نکاتی برای حل بحران آب

این مقاله سعی بر آن دارد از آنجا که بحران آب یک معظل بزرگ و کلیدی و بسیار مهم در بخشهای وسیعی از کشور ما می باشد به یادآوری چند نکته تاثیرگذار بر کم کردن و حل این بحران اشاره نماید.

همان طور که می دانیم کشور ما در کمربند کم آب و کم بارش کره زمین قرار گرفته است و همین موضوع و عدم مدیریت صحیح مصرف آب به ویژه در بخش کشاورزی در طول سالیان گذشته به گسترده تر شدن این معظل دامن زده است که با  فرایند پیش آمده و خشک شدن سفره های آب زیرزمینی می طلبد سریع تر نسبت به مدیریت و رعایت کردن نکات حل این بحران توجه نماییم. همانا با این بحران در آینده ای نه چندان دور شاهد معضلات بیشتر و تاثیرگذارتر در بخشهای مختلف به خصوص بخش  کشاورزی خواهیم بود. در ادامه برای رعایت بیشتر مصرف آب به نکاتی تاثیر گذار می پردازیم و از آنجا که درصد بیشتری از مصرف، در بخش کشاورزی است می طلبد که ابتدا این بخش را تحت بررسی قرار دهیم.

در طی تجربه هایی که اینجانب داشته ام،به نکاتی دست یافته ام که کمتر عنوان شده و جا دارد در این مقال به آنها اشاره نمایم.

الف: "مصرف آب در بخش کشاورزی”                                                                                       

۱-آبیاری اضافه و چند باره توسط کشاورزان: بسیار مشاهده می گردد که محصول کاشته شده بعنوان مثال ۱۵ روز قبل آبیاری شده است و حدود ۱۵روز بعد نیاز به آبیاری مجدد دارد؛ اما برخی از کشاورزان به دلایل گوناگون از جمله کم اطلاعی از نحوه صحیح و به موقع آبیاری یا فرض بر این که اگر محصول آب بیشتری مصرف کند بازدهی و کیفیت بیشتری خواهد داشت، اقدام به آبیاری زودهنگام می کنند مثلا ۵ روز زودتر اقدام به آبیاری می شود و این فرایند در طول دوران کاشت تا برداشت، چندین بار تکرار می گردد و ممکن است محصول یک یا چند آبیاری مازاد شود. (البته این فرایند نسبت به موقعیت جغرافیایی و نوع محصول، متغیر می باشد)

۲-به هدر رفتن آب (پلت و خل) در هنگام آبیاری: ریزش آب به زمینها و کانالهای مجاور به دلایل گوناگون از جمله ( به دلیل سرکشی و کنترل نکردن آبیار و یا سنگین بودن آب هنگام آبیاری)؛  همچنین عدم مرزبندی درست زمین (به دلیل کاهلی و خطای انسانی، کمبود امکانات و ابزار آلات کشاورزی لازم، خاک سست و…).

۳-ماندن زیاد و طولانی مدت آب بر روی زمین: این مورد هم بسیار دیده می شود که محصولی به روشهای مختلف آبیاری (سنتی و مدرن، قطره ای، بارانی و …) آبیاری شده است و محصول کاملا سیراب شده است. اما به دلایلی از جمله (بهتر شدن کمیت و کیفیت محصول با آبیاری بیشتر،  و یا سهل انگاری) آب از روی محصول قطع نشده و گاه ساعتها آب بر روی زمین مانده و پخش شده است.

۴-طولانی بودن مسیرهای آبرسانی به زمین: در بخشهای زیادی از سرزمینمان متاسفانه هنوز روش رساندن آب به زمین به روشهای سنتی و قدیمی جوی های خاکی می باشد که آب بسیاری در آن هدر می رود.

۵-خراب بودن دریچه های آب در کانالهای آبرسانی: بسیاری از دریچه ها در کانالهای آب یا از اول درست طراحی و ساخته نشده است و یا بعد از چند سال خراب و فرسوده شده است که باعث گذشتن آب از آن می شود و آب به زمینهای لم یزرع و بی نیاز به آبیاری و یا کانالهای دیگر وارد می شود که باعث هدر رفت بسیار زیاد آب می شود.

۶ -آبیاری در ساعات گرم روز: جدای از موارد غیر قابل اجتناب، در بسیاری موارد امکان آبیاری در ساعات عصر تا صبحگاهان، امکان پذیر است اما متاسفانه بسیاری از کشاورزان در ساعات گرم روز اقدام به آبیاری می نمایند که به دلیل تشنه و گرم بودن زمین و محصول به ویژه در فصل تابستان و مناطق گرمسیری منجر به آب بری بیشتر و تبخیر بیشتر آب می شود.
۷-کم کاری نیروی انسانی جهت نظارت مداوم ابزارآلات آبیاری و آبرسانی (عدم ترکیدگی و سوراخ بودن لوله، خراب شدن آبپاش،دریچه و…) در طول ساعات آبیاری.

۸- روی آوردن به کشت جایگزین و آبیاری های نوین وحفر چاههای بی رویه، موضوعی است که راجع به آن بسیار بحث و گفتگو شده است که در اینجا از بررسی آن صرف نظر می نمایم.

