

گروه اجتماعی « تیتریک » ؛برگزیدن نام نیک، یکی ازعوامل بستر ساز در فرایند تربیت دینی است. نام نیکو، نماد هویت و شخصیت آینده هر فرد است. هویت هر کسی، از متغیرهای فراوانی اثر می پذیرد که یکی از اولین متغیرهای دخیل در شکل گیری هویت، نام و اسمی است که دیگران او را با آن خطاب می کنند.

در واقع، اسم در لغت به معناي لفظي است که بر حقيقت و مسمائي دلالت کند. اين کلمه از ماده (سمه) اشتقاق شده و«سمه» به معناي داغ و علامتي است که بر گوسفندان مي زنند تا مشخص شود صاحب آن کيست. شايد از ريشه و ماده (سمو) گرفته شده باشد که در اين صورت به معناي رفعت و بلندي است.

اسامی و نامهایی که دیگران ما را با آن می شناسند اولین شاخص هویتی ما به شمار می رود. یکی از اصلی ترین حقوقی که فرزندان بر گردن والدین خود دارند نامی است که والدین بر کودک خود قرار می دهند و او را به آن نام شهرت می دهند.

می توان گفت نام هر فرد، برآمده از محبتی است که پدر و مادر او نسبت به او داشته اند. در ادبیات اسلامی ما در خصوص انتخاب نام های نیک توصیه های زیادی شده است.

مثلا در نقلی  از ابن اثير آمده است که شخصي به عنوان نماينده اعزامي خدمت پيامبر اسلام (ص)رسيد، حضرت فرمود نامت چيست؟ گفت: «بغيض (بسيار خشمگين).» حضرت فرمود: «تو حبيب هستي و نامش را در همان مجلس به حبيب تغيير داد.».

در جائي ديگر نیز ابن عمر نقل نموده: که رسول خدا (ص) نام «عاصيه» را به «جميله» تغييرداد و فرمود تو جميله هستي. زيرا عاصيه به معناي خلاف کار و جميله به معناي زيباست.

پيامبر رحمت حضرت محمد(ص) مؤمنين را به نامگذاري شايسته فرزندان سفارش نموده و مي فرمايد: «نخستين چيزي که هر يک از شما به فرزندش پيشکش مي کند نام نيکواست. بنابراين هر کدام از شما نامي نيکو بر فرزند خويش نهد»[1]

از پیامبر اکرم (ص) روایت است: ْ حَقِّ الوَلَد على الوالدَأن يُحَسِّنُ اسْمَهُ. «حق فرزند بر پدر آن است که نام نیک و زیبا بگذارد».

امام صادق(ع) از حضرت رسول نقل می‌کند که ایشان فرمود: «این اسم‌های شما، همان اسم‌هایی است که در قیامت شما را به آن صدا می‌زنند. پس اسم‌های خود را خوب کنید (و برای فرزندانتان اسم‌های خوب و زیبا و نیکو انتخاب کنید)».

از امام جعفر صادق(ع) نقل است که یکی از وصیت‌های حضرت رسول به امیرمؤمنان، على(ع) این بود: «یا على، حق فرزند بر والدین این است که والدین او نام مناسب برای او انتخاب کنند؛ دوم، در تعلیم و تربیت و آداب او اهتمام ورزند، سوم، او را در یک موضع صالح قرار دهند.»

این چند روایت،‌ پاره‌ای از احادیث و روایات ائمه(ع) در مورد نامگذاری فرزندان بود. با کمی بررسی و پژوهش در کتاب‌های روایى، به سادگی می‌توان اهمیت این مقوله را در روایات و زبان معصومان(ع) دریافت.

یکی از نکات  مهمي که ذیل بحث نام گذاری باید بدان توجه نمود اختلاف مراتب اسم در عرف ما و فرهنگ قرآني است، زيرا در عرف ما اسم فقط به معناي نام و نشان است ولي در فرهنگ قرآن نام همراه با محتوا است؛ مثلا وقتي اسم «الله» بر خداوند اطلاق مي شود، صرف لفظ آن منظور نمي باشد بلکه آن حقيقتي که جامع تمام کمالات است لحاظ مي شود. این تفاوت نگاه به نام گذاری این روزها بیشتر از قبل دیده می شود.

