"تولد ماه" و "رویت ماه"، عامل اختلاف بر سر اعلام زمان عیدفطر

گروه فرهنگی « تیتریک »؛

از آنجایی که مشخص شدن زمان این عید به پدیده نجومی بیرون آمدن ماه از زیر سایه زمین (که به آن محاق گفته می شود) وابسته است، بسیاری این سوال را مطرح می کنند که در روزگار کنونی که منجمان برجسته کشورمان کوچکترین حرکت اجرام آسمانی و تحولات کیهانی را از سال ها قبل با دقت بسیار بالا محاسبه و پیش بینی می کنند، آیا نمی توان با محاسبه دقیق، زمان فرارسیدن عید فطر را از پیش در تقویم ها مشخص ساخت؟

دکتر ایرج ملک پور استاد نجوم و فیزیک در دانشگاه تهران که ریاست بخش فیزیک خورشیدی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران را بر عهده دارد وهمچنین سالهاست که تقویم های سراسری منتشر شده در کشورمان را تنظیم و استخراج می کند؛ معتقد است که ایرانیان از چهارهزار سال پیش توانایی محاسبه دقیق زمان آغاز و پایان ماه ها را داشته اند و اکنون نیز می توانند به دقت زمان خروج ماه از محاق را از لحاظ نجومی محاسبه و اعلام کنند.

اما مشکلی که بر سر تعیین زمان عیدفطر پیش می آید؛ به خاطر اختلاف بر سر دو پدیده موسوم به "تولد ماه" و "رویت ماه" است. تولد ماه به معنای لحظه ای است که ماه از محاق خارج می شود و رویت ماه زمانی است که ماهی که از محاق بیرون آمده عملا قابل رویت، یعنی دیده شدن باشد که این زمان بین 12 تا 14 ساعت به طول می انجامد.

برخی از فقها، به ویژه فقهای اهل سنت هنگامی که از تولد ماه نو اطلاع حاصل می کنند، پایان ماه رمضان و فرارسیدن عید فطر را اعلام می کنند، در حالی که اکثریت قریب به اتفاق فقهای شیعه زمان رویت ماه نو را هنگام فرارسیدن عیدفطر می دانند.

فقهای شیعه در عین حال بر سر اینکه رویت ماه نو در هر نقطه برای چه حوزه جغرافیایی معتبر است اختلاف دارند. به باور برخی از آنان همین که افراد معتبر در جایی دیده شدن ماه نو را شهادت دهند، در همه جا عید فطر اعلام می شود، در حالی که برخی دیگر معتقدند که دیده شدن ماه نو در هر منطقه تنها برای آن منطقه و نواحی نزدیک به آن اعتبار دارد.

عده ای می گویند که مسئله رویت هلال، امری آسمانی است نه زمینی و از این رو اگر در نقطه ای از کره زمین ماه رویت شد، این رویت برای همگان معتبر است، اما این نظر خلاف واقع است، چون فرض این است که زمینی وجود دارد و جهت رویت نیمی از کره زمین خلاف نیمه دیگر است. در واقع رویت هلال تابع وجود افق افرادی است که روی زمین زندگی می کنند و یا صرف نظر از افق های زمین، موضوع رویت برای افرادی که افق های مختلف دارند، مفهومی ندارد.

 بنابراین نمی‌توان تنها خروج ماه از محاق را مستند برای رویت هلال نسبت به تمامی افراد روی زمین قرار داد. بر همین اساس با ابزارهایی از قبیل ماهواره که در فضایی خارج از افق زمین هستند، نمی توان برای تمام مناطق زمین حتی افراد واقع در نیمکره، مقام حکم به رویت هلال داد.

 بر این اساس در خصوص رویت هلال، مسایل دیگری غیر از خروج از محاق نیز دخیل هستند؛ از آن جمله در مسایل فلکی و نجومی افق وجود دارد و در نظر گرفتن آن ضروری است.

حال این پرسش مطرح می شود که چرا در برخی کشورها موضوع رویت ماه کنار گذاشته شده و پدیده نجومی تولد ماه را مبنا قرار داده اند؟

دکتر ایرج ملک پور استاد نجوم و فیزیک در دانشگاه تهران معتقد است کشورهای عربی و به ویژه عربستان که برای مسلمانان سنی مذهب به نوعی مبنا و مرجع محسوب می شود، محاسبات نجومی برای تشخیص آغاز ماه نو را به درستی و دقت صورت نمی دهند.

ایشان در خاطره ای می گوید:‌ سال 1355 گروهی از کارشناسان از سوی دربار عربستان به ایران آمدند تا بررسی کنند که چرا ایران در تقویم قمری ازعربستان پیروی نمی کند و هنگامی که این کارشناسان به دستور دربار ایران با کارشناسان ایرانی نشستی در گروه ریاضی دانشکده علوم دانشگاه تهران برگزار کردند، برایشان مشخص شد که تقویم قمری ایرانی از تقویم قمری عربستان  درست تر و دقیقتر است.

نهادی به عنوان رابطة العالم الاسلامی که در شهر مکه در عربستان استقرار دارد و حدود 20 سال پیش نمایندگان تمامی کشورهای اسلامی دراین نهاد گردهم آمدند و در یک گردهمایی تصمیم گرفتند که از این پس عید فطر در همه این کشورها همزمان اعلام شود، اما بازهم در سال های بعد هر کشوری برای خودش زمان جداگانه ای را به عنوان عیدفطر اعلام کرد.

گزارش از سید مصطفی میرزاباقری برزی