جمعه ۲۱ ارديبهشت ۱۴۰۳ - 2024 May 10
علم مهندسی؛ زیربنای شکل‌گیری اقتصاد دانش‌بنیان است
علم مهندسی یادگار بزرگ خواجه نصیرالدین طوسی است و به محققان آموخت که یک مهندس باید بتواند همانند یک دانشمند؛ کنجکاوی، تفکر عمیق و انتقادی و قدرت مشاهده خود را برای اکتشافات جدید مورد استفاده قرار دهد.
گروه دانش "تیتریک"؛ مهندس کیست؟ آیا فردی است که در میان فرمول‌های مختلف و خطوط در هم تنیده مشغول محاسبه است یا البته گونه مرموز و راحت طلبی که در دفتر فنی، پای برگه‌ها را امضا می‌کند.
قطعا تعریف مهندس فراتر از اینها است که در تقویم‌ها روزی به نام خود؛ "پنجم اسفندماه و روز مهندس" به ثبت رساندند. مهندس کسی است که ضمن شناخت مسائل و موضوع روز، با بهره گیری از علوم و فنون نوین، با وجود محدودیت‌های منابع در دسترس، چالش‌ها و محدودیت‌های فنی بهترین راه حل را برای رفاه و امنیت جامعه ارائه می‌دهد.
این دید کلی از مهندس مشخص می‌کند که کار یک مهندس در ۷ موضوع خلاصه می‌شود: "تحقیق علمی، فنی و صنعتی برای کشف راه‌حل‌های نوین و سودمند"، "توسعه برای غلبه بر یک مشکل یا بهبود کیفی سیستم و ابزار"، "طراحی ساختارها و سیستم‌ها"، "ساخت"، "تولید"، "به کار انداختن یک سیستم یا محصول" و "مدیریت" .
به این مجموعه نیز باید "توانایی تبادل دانش" را اضافه کرد.
گفته می‌شود به یک دانشجوی مهندسی، یک دانشجوی فیزیک و یک دانشجوی ریاضیات، هرکدام ۱۵۰ دلار داده و از آنها خواسته شد که با استفاده از این پول، ارتفاع یکی از هتل‌های شهر را که دانشگاه در آن قرار داشت، محاسبه کنند.
دانشجوی فیزیک اول به یک مغازه ساعت فروشی رفت و یک کرونومتر، بعد به یک فروشگاه برای خرید چند گوی فلزی به اندازه‌هایی و به یک لوازم التحریری برای خرید ماشین حساب رفت و سپس هریک از گوی‌ها را از پشت بام هتل آویزان کرد و با محاسبه زمان‌های سقوط گوی‌ها و فرمول‌های فیزیکی، ارتفاع هتل را به دست آورد.
دانشجوی ریاضیات منتظر شد تا خورشید کمی پایین برود و بعد با استفاده از زاویه سنج و شاقول و متر، طول سایه را اندازه گرفت، زاویه خطی که نوک پشت بام هتل را به نوک سایه آن متصل می‌کرد را محاسبه و بعد با استفاده از فرمول‌های مثلثات ارتفاع هتل را تعیین کرد.
روز بعد این سه دانشجو یکدیگر را در دانشگاه دیدند و سرحالی دانشجوی مهندسی باعث تعجب دو دانشجوی دیگر شد. آنها طریق محاسبه ارتفاع هتل را از هم پرسیدند و وقتی توضیحات دانشجوهای ریاضیات و فیزیک به پایان رسید، دانشجوی مهندسی روش خود را به این شکل توضیح داد: کاری نداشت! من پیش مسئول پذیرش هتل رفتم، یک دلار به او دادم و پرسیدم ارتفاع هتل چندمتر است!
سرسلسله مهندسان کیست
سرسلسله علم مهندسی کسی نیست جز "خواجه نصیرالدین طوسی". "محمدبن‌حسن جهرودی طوسی" مشهور به "خواجه نصیرالدین طوسی" در تاریخ ۱۵ جمادی‌الاول سال ۵۹۸ هجری قمری در طوس خراسان متولد شد. وی در دوران جوانی در علوم ریاضی و نجوم و حکمت سرآمد شد، به طوری که وسعت معلومات و نفوذ او با ابن‌سینا مقایسه می‌شود.
بنای علمی وی به نام رصدخانه مراغه یکی از دستاوردهای این دانشمند ایرانی است. وی از سوی هلاکو خان مأمور شد تا رصدخانه مراغه را تأسیس کند و در این راه تمام اوقاف و ممالک ایلخانی را تحت اختیار او قرار داد. وی با مشارکت گروهی از دانشمندان و منجمان بنای رصدخانه مراغه را در مدت ۱۵ سال به پایان برد.
رصدخانه مراغه فقط مخصوص رصد ستارگان نبود؛ بلکه یک سازمان علمی گسترده بود که بیشتر شاخه‌های دانش در آن درس داده می‌شد و مشهورترین دانشمندان آن عصر چون "قطب‌الدین شیرازی"، کاشف علت اصلی تشکیل رنگین کمان در این مرکز طلب علم کرد.
تاسیس کتابخانه بزرگی با ۴۰۰ هزار جلد کتاب در محل رصدخانه از دیگر خدمات وی در این رصدخانه به شمار می‌رود.
در شکوه این بنای تاریخی همین بس که یونسکو سال ۲۰۰۹ را سال "رصدخانه مراغه" نامگذاری کرد و در سال ۱۳۶۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و در سال‌های اخیر نیز احیای این بنای تاریخی به منظور ثبت در میراث جهانی مورد توجه قرار گرفته است.
خواجه نصیرالدین طوسی علاوه بر ساخت رصدخانه مراغه برای دستگاه‌های مورد نیاز رصد ستارگان اقدام کرد و از این رو این رصدخانه با چنان دستگاه‌های پیشرفته و دقیقی تجهیز شد که تا ۳۰۰ سال بعد در غرب مورد استفاده قرار می‌گرفت.
خواجه نصیر روش‌های استفاده از ساعت آفتابی را نیز برای رصد کشف کرد.
از دیگر دستاوردهای این دانشمند بزرگ می‌توان به این موارد اشاره کرد:
ذات الحق بزرگ: یکی از مهمترین وسایل نجومی قدیمی است که علاوه بر رصد ستارگان و تعیین مختصات آنها، بسیاری از مسائل نجوم از جمله تبدیل مختصات افقی و استوایی و دایرة‌البروجی به یکدیگر را حل می‌کردند. از جمله مهمترین حلقه‌های این وسیله می‌توان به حلقه دایرة‌البروج، حلقه نصف‌النهار، عرض کوچک، عرض بزرگ و حلقه استوا اشاره کرد. با چرخاندن و تغییر موضع این حلقه‌ها نسبت به یکدیگر می‌توان مواضع ستارگان را در سیستم‌های مختلف سماوی تعیین کرد.
ذات‌الجیب: این ابزار در حین رصد ارتفاع ستاره، سینوس (اصطلاح عربی: جیب) ستاره را نیز ارائه می‌داد.
ذات السمت: این دستگاه نیز محصول طراحی‌های وی و شامل دو ربع دایره است که حول یک محور عمودی می‌چرخید و با استفاده از آن می‌توان سمت و ارتفاع دو جسم را در آن واحد تعیین کرد. به عبارت دیگر ابزاری برای تعیین سمت اجرام.
ربع جداری: بزرگ‌ترین ابزار نجومی ایران قدیم «ربع جداری» است که به بزرگی یک ساختمان است. یک‌چهارم دایره کامل را به دقت و بر اساس محاسبات با سنگ و آجر می‌ساختند؛ آن را درجه‌بندی کرده و زاویه شعاع آفتاب را بر آن درجه‌بندی می‌خواندند؛ ابزاری شبیه به اسطرلاب.
خواجه نصیر کتاب زیخ ایلخانی را هم در این زمان تالیف کرد و تا پایان عمر خواجه یعنی ۱۵ سال اطلاعات در مورد ستارگان را در زیج نوشت. زیج ایلخانی ثمره مطالعاتی است که درباره رصدخانه مراغه به زبان فارسی صورت گرفت. زیج به معنی تعیین موقعیت و چگونگی حرکات ستارگان است.
ما و راه دانش‌بنیان شدن و علم مهندسی
مهندسی به عنوان زیربنای اقتصاد دانش‌بنیان شاخه‌ای علمی و بین‌رشته‌ای است که هدف آن توسعه پایه‌های نظری تحلیل پدیده‌های علمی و کاربرد آنها، آینده پژوهی در فناوری و انتقال فناوری‌های قدیمی به فناوری‌های نوین است. مهندسان قادرند با برخورداری از دانش علوم پایه قوی و درک عمیق از فنون و روش‌های مهندسی، امر هدایت و اجرای پژوهش‌های صنعتی و دانش‌بنیان بین‌رشته‌ای را عهده‌دار شوند.
یک مهندس باید بتواند همانند یک دانشمند؛ کنجکاوی، تفکر عمیق و انتقادی و قدرت مشاهده خود را برای اکتشافات جدید مورد استفاده قرار دهد و خلاقیت، قابلیت‌های فنی و مهارت‌های حل مساله را در جهت پیشرفت جامعه به‌کار گیرد.
اقتصاد دانش‌بنیان نیز به تلاش مهندسان کشور در حوزه‌های مختلف وابسته است و به همین دلیل می‌توان مهندسی را زیربنای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان دانست. طراحی، ساخت و توسعه زیرساخت‌های اساسی کشور از جمله راه‌ها، سدها و نیروگاه‌ها، تولید انