بررسی اثر آنتی‌اکسیدانی جلبک‌های دریایی/طرح تولید کیتین و کیتوزان از استخوان ماهی
به گزارش گروه علمی «تيتريک»، دکتر محمدرضا شوشی‌زاده با بیان این مطلب عنوان کرد: مرکز تحقیقات دارویی‌دریایی از مردادماه سال گذشته به طور مشترک زیر نظر دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور و دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر آغاز به‌کار کرد.
بررسی اثر آنتی‌اکسیدانی جلبک‌های دریایی
وی با بیان این‌که هدف مرکز استفاده از پتانسیل کلان خلیج‌فارس است، تصریح کرد: از آبزیان مختلف اعم از گیاهان و جانوران دریایی می‌توان موادی با قابلیت‌های دارویی و فعال بیولوژیکی و یا کاربردهای مختلف صنعتی و غذایی استخراج کرد که هدف این مرکز استخراج ترکیبات دارویی است. در حال حاضر روی اثرات جلبک‌ها و خیارهای دریایی، تحقیقاتی انجام دادیم که منجر به شناخت اثر آنتی‌اکسیدانی جلبک‌های دریایی شد.
رییس مرکز تحقیقات علوم دارویی دریایی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز با اشاره به این‌که این مرکز هم‌اکنون در دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی اهواز مستقر است، خاطرنشان کرد: تاکنون کارهای معدودی در زمینه علوم دارویی دریایی در کشور انجام شده که این تحقیقات اغلب پراکنده، غیر متمرکز و غیر هدفمند بوده‌اند به همین دلیل درصدد انجام این مهم برآمدیم و با توجه به آنکه تعداد دانشگاه‌های علوم دریایی در کشور زیاد نیست با دانشگاه‌های چابهار، بندرعباس و خرمشهر ارتباطاتی برقرار کردیم.
تلاش برای خودکفایی در تولید کیتین و کیتوزان
شوشی‌زاده با تصریح بر این‌که کادر تحقیقاتی مرکز به طور مستمر در حال گسترش است، اظهار کرد: در این مرکز به دنبال انجام طرح‌های کاربردی هستیم. به عنوان مثال طرح تولید کیتین و کیتوزان از استخوان‌های ماهی‌ها یا پوسته خرچنگ‌ها و میگوها از پروژه‌های مطرح در مرکز است. البته این طرح ها در کشورهای مختلف تقریبا انجام شده است. کاربرد کتین و کیتوزان در ترمیم غضروف و تقویت زانو شناخته شده است و استخوان‌های ماهی مرکب یا ضایعات میگو و خرچنگ منبع بسیار خوبی برای تولید این ماده ارزشمند است تا به جای آن که این ماده را از خارج وارد کنیم آن را در داخل تولید کنیم.
تلاش برای راه‌اندازی دوره‌های تحصیلات تکمیلی
وی با بیان این‌که تحقیقات دارویی دریایی یک کار بین رشته‌یی است و حداقل سه رشته داروسازی، شیمی و بیولوژی دریا باید در آن درگیر شود، تصریح کرد: با توجه به این‌که تحقیقات در این زمینه همپوشانی بین رشته‌یی دارد، در کنار برنامه‌های مرکز درصدد راه‌اندازی رشته علوم دارویی دریایی در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری بودیم. در واقع این‌کار نیاز به ابزاری دارد و ابزار آن دانشجو است.
رییس مرکز تحقیقات علوم دارویی دریایی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز افزود: در انجام این تحقیقات وجود یک گروه شیمی و گروه زیست‌شناسی دریا برای استخراج ترکیبات با پتانسیل دارویی و شناسایی گونه‌ها لازم است تا در مرحله بعد گروه داروسازی کار را ادامه دهد. در واقع انجام این تحقیقات به یک کارگروهی نیاز دارد که در کارهای گروهی هم مدیریت سلیقه‌های مختلف در سیستم کار ساده‌ای نیست.
پتانسیل عظیمی که به هرز رفته است!
شوشی‌زاده همچنین درباره سابقه این تحقیقات در ایران به کارهای دکتر روستائیان روی استخراج ترکیباتی مانند آلکائیدها، چربی‌ها و سیستم‌های نوکلوئیدها از گونه‌های گیاهی و جانوری اشاره و تصریح کرد: پروفسور روستائیان تحقیقات بسیاری در این زمینه انجام داده اما اغلب این تحقیقات به‌صورت هدفمند متمرکز نشده‌اند. دانشگاه‌های دیگر مانند چابهار، بندرعباس، علوم و فنون دریایی خرمشهر و گروه شیمی دانشگاه شهید چمران هم در این زمینه تحقیقات کمی انجام داده‌اند؛ درحالی که خلیج‌فارس پتانسیل عظیمی دارد که به هرز می‌رود. در خلیج فارس، در اعماق 15 تا 20 متری شاهد انواع اقسام تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری در سواحل صخره‌ای قشم، کیش و خارک هستیم؛ در اعماق بیشتر تنوع‌ها بسیار افزایش می‌یابد.
