شرح دعای روز چهارم ماه رمضان
شرح دعای روز چهارم ماه رمضان
اللهمّ قوّنی فیهِ علی إقامَهِ أمْرِکَ خدایا نیرومندم نما در آن روز بهپاداشتن دستور فرمانت
واذِقْنی فیهِ حَلاوَهَ ذِکْرِکَ و بچشان در آن شیرینی یادت را
وأوْزِعْنی فیهِ لأداءِ شُکْرَکَ
بِکَرَمِکَ و مهیا کن مرا در آن روز برای
انجام سپاسگزاریت به کـرم خودت
واحْفَظنی فیهِ بِحِفظْکَ وسِتْرِکَ و مهیا کن مرا در ن روز برای انجام سپاسگزاریت به کـرم خودت
یـا أبْصَرَ النّاظرین ای بیناترین بینایان
شرح فرازهای دعا
«اللهمّ قوّنی فیهِ علی إقامَهِ أمْرِکَ »
: خدایا به من قوه بده تا در ماه رمضان بتوانم به خوبی عبادت و امر تو را
اطاعت کنم. عبادت قوه میخواهد و قوه عبادت غیر از قوه جسمانی است.
اللَّهُمَّ قَوِّنِی فِیهِ عَلَی إِقَامَهِ أَمْرِکَ
خدایا به من قوت بده که در ماه رمضان خوب عبادت کنم و امر تو را اطاعت کنم ؛ نباید فراموش کرد قوّت عبادت غیر از قوّت بازو است.
امام زینالعابدین علیهالسلام در دعای چهل و چهارم صحیفه سجادیه چنین با
خداوند مناجات میفرمایند؛ ”واعنا علی صیامه” یعنی ”خدایا مرا برای روزه
گرفتن در ماه مبارک رمضان یاری فرما” که اگر به مفهوم آن توجه نماییم
میبینیم اولاً به پا داشتن روزه در ماه مبارک رمضان همان اقامه امر خداوند
در این ماه میباشد، آن هم روزه واقعی که در دعای روز اول مختصراً در مورد
آن شرحی داده شد، که مجدداً برای فهم بیشتر، اشاره مینماییم به ادامه دعا
که آن حضرت میفرمایند: ”بکف الجوارح عن معاصیک” یعنی ”ما را یاری کن تا
بتوانیم اعضای بدن خود را از آلوده شدن به گناه و آنچه مورد پسند تو نیست
بازداریم” که این قسمت از دعا نیز نشان دهنده این است که روزه واقعی تنها
پرهیز از خوردن و آشامیدن نمیباشد بلکه تمام اعضا و جوارح انسان باید روزه
دار باشد و امر به روزه نیز از طرف خداوند امر به روزه واقعی میباشد،
ثانیاً برای انجام دادن هر امری نیاز به نیرو و قوه الهی داریم چرا که ”لا
حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم” ”نیست نیرو و قوتی مگر (از طرف)
خداوند بلند مرتبه و بزرگ” و اگر خداوند در این امر ما را یاری نکند به
واقع ما در انجام اعمال (چه عبادی و غیر عبادی) با شکست مواجه خواهیم شد.
پس در این روز از خداوند میخواهیم که ما را در انجام اوامرش نیرو و قوت
بخشیده و یاریمان نماید .
سالها پیش در مشهد پیرمردی بود بالای صد سال عمر داشت ولی نمازهایش را
ایستاده میخواند ! همان پیرمرد یک بار سبک را به زور بر میداشت بنابراین
قوت عبادت غیر از قوت بدن است .
در قدیم پدران ما دو ساعت به اذان برای عبادت در اتاقی خلوت میکردند و یک
ساعت بعد از آفتاب از خلوت گاه خود بیرون میآمدند و دنبال کسب و کار
میرفتند ؛ تاجرهای ما هم این طوری بودند ! دعا میخواندند ؛ زیارت عاشورا
میخواندند و… بعد به محل کسب میرفتند ولی الآن چه……. ؟! لذا خیر و برکت
هم کم شده است
توان امیرالمؤمنین الهی بود
امیر المومنین نان خشک را نمیتوانست بشکند، ولی قلعه خیبر را فتح کردند و
آن رشادتها را آفریدند و یاران ایشان گفتند : شما با این شجاعت و … چطور
نان خشک را نمیتوانید بشکنید، حضرت فرمودند: آن به قوه روحانی بود و این
به قوه جسمانی است .۱
لذا این دو قوه با هم دیگر تفاوت دارد، پس ممکن است شخصی شصت ساله باشد،
ولی قوت عبادت او از جوانان بیشتر باشد لذا در ماه رمضان از خدا درخواست
کنید که قوه عبادت به شما بدهد . در دعای کمیل هم این دعا از خدا خواسته
میشود که « قَوّ عَلی خِدمَتِکَ جَوارحی »۲
چرا خیر و برکت کم شده است
در قدیم پدران ما دو ساعت به اذان برای عبادت در اتاقی خلوت میکردند و یک
ساعت بعد از آفتاب از خلوت گاه خود بیرون میآمدند و دنبال کسب و کار
میرفتند ؛ تاجرهای ما هم این طوری بودند ! دعا میخواندند ؛ زیارت عاشورا
میخواندند و… بعد به محل کسب میرفتند ولی الآن چه……. ؟! لذا خیر و برکت
هم کم شده است .