این موارد از عمده ترین موارد مصرف زیاد آب در بخش کشاورزی بود که راهکارهای آن نیز کاملا مشخص و شناخته شده است و نیاز چندانی به توضیح اضافه ندارد.

ب: "مصرف آب در بخشهای شهری و خانگی”                                                                    

عوامل گوناگونی نیز بر مصرف بیشتر آب در بخشهای شهری و خانگی تاثیر گذار است که به بررسی آنها   می پردازیم:

۱-لوله کشی های پوسیده: بسیاری از لوله کشی های آب در شهرهای کشور به دلیل پوسیدگی، می ترکد و به ویژه در روزهای تعطیل، ساعات زیادی آب هدر می رود و اقدام سریعی جهت درست شدن آن و تعویض لوله های پوسیده نمی گردد.

 ۲-ترددهای اضافه و بی مورد (که به علل و راهکارهای آن در مقاله دیگری با همین عنوان پرداخته شده است): هنگامی که مراجعات و ترددهای بی مورد در سطح کشور زیاد باشد، نیاز بیشتری به مصرف آب جهت شرب افراد، شستشوی پوشاک و خودرو، استحمام وجوش آوردنهای خودروها به وجود می آید. وقتی که به جلوگیری از هدر رفتن آب هنگام مسواک زدن یا وضو گرفتن تاکید وسفارش می شود چطور می توان از موارد فوق چشم پوشی کرد؟!

۳-عدم فرهنگ سازی مصرف آب در مصارف خانگی: در موارد زیادی افراد با حمام رفتن های طولانی مدت و مکرر، مصرف بی رویه آب هنگام شستشوی خودرو، ظروف و پوشاک آب بسیاری مصرف می کنند.

۴-بکارگیری شیرآلات و ابزارآلات نوین صنعت آب که کاهش چشمگیری در مصرف آب دارد

۵- بی دقتی،عدم بررسی کارشناسانه و نداشتن مهارت لازم جهت کار با ماشین آلات زمان انجام امور عمرانی در سطح مناطق و شهرها که به پارگی و ترکیدگی لوله کشی های آب می انجامد وگاه ساعتها    آب به هدر می رود.
ج: "مصرف بی رویه آب در بخشهای صنعتی”                                                                       

  در بسیاری از موارد در بخشهای صنعتی نیز آب زیادی به دلایل گوناگون مصرف و هدر می رود.

۱) عایق بندی نکردن و عدم نوسازی برخی از دستگاههایی که با آب کار می کنند، درحالی که می توان در مواردی ماشین آلاتی با مصرف آب کمتر و یا حتی بدون نیاز به آب را جایگزین کرد.

۲)عدم تعهد انسانی نسبت به پیشگیری از هدر رفتن آب: در بسیاری موارد، در بخش صنعتی نیز، ساعتها آب باز است و به جوی ها می ریزد و هدر می رود و هیچ کس اقدامی نمی نماید.

د: "توسعه صنایع پاک”     

بخش کشاورزی از پر مصرف ترین بخشها در زمینه آب در کشور و جهان می باشد. منافع کوتاه مدت کشاورزان می طلبد که کشت محصول نمایند و از راه درآمد آن گذران روزگار نمایند؛ اما اگر با این فرایند پیش رویم در بلند مدت به دلیل کم آبی و خشک شدن سفره های آب زیرزمینی منافع دلخواه کوتاه مدت وبلند مدت تامین نخواهد شد.

پس ضروری است که اکنون به منافع بلند مدت بیندیشیم و کار کشت وکشاورزی را مدیریت بیشتری نماییم و دفعات کشت در یک زمین را به منظور کاهش مصرف آب، کم کنیم. اما از آنجا که کشاورزان نیز نیاز به کسب درآمد و گذران زندگی دارند می بایست در یک فرایند برنامه ریزی شده چند ساله بخشی از فعالان کشاورزی را به مرور در بخش های دیگر به کار گیرند و بهتر است این فعالیت در بخش صنایع پاک و کم آب بر باشد (از جمله: صنعت گردشگری و توریسم، فروش و بازاریابی جهانی صنایع دستی، قالی، منبت کاری و … ) که از طریق آن اقتصاد جامعه و مردم تامین شود ومنافع بلند مدتمان نیز دستخوش زوال نگردد.

رعایت نشدن موارد یاد شده علاوه بر این که به بحران آب  به شدت دامن می زند به ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی نیز زیان می رساند. عنوان نمودن  تمام نکات پیرامون آب در این مقال نمی گنجد و نیاز به ساعتها تحلیل و بررسی کارشناسان این حوزه دارد.

و اما بهترین راه حل بحران آب، مصرف بهینه و مدیریت صحیح آن است که با آموزش و آگاهی می توان به آن دست یافت. شاید گفته شود که برخی از این هدر رفتن ها ناچیز و قابل چشم پوشی می باشد…

اما به یاد داشته باشیم که در نگاه کلی و کلان، حجم قابل توجهی از آب هدر خواهد رفت و باید گفت:

"قطره قطره جمع گردد     وانگهی دریا شود”

نویسنده: داریوش کشاورز