امتحانات حوزه و پدیده‌ای به‌نام تقلب!

گروه فرهنگی « تیتریک »؛ حوزه های علمیه در دوران غیبت کبری، زعامت مکتب تشیع و بلکه مسؤولیت هدایت و راهنمایی همه انسانها را به عهده دارند.

بزرگانی همچون: شیخ مفید، علم الهدی، شیخ طوسی، محقق و علامه حلی، شهیدین، شیخ محمدحسن نجفی، شیخ اعظم انصاری، آیة الله بروجردی و امام خمینی (ره) که هر کدام افتخار بشریتند، در سوق دادن حوزه به سوی هدف اصلی، نهایت تلاش خود را مبذول داشته اند.

ماهیت اسلامی انقلاب و حکومت جمهوری اسلامی اقتضا می کند که حوزه، پاسخگوی نیازهای دینی و اعتقادی حکومت و نظام باشد. از سوی دیگر، فعالیتهای تبلیغی گسترده صهیونیسم، مسیحیت، وهابیان، هندوها، بهائیان و . . . بر ضد مذهب تشیع، در کنار تحلیل های مغرضانه بعضی از خودباختگان فرهنگ غربی پیرامون مسائل دینی، همگی ایجاب می کند که حوزه، برای دفاع از موجودیت و حقانیت اعتقادات مکتب اهل بیت علیهم السلام تلاشی مضاعف و همگام با نیازها و حساسیتهای امروز دنیا داشته باشد و با «حکمت » و «جدال احسن » و «موعظه نیکو» راه خدا را به مردم بنمایاند .

از اساسی ترین ارکان حوزه علمیه، نظام آموزشی آن است؛ لذا در این یاداشت برآنیم تا شما را با نظام آموزشی و امتحانات حوزه بیشتر آشنا کنیم و درکنار آن به  بررسی چگونگی امتحان گرفتن از طلاب می پردازیم و شما را با انواع این امتحانات آشنا می کنیم.  

تاریخچه

در زمینه تحول تشكیلات اداری حوزه در زمان آیت الله بروجردی، ترتیبی برقرار شد كه براساس آن نامه‌های وارده و صادره طی شماره‌ای خاص در دفتر ثبت و ضبط شود. همچنین مقرر شد وكالتنامه‌هایی كه به افراد داده می‌شود، با مشخصات شخص وكیل و مورد وكالت ثبت گردد و این امر در نوع خود و در آن زمان، كار بدیعی محسوب می‌شد. در هر عصر مسئولیت حوزه برعهده یك یا چند تن از مراجع بوده و مسئولان مدارس نیز از سوی آنان انتخاب می‌شدند.


پس از انقلاب اسلامی، امور اداری حوزه سامان بهتری یافت. اعضای اولین شورای مدیریت حوزه در 8 اسفند 1359 به فرمان امام خمینی و با هماهنگی دیگر مراجع انتخاب شده و شروع به كار كردند. امور این تشكیلات از طریق شورای اجرایی دبیرخانه‌ای دنبال می‌شد كه دارای هفت بخش بود.

 بخش علمی (مركز تحقیقات علمی، تنظیم برنامه‌های درسی، اصلاح كتاب‌های درسی، امتحانات، دروس مربوط به بانوان طلبه و برنامه‌های مربوط به طلاب خارجی)، بخش اخلاق و تزكیه (دروس ‌اخلاق، نظارت و مراقبت ویژه و رسیدگی به تخلفات)، بخش مدیریت داخلی (پرونده‌های تحصیلی، گزینش طلاب و جذب نیرو، نظارت بر وضع طلاب خارجی، شناسایی و جذب نیرو، مشمولین نظام وظیفه و مدیران مدارس)، بخش تبلیغات و مبلغین (تربیت مبلّغ، تأمین نیازمندی‌های تبلیغی مناطق مختلف و انتشارات) و سرانجام بخش آمار و اطلاعات، بخش تداركات و بخش حوزه‌های شهرستان.

در 1370 به پیشنهاد آیت‌اللّه خامنه‌ای و موافقت دیگر مراجع قم، شورای عالی حوزه علمیه قم تشكیل شد. این شورا، برنامه‌ریزی و تصمیمات اصلی در باب مسائل حوزه علمیه قم و کارهای اجرایی را برعهده گرفت و تعیین مدیر حوزه برعهده این شورا قرار گرفت.

اكنون بیشتر مدارس قم و دیگر شهرستان‌ها، براساس برنامه‌های شورای مدیریت حوزه، مستقر در قم عمل می‌كنند و تنها مدیریت‌های حوزه‌های مشهد و اصفهان استقلال دارند. اینك در مجموع، بیش از 270 مدرسه در سراسر كشور، تحت نظارت شورای مدیریت حوزه‌ علمیه ‌قم است.

اصلاح و بازسازی نظام آموزشی حوزه، از زمره موضوعات مهمی است كه از دیرباز، خاصه از زمان تأسیس نظام آموزشی جدید در ایران، مورد توجه اولیای حوزه‌های علمیه بوده است. مثلاً: در زمان آیت‌اللّه ‌بروجردی، تشكلی تحت‌عنوان «هیئت حاكمه» در حوزه علمیه قم به وجود آمد كه شخصیت‌هایی چون امام خمینی، شیخ مرتضی حائری، سیداحمد زنجانی، سیدباقر سلطانی‌طباطبائی و جمعی دیگر عضو آن بودند و در پنجشنبه، 14مهر سال 68 تشكیل جلسه دادند و پیشنهادهایی مطرح كردند كه در آن مقطع، مقبول زعیم حوزه قرار نگرفت و متوقف ماند. 