وَ أَذِقْنِی فِیهِ حَلاَوَهَ ذِکْرِکَ
خدایا در این ماه رمضان یک درخواست دیگر هم از تو دارم و آن این است که
حلاوت و شیرینی یاد خودت را به من بچشانی ؛ که اگر اینطور شد ؛ دعای کمیل
خواندن هم مزه پیدا میکند ؛ دعای ابوحمزه خواندن هم مزه پیدا میکند ؛
دعای افتتاح مزه میکند ؛ روزه ماه مبارک رمضان مزه میکند و… بدانیم که
عبادت هم مزه دارد .
در روایت وارد شده است اگر عالمی به علمش عمل نکند کمترین عذابی که خدا
برای او در نظر میگیرد این است که حلاوت و شیرینی مناجات با خدا از او
گرفته میشود « إِنَّ أَدْنَی مَا أَنَا صَانِعٌ بِهِمْ أَنْ أَنْزِعَ
حَلَاوَهَ مُنَاجَاتِی عَنْ قُلُوبِهِمْ »۳پس دعا و عبادت مزه دارد .
چگونه لذت عبادت با خدا را حس نموده و بچشیم؟
۱٫شناخت و معرفت: صرفنظر از تفاوتهای شکلی و ظاهری که گاه میان اعمال
عبادی مردم به چشم میخورد، کیفیت عبادت براساس میزان شناخت و معرفت افراد
نسبت به معبود تفاوت پیدا میکند.
این که عبادت، چرا، چگونه و برای چه کسی انجام شود با شناخت و درک
عبادتکننده رابطه مستقیم دارد. هر چه دانایی و معرفت در حوزه یاد شده
افزونتر باشد، بهرهمندی شخص نیز از عبادت و احساس لذت او فزونتر خواهد
بود. در روایتی از امام صادق(ع) عبادتکنندگان به لحاظ انگیزه و خاستگاه
عبادت که از میزان شناخت آنان به خدای متعال سرچشمه میگیرد به۳ گروه تقسیم
شدهاند.
دستهای از مردم خدا را از روی ترس عبادت میکنند که این عبادت بردگان
(عبادت عبید) است. گروهی به هوای پاداش، خدا را میپرستند که این روش
سوداگران و تاجران (عبادت تجار) است و دسته دیگر خدا را از سر عشق و محبت
عبادت میکنند که آن سیره آزادگان (عبادت احرار) است.
پیامبر گرامی اسلام (ص) برترین افراد را در عبادت این گونه معرفی
میفرماید: «برترین مردم کسی است که عاشق عبادت شود، پس دست در گردن آن
آویزد و از صمیم دل دوستش بدارد و با جان خویش با وی درآمیزد. خویشتن را
وقف آن گرداند و در مقابل او را باکی نباشد که دنیایش به سختی میگذرد یا
به آسانی». (الکافی، ج ۲، ص ۸۳).
۲٫نشاط: نشاط و سرزندگی و دوری از سستی و تنبلی، در موفقیت هر کاری نقش
کلیدی ایفا میکند. در انجام عبادت و درک شیرینی آن نیز، داشتن نشاط و حس و
حال عبادت و پرهیز از انجام اجباری و از سر رفع تکلیف آن، بسیار مهم است.
اینکه بزرگان دین در انجام عبادتها، مردم را از هر گونه مانع جسمی و روحی
که از بین برنده توجّه، راحتی و نشاط است، برحذر میدارند و از آن سو به
فراهم آوردن ابزار و امکاناتی دعوت میکنند که ایجاد روحیۀ بهتر و شادتر در
عبادت میکند، برای آن است که آنان را از سستی در عبادت دور سازند که
پیامبر رحمت(ص) فرموده است: «آفت عبادت سستی است». (تحف العقول، ص ۶).
عبادتی که بدون نشاط انجام گیرد، نه تنها بهره فراوانی در پی نخواهد داشت
بلکه چه بسا زیانهایی از جمله کم توجهی و خستگی در عبادت را در پی
میآورد. پس برای درک شیرینی عبادتها به این کلام امیرالمؤمنین باید گوش
جان سپرد که: «با نفس خود مدارا کن و به زور به عبادت وادارش مساز و از
اوقات فراغت، نشاط و سرخوشی برای عبادت بهرهگیر» (نهج البلاغه، نامۀ ۶۹). و
به همین دلیل است که در انجام واجبات اگر خستگی و کسالت و یا سستی حاصل از
پرخوری به انسان روی آورد و وقت انجام عبادت باقی باشد امر به انجام عبادت
با تأخیر شده که عبادت با نشاط انجام گیرد.