وی همچنین با تقدیر از تلاش‌ها و همکاری معاونت دریایی سابق سازمان حافظت از محیط زیست کشور - دکتر نبوی - در انجام نمونه‌برداری از کلونی‌ها و سیستم‌های مرجانی و اسفنج‌ها، خاطرنشان کرد: کلونی‌های جانوری دریایی تحت حفاظت محیط زیست هستند و معمولاً اجازه نمونه‌برداری از این سیستم‌ها داده نمی‌شود. از سوی دیگر هزینه این نمونه‌برداری‌ها به علت دستمزد غواص، اجاره قایق و دیگر موارد بسیار زیاد است که دکتر نبوی در این زمینه هم همکاری بسیار خوبی داشت و بسیاری از این هزینه‌ها را تقبل کرد.
تجهیزات ناکافی، فضای آزمایشگاهی؛ مشکل فراروی تحقیقات
رییس مرکز تحقیقات علوم دارویی دریایی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز مشکل دیگر فراروی تحقیقات این مرکز را تجهیزات ناکافی و فضای آزمایشگاهی عنوان کرد و افزود: متاسفانه بازار ثبات ندارد و قیمت بعضی دستگاه‌ها 10 تا 15 برابر شده است، با این وجود اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدتی برای مرکز تعریف شد. در اهداف کوتاه‌مدت روی پنج گونه دریایی شامل اسفنج‌های دریایی، مرجان‌ها، جلبک‌ها، خارپوستان و سفالوپودا متمرکز شدیم.
شوشی‌زاده با بیان این‌که هر سیستمی در آغاز فعالیت با مشکلات تجهیزاتی و اعتباری مواجه می‌شود، تصریح کرد: برای کارکردن به فضای آزمایشگاهی با تجهیزات و دستگاه‌های تحقیقاتی نیاز است و برای آنکه بتوان تحقیقات را به‌صورت هدفمند پایه‌ریزی و دنبال کرد، یک مجموعه آزمایشگاهی لازم است تا کارهای مختلف را در این آزمایشگاه‌ها نهادینه و پیگیری کرد. در حال حاضر از نظر علمی و دانش مورد نیاز، مشکلی نداریم و منبع اولیه هم وجود دارد که روز به روز در حال هرزروی است. همچنین فهرست تجهیزات موردنیاز تهیه و به معاونت پژوهشی اعلام شده اما به علت نوسانات قیمتی هنوز اقدامی نشده است.
توسعه تحقیقات علوم دارویی دریایی در هر دانشکده از اهداف بلندمدت مرکز
وی با اشاره به این‌که در حال حاضر حدود 25 پژوهشگر از دانشگاه‌های علوم و فنون دریایی خرمشهر و علوم پزشکی جندی شاپور اهواز با این مرکز همکاری می‌کنند به ایسنا گفت: تاکنون چهار طرح تحقیقاتی در مرکز انجام شده و خوشبختانه از دانشکده‌های دیگر هم ابراز تمایل به همکاری شده است و گروه‌های قارچ‌شناسی و میکروب‌شناسی دانشکده پزشکی برای کار تحقیقاتی روی باکتری‌ها و قارچ های همزیست با اسفنج‌ها یا ساختارهای دریایی دیگر، ابراز تمایل کردند. در واقع توسعه تحقیقات علوم دارویی دریایی در هر دانشکده و گروه هم از اهداف بلندمدت مرکز است زیرا تنها کاربرد دارویی مطرح نیست و می‌توانند در کاربردهای صنعتی، غذایی و آرایشی بهداشتی هم استفاده شوند.
ارائه درخواست مجوز راه‌اندازی رشته علوم دارویی دریایی
رییس مرکز تحقیقات دارویی دریایی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز تاکید کرد: نخستین طرحی که به‌صورت کاربردی در مرکز در حال پیگیری است و درصدد هستیم در نهایت منجر به ایجاد کارگاه یا کارخانه شود، طرح تولید کتین و کیتوزان است. همچنین در حال حاضر درخواست مجوز راه‌اندازی رشته علوم دارویی دریایی در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور به شورای گسترش وزارت بهداشت ارسال شده و در حال بررسی است.
شوشی‌زاده با بیان این‌که این درخواست برای بار دوم به وزارت بهداشت ارسال شده است به مخالفت شورای گسترش با راه‌اندازی این رشته به دلیل همپوشانی با رشته گیاهان دارویی - فارماگنولوژی - اشاره و خاطرنشان کرد: گروهی مدعی بودند این رشته در حیطه کاری فارماگنولوژیست‌ها قرار می‌گیرد و به همین دلیل با اعطای مجوز آن مخالف بودند؛ در حالی که در بین این افراد، تعداد مقالات و گزارش‌ها از فعالیت‌های تحقیقاتی روی علوم دارویی دریایی به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسد. به همین دلیل مجددا این درخواست ارسال شد تا در دانشکده داروسازی در این رشته دانشجو پذیرش شود. در طراحی واحدهای درسی این رشته، سهم سه بخش بیولوژی دریا، داروسازی و شیمی، هرکدام یک سوم مجموع واحدها است. همچنین فارغ‌التحصیلان رشته‌های زیست‌شناسی، شیلات و علوم دریایی، شیمی، کارشناسی و کاردانی داروسازی و گروه‌های پزشکی مانند بیوشیمی می‌توانند در این رشته وارد شوند.
