تفاوت‌های «سبک زندگی» با «مُد»/ سبک زندگی بر مبنای مناسبات ارزشی چیست؟

به گزارش گروه اجتماعی «تیتر یک»؛ پرویز امینی کارشناس و پژوهشگر مسائل فرهنگی و اجتماعی به تبیین سبک زندگی که اخیرا از سوی رهبر معظم انقلاب مطرح شده، پرداخت.

وی در ابتدای این گفت‌وگو مساله سبک زندگی و "مُد” را متفاوت از یکدیگر خواند و با تعریف از مساله سبک زندگی گفت: سبک زندگی شکل بیرونی و نمادی شده رفتارهای فردی و اجتماعی و نوع مناسبات و روابطی است که بین افراد یک جامعه یا یک گروه در جریان بوده و برای ما ملموس است.

امینی سبک زندگی را دارای سه ویژگی پایداری، کلیت(منطق واحد) و تمایزعنوان کرد و با متفاوت دانستن آن با مد، در تشریح مولفه اول گفت: در سبک زندگی رفتارها و روابط پایداری نسبی دارند و زود گذر نیستد در حالی که "مد” امری موقتی و در حال تغییر است و ثبات نسبی ندارد.

وی عنصر دوم تشکیل دهنده سبک زندگی را کلیت(منطق واحد) برشمرد و در تبیین این مولفه تصریح کرد: رفتارهای متفاوت اعم از اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و غیره در سبک زندگی قابل ارجاع به یک منطق واحد است که کلیت را می‌سازد درحالی که در”مد” اینگونه نیست. یعنی در "مد” فرد در یکی از مناسباتش تابع روز است اما در سایر مناسباتش به صورت دیگری عمل می‌کند. به طور مثال کسی از لحاظ پوشش از مد خاص مثلا غربی تقلید می کند اما سایر مناسباتش مانند نحوه تغذیه و مصرف اقتصادی اش غربی نیست.

این کارشناس مسائل فرهنگی تمایز را از دیگر مولفه‌های سبک زندگی خواند و در تشریح آن گفت: مجموعه رفتارها و مناسبات در سبک زندگی در تمایز و تفاوت با دیگران معنا پیدا می‌کند ولی در "مد” مساله تشابه مطرح است و افراد تلاش می کنند که خودشان شبیه دیگران کنند.

امینی با تاکید بر اینکه مولفه های سه گانه فوق، مفاهیم اصلی در سبک زندگی اند، به ترجیح «تلقی جمعی» داشتن و «فاصله گذاری بین ارزشها و هنجارهای از رفتارها و مناسبات عینی» به عنوان مفاهیم دیگر سبک زندگی یاد کرد و با اشاره به به عرصه‌های اصلی سبک زندگی افزود: مساله مصرف اعم از مصرف اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، اوقات فراغت، پوشش ظاهری، نظام خانواده، نوع روابط زن و مرد و … از جمله عرصه‌های سبک زندگی هستند.

وی با بیان اینکه سبک زندگی بر اساس ۲ عنصر سخت افزاری و نرم افزاری شکل می‌گیرد، به تشریح این دو عنصر پرداخت و خاطرنشان کرد: عنصر مادی یا سخت افزاری که تکنولوژی اساسی ترین وجه آن است که از جمله مظاهر آن جاده سازی، خودرو، هواپیما، موبایل، اینترنت، رسانه و … است. این عناصر مادی بعد «کالبدیِ» سبک زندگی و روابط و مناسبات انسان‌ها را می‌سازند.

این پژوهشگر مسائل فرهنگی و اجتماعی در ادامه عنصر دوم سازنده سبک زندگی را عنصر معنوی و نرم‌افزاری دانست و در بیان چیستی آن گفت: مساله مناسبات ارزشی کانون محوری سازنده سبک زندگی است.

وی رابطه عناصر نرم‌افزاری و سخت‌افزاری یا بعد کالبدی و معنوی را شکل دادن به سبک زندگی، رابطه‌ای دیالکتیکی و متقابل دانست و در توضیح بیشتر این موضوع یادآور شد:این دو عنصر با هم روابطی دوسویه و تعاملی دارند و بر هم اثر متقابل می گذارند اگرچه در نهایت سهم بخش معنوی و نرم افزاری بر بخش کالبدی غلبه دارد.