۳٫ پرهیز از دنیادوستی: دنیا دوستی پدیده نکوهش شدهای است که انسان را از
دوستی خدا باز میدارد و امور ناچیز و کم ارج را در چشمش بزرگ جلوه داده و
امور معنوی و آخرتی را در دیده آدمی کوچک میدارد. متأسفانه این ویژگی یکی
از بزرگترین موانع بهرهمندی و لذّت بردن از عبادت به شمار میرود.
۴٫ دوری از هواپرستی: اگر انسان بخواهد، خداپرست باشد، باید امکاناتی که
درا ختیار دارد از سرمایه عمر، سلامتی، مال و… همه را در مسیر عبادت و
اطاعت خدا به کار گیرد و آنها را به فرماندهی دل در اختیار دلبر قرار دهد و
امّا اگر بخواهد، خواستههای نفسانیاش را دنبال کند و فرماندهی سرزمین
وجود را به هوا و هوس بسپارد، دیگر عبادت خدا برای او معنا ندارد و اگر
عبادتی هم به ظاهر انجام دهد، هیچ لذّتی از آن نخواهد برد.
امام علی(ع) در این باره فرموده است: «چگونه لذّت عبادت را بچشد کسی که از هوا و هوس باز نمیایستد؟» (غرر الحکم ودررالکلم، ح ۶۹۸۵).
۵٫ پرهیز از لقمه حرام: باید در نظر داشت که عبادت با مال حرام نه تنها از
نظر خداوند ارزش و اعتباری نداشته و مورد قبول و پذیرش او قرار نمیگیرد
بلکه پیامدهای بد دیگری را نیز به همراه دارد. از جمله اینکه غذای حرام
موجب دوری بنده از پروردگارش شده و شخص، مورد لعنت مقرّبان درگاه الهی قرار
میگیرد. در سخنی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، آمده است: «هرگاه
لقمۀ حرام به اندرون بنده وارد شود، تمام فرشتگان آسمانها و زمین او را
نفرین میکنند».
در همین گفتهاند، کسی که به خوردن لقمۀ حرام ادامه دهد از بهشت جاودان
الهی محروم خواهد شد. وصف حال اینگونه افراد از زبان رسول گرامی اسلام
چنین است: «إنّالله عزّوجلّ حرَّم الجنّهَ جَسداً غُذِّی بِحَرامٍ»؛
(خداوند عزیز و جلیل بهشت را بر بدنی که از مال حرام تغذیه کرده حرام کرده
است). (تنبیه الخواطر، ج۱، ص ۶۱). کسی که جز حلال نمیخورد و جز به حلال
نمیاندیشد، حتما از عبادت لذت میبرد.
۶٫ دوری از گناه و نافرمانی خداوند: همانطور که انسان گرفتار سرماخوردگی و
گرفتگی بینی، از بوی خوش لذت نمیبرد، و چشم ضعیف و کم نور، لذت مشاهده
مناظره زیبا را در نمییابد، انسان گنهکار نیز از عبادت لذت نمیبرد.
وَ أَوْزِعْنِی فِیهِ لِأَدَاءِ شُکْرِکَ بِکَرَمِکَ
خدایا به کرمت به من توفیق اداء شکرت را بده
شکر به چه معنا است آیا صرف گفتن« الهی شکر» گفتن است ؟تشکر از خداوند است؟
شکر یعنی اینکه نعمتهایی که خداوند تبارک و تعالی به من داده است را درست و
بجا مصرف کنم ؛ در مسیر طاعت و بندگیاش استفاده کنیم نه در راه معصیت و
نافرمانی .
اینکه چشم به نامحرم نگاه نکند شکر چشم است ؛ اگر گوش از آواز حرام و
غیبت دوری بکند, شکر گوش سالم است ؛ زبان هم اگر غیبت نکند شکر زبان
کردهام .
وَ احْفَظْنِی فِیهِ بِحِفْظِکَ وَ سِتْرِکَ
خدایا در روز چهارم ماه رمضان من را از گناه حفظ کن و توفیق ترک گناه بده
تو ستارالعیوب هستی من را حفظم کن تا کسی از گناهان من با خبر نشود.
یَا أَبْصَرَ النَّاظِرِین
ای خدایی که از همه کسانی که نظر میکنند، تو بصیرتر هستی ؛ ای خدایی که از
همه بیناتر هستی به ما توفیق بده که ما در ماه رمضان گناه نکنیم به حفظ
خودت و به ستر خودت .