اگرچه همچنان به دلیل دل های اکنده از محبت پیامبر واهل بیت او درمیان مردم ایران، نام های نیکوی اهل بیت جزو اولین و بیشترین اسامی گذاشته شده درمیان مردم باشند؛ اما آنچه امروزه شاهد آن هستیم تغییر ذائقه ایست که درمیان برخی افراد درنام گذاری ها رخ داده است، وجوه مختلفی را این تغییر می توانیم نام ببریم.

در اینجا به نمونه هایی ازآن اشاره می کنیم، به طور مثال بعضی از افراد نام هایی برای فرزندانشان انتخاب می کنند که ریشه در افسانه های فرهنگ های مختلف دارد. مثلا نام الهه در فرهنگ یونانی، یا نام خدایانی که در گذشته و بین اقوام بت پرست رایج بوده مثلا خدای آب، خدای آتش، خدای نور و...که با بینش توحیدی در تعارض آشکار است.

کافی است سری به مدارس ابتدایی بزنید که می تواند گزیده ای از فضای نسلی کشور باشد و لیست اسامی دانش آموزان مثلا 6ساله  امسال را با دانش آموزان 6ساله  10 سال پیش مقایسه کنید. آنچه این روزها بسیار به چشم می خورد تغییر سلیقه ای است که در خانواده های جوان ایرانی در خصوص نام گذاری فرزندانشان ایجاد شده است.

به نظر می رسد این مساله بیشتر درمورد دختران مطرح است تا پسران. یعنی وقتی مقایسه ای بین 10 اسم رایج پسران متولد 91 با ده بیست سال قبل می کنیم می بینیم که تغییر سلیقه و ذائقه مشهود است. متاسفانه این تغییر سلیقه در اسامی دخترانه، منادی فضای اسامی بی معنی یا با معانی نه چندان شایسته و درخور شان انسانیت آن فرزند می باشد.

دیگر کمتر خانواده ای نام دخترش را خدیجه، صدیقه، سکینه و ... که حاوی معنایی عمیق زیبا و مورد پسند خدا و خاندان اهل بیت است می گذارد. اگر کمی با خودمان صادق باشیم گویی در ضمیر ناخودآگاه اکثریت ما این نام ها، سنتی و قدیمی و به تعبیری عامیانه «نه چندان "شیک"» به حساب می آیند.

اگر بخواهیم این تغییر سلیقه در نام گذاری ها را کمی ریشه یابی کنیم به چند عامل جدی می رسیم. یکی از عوامل این نوع انتخاب نام و جایگزینی نام های با مسما و عمیق دیروزی ، مساله سکولاریزاسیون در زندگی مدرن امروزی بر می گردد.

اتفاقی که در جهان مدرن و به طبع آن جامعه مدرن رخ می دهد به مرور زمان چیزی نیست مگر تبدیل شدن "دین" به عنوان عنصری آرامش بخش و اکتفا به برخی اعمال عبادی مختصر و تقلیل یافتن جایگاه دینداری و شریعت از تمام حوزه های زندگی به چند عمل مناسکی. این اتفاق تاریخی – تمدنی که ایران امروز نیز به مرور زمان به آن مبتلا شده است، در حوزه نام گذاری فرزندان زمانی بروز می یابد که ملاک انتخاب نام و اسم برای فرزند به ملاک های این دنیایی و مادی تقلیل پیدا کرده است.

سوال اصلی این جا است که چه تعدادی از زوج های امروزی برای انتخاب نام فرزندشان به این فکر می کنند که دوست دارند در قیامت و روز حساب فرزندشان با چه نامی خوانده شود؟ یا چه خصلتی بر اثر نامی که برایش بر می گزینند بر او متجلی شود؟ در صورتی که در اندیشه اسلامی انتخاب نام برای فرزندان مانند دیگر آداب، مساله ای است هدفمند و غایتمند. اسلام  جايگاه نام نيکو را محدود به دنيا نمي داند و در روز قیامت هم فرد را با نامش فرا میخواند. رسول خدا (ص) فرموده است: « نام نيکو بر خود نهيد، زيرا در قيامت به اين نام ها خوانده مي شويد فلاني پسر فلاني بر خيز به سوي نور خود برو و فلاني پسر فلاني برخيز که نوري نداري»[2]

فارغ از بحث های تاریخی و ریشه ای تر در خصوص نوع نگاه حاکم بر انتخاب اسم برازنده برای فرزندان، عامل دیگر موثر بر تغییر سلیقه خانواده ها، سریال ها و فیلم های تلویزیونی و سینمایی و ماهواره ها بوده است. شخصیت سازی های کاذبی که علاوه بر ترویج فرهنگ ها و سبک زندگی های خاص، نام آنها نیز در کنار شخصیتشان اسطوره می شود. اسامی و نام ها – به شدت تحت تاثیر فضاهای فرهنگی گسترش پیدا می کنند.