«البته باید توجه داشت در شرایطی که ما عمدتا مصرف کننده تکنولوژی غربی هستیم و آن محصولات نیز از آبشخور معرفتی خاصی تغذیه می شوند، بنابراین نباید به تکنولوژی غربی، تلقی ابزاری صرف داشت که با جهت گیری های محتوایی خاصی همراه نیست بلکه مصرف تکنولوژی غربی به نوعی، نسبت به بازتولید مناسبات و پیش فرض های ارزشی غربی شیب مثبت دارد. البته بنده با این تلقی که تکنولوژی و اندیشه غربی دارای روابط ذاتی هستند و قابل تفکیک از یکدیگر نیستند، موافق نیستم اما این موضع به منزله بی طرف ابزار نیست بلکه همواره در سطحی قابل توجهی تکنولوژی غربی، استعداد بیشتری برای تقویت انگاره های غربی دارد که این مسئله ما را متوجه برخورد هوشیارانه با آن می کند.»

امینی در ادامه گفت‌وگوی خود با پایگاه خبری فاطر، با اشاره به نقش مناسبات ارزشی درسبک زندگی گفت: مناسبات ارزشی یعنی اینکه مطلوبیت‌های اجتماعی در جامعه چه باشد که اکثر جامعه به دنبال به دست آوردن آن هستند و با داشتن آن احساس احترام و در فقدان آن این احساس را ندارند.

وی نمونه‌های مناسبات ارزشی در چهار دهه انقلاب اسلامی مورد اشاره قرار داد و متذکر شد: در دهه اول انقلاب ارزشهای معنوی، ارزشهای نخست جامعه و ارزش‌های مادی در مرتبه دوم قرار داشتند. یعنی در آن مقطع جانبازان، شهدا، یا غالب مردم که تحت عنوان مستضعفین مطرح بودند، جزو گروههای اجتماعی ارزشمند و مورد احترام جامعه بودند، چرا که از ارزش های معنوی بیشتری برخوردار بودند.

امینی افزود: در این مقطع از تاریخ انقلاب ساده زیستی، ایثار، فداکاری، انفاق، همکاری در محیط‌های اجتماعی غلبه داشت و مصرف متعادل و عدم تجمل‌گرایی که همه جزو مطلوبیت‌های اجتماعی است، دیده می‌شد و سبک زندگی انقلابی و اسلامی، سبک غالب بود.

وی به مطلوبیت‌های اجتماعی در دهه دوم انقلاب هم اشاره کرد و گفت: در این دهه ارزش‌ها و مطلوبیت‌ها غالبا تغییر کرد و ثروت ارزش غالب شد و عمدتا طبقه مرفه و سبک زندگی آنها مورد توجه قرار گرفت و مصرف‌گرایی، تجمل‌گرایی، میل به کسب ثروت و ثروت‌اندوزی و تغییر در مفاهیم که نمونه آن تغییر در مفهوم مستضعف به قشر آسیب‌پذیر بود، در سبک زندگی جامعه ما تغییر اساسی ایجاد کرد.

این کارشناس مسائل فرهنگی و اجتماعی در ادامه به مطلوبیت‌‌های اجتماعی دوران اصلاحات اشاره و کرد و یادآورشد: در این دوره تحت تاثیر توسعه سیاسی و اصل شدن سیاست، ارزش غالب، ارزش مادی قدرت شد که هسته مرکزی مفهوم سیاست در نگاه غربی را تشکیل می دهد. اما دایره نفوذ آن در طبقه نخبگانی رشد و نمو پیدا کرد و در این فضا تمایل به قدرت خیلی سریع و آشکار شد تا جایی که الان اراده معطوف به قدرت عمده مناسبات کشور در بین نخبگان شکل می دهد و اختلاف ها و تعارض ها بیش از آن که نتیجه تفاوت های کارشناسی باشد، ناشی از روابط قدرت است.

امینی در خاتمه با بیان اینکه با شکل گیری فضای اجتماعی عدالت خواهانه در انتخابات ۸۴ در دولت نهم تلاش شد تا روند مادی‌گرایی در حوزه ثروت و قدرت شیب خود را کُند، نماید گفت که تا حد زیادی در این زمینه دولت نهم موفق بود اما این روند در دولت دهم کم رمق و تضعیف شده است.

منبع: فاطر نیوز