آنچه پذیرفته شد و به مرحله عمل درآمد، برگزاری امتحانات برای طلاب بود، اما پس از مخالفت برخی مراجع نجف با امر امتحان، آیت‌ الله بروجردی آن را نیز لغو نمود.

پس ‌از آیت الله بروجردی، مسائل امتحانات در حوزه علمیه ‌قم دوباره مطرح و به‌تدریج معمول گردید. درواقع، امتحان از آن‌ رو ضرورت یافت كه مایه كسب اطمینان از گذراندن دروس مرحله قبلی و گذار به مرحله بعدی بود.

برحسب دستور آیت‌اللّه گلپایگانی، در این زمینه شروطی وضع شد كه براساس آن‌ها، شرط شركت در امتحانات مراحل عالی تحصیلی، قبولی در امتحانات مراحل قبلی اعلام شد. به این ترتیب، مورد توجه قراردادن امتحانات، به امر مهم‌تری منجر شد كه عبارت بود از: رتبه‌بندی دروس و طلاب و نیز، رتبه‌بندی شهریه براساس آن؛ امری كه هم‌اكنون نیز در حوزه‌ها معمول است.

این رتبه‌ها اینك به قرار ذیل است:

رتبه اول: ادبیات عرب و شرح‌ لمعه؛ رتبه دوم: اصول فقه، قوانین، مكاسب محرمه و رسائل؛ رتبه سوم: مكاسب (بیع و خیارات) و كفایه. در طرح آیت‌اللّه گلپایگانی، امتحانات هریك از این رتبه‌ها در سه مرحله برگزار می‌شد و همین، اساس ایجاد دَه پایه درسی، با تفاوت‌هایی در نظام آموزشی حوزه شده است. در این نظام، طلاب با گذراندن پایه دهم، علاوه بر درس‌های جنبی مورد لزوم، كتاب‌های مكاسب و كفایه را به اتمام می سانند و امتحان می‌دهند. برای شركت‌كنندگان در دروس خارج نیز، كه پس از پایه دهم صورت می‌گیرد، نظام‌نامه‌هایی تدوین شده است.

امتحانات حوزه و تقلب!

یکی از زیر مجموعه های معاونت آموزش مدیریت حوزه علمیه قم، دایره امتحانات است. این دایره دارای دو بخش کتبی و شفاهی است. امتحانات شفاهی در حوزه علمیه قم، از سابقه دیرینه ای برخوردار است که می توان قدمت آن را از زمان مرحوم آیة الله العظمی حائری یزدی مؤسس حوزه علمیه قم دانست.

از سال 65 به بعد، بین امتحانات کتبی و شفاهی تفکیک شد و از آن زمان تاکنون، شرکت در امتحان شفاهی هر پایه ای، فرع بر قبولی در کتبی همان پایه و پایه های قبلی است. از همین جا بود که قبل از شرکت دادن داوطلبان در امتحان شفاهی، ابتدا پرونده تحصیلی آنها توسط این بخش بررسی شده و پس از آن درصورت کامل بودن امتحانات کتبی، به مرحله امتحان شفاهی راه می یافتند و این نحو عملکرد تاکنون نیز ادامه دارد.

گرچه شروع امتحانات کتبی شورای مدیریت از سال 1363 بوده است، ولی از حدود سال 1365، تحول جدیدی در امتحانات کتبی به وجود آمد. ابتدا امتحانات در مسجد امام حسن عسکری علیه السلام و بعد از مدتی در مسجد اعظم طی برنامه ای متناسب با مقتضیات، برگزار می شد و پس از تاسیس مصلای قدس، با طرح و برنامه نسبتا کاملتری و با هماهنگی با هیات امنای مصلی، امتحانات کتبی در این مکان مقدس برگزار می شد، ولی چند سالی است که امتحانات کتبی با توجه به گسترده شدن طلبه ها، در چند مکان از جمله: حرم حضرت معصومه سلام الله علیه و موسسات وابسته به حوزه برگزار می شود.


استفاده از ابزارهای جدید جهت تسهیل در امتحانات، از امکانات پیشرفته مانند: کامپیوتر، برای تسهیل ثبت آمار شرکت کنندگان و صدور کارت و کنترل مسائل دیگر درباره امتحانات، به نحو مطلوب استفاده می شود.

در حوزه های علمیه به خاطر بار معنوی و اخلاقی که در بین طلاب وجود دارد، چیزی به عنوان تقلب از اساس وجود ندارد .

از گذشته تا همین امروز در حوزه های علمیه اتفاق می افتد که استادی ورقه امتحان را به طلاب می دهد و طلبه ها ورقه های امتحانی را در حجره های خود نوشته و سپس تصحیح می کنند و به استاد تحویل می دهند و یا برگزاری امتحانات حوزه، آن هم بدون مراقب، در تمامی سطوح برگزار می شود.