در مقاطع تاریخی مردم یک ملت می توانند تحت تاثیر فرهنگ خاصی نام کودکان خود را از میان نام هایی که در آن فرهنگ ترویج شده است استفاده کنند یا به همان میزان از به کار گیری برخی نام ها پرهیز کنند. حال سوال این جا است که رسانه به عنوان یکی از قدرتمند ترین ابزارهای ترویج فرهنگ تا کجا توانسته است بر تغییر سلیقه و تمایل مردم کشور ما در خصوص انتخاب نام های مذهبی و پر محتوا تاثیر بگذارد؟

شبکه های ماهواره ای در قالب سریال های تلویزیونی، ضمن بدجلوه دادن اسامی مذهبی، تلاش می کنند فرهنگ نامگذاری مسلمانان به ویژه ایرانیان را تغییر داده و در همین زمینه استفاده از اسامی مبارکی نظیر علی، حسین و... برای شخصیت های بدکاره و خلافکار سریال های ترکی که در شبکه جم پخش می شود، نمونه ای از تلاش های عوامل این شبکه برای تغییر فرهنگ نامگذاری مسلمانان است.

اما در این جنگ رسانه ای که هدف خیلی از آنها تخریب و تضعیف فرهنگ دیگر ملل است، شاید بتوان گفت عملکرد رسانه های داخلی ما نیز خیلی قابل دفاع و متناسب با تهاجم صورت گرفته نیست. آیا می توان سریال ها و فیلم ها و کارتون هایی که شخصیت های منفی یا مورد تمسخر  آن همیشه صاحبان اسامی مذهبی بوده اند، در انتخاب ها و حتی در ادبیات عامه مردم تاثیر نداشته است؟

برای مثال استفاده از اسامی مانند ید الله، سکینه، حکیمه و اسامی از این قبیل در برخی فیلم ها استفاده از این اسم را همراه با نوعی تمسخر و یا دادن نقش های سبک یا ناشایستی مثل کنیزی و کلفتی را به این اسامی نسبت می دهند.

کسانی که در وجهه عمومی فیلم، نقش های جذاب و موثر و  نیکویی را بازی می کنند معمولا دارای نام های غربی و به قولی سانتی مانتال یا حتی بی محتوا  یا با معانی نه چندان زیبا هستند و اینگونه می شود که رفته رفته ناخود اگاه تاثیری بسیار بر فرهنگ نام گذاری خانواده من جمله نام های دخترانه می گذارند.
 
آیا کارگردانان و فیلم سازان ما به این امر توجه می کنند که انتخاب اسامی شخصیت های فیلم می تواند تا این جا اثر گذار باشد؟ آیا کرامت اسامی و نام ها در سریال ها و فیلم های ما رعایت میشود؟ با توجه به این مساله که در روایات ما آمده است که اگر نام فرزندان خود را از اسامی اهل بیت می گذارید آنها را دو برابر  تکریم کنید؟ آیا رسانه تلاشی در درونی کردن این اصول داشته است؟

و سوال آخر این که آیا این خود ما و رسانه های ما نبوده اند که با تغییر فرهنگ و سلیقه مردم آنها را در مقابل این حدیث امام باقر قرار دادند که مي فرمايد: «راست ترين نام ها، نامي است گوياي عبودت و بندگي باشد. بهترين نام ها نام هاي پيامبران است»[3].

امید است که با تأملی بیشتر مانند پیشینیان مان در انتخاب نام نیک برای فرزندانمان و من جمله دختران مان اقدام کنیم.
 

1.  ميزان الحکيم  حديث8908  
2.  همان حديث شماره 2586
3.  ميزان الحکمه  حديث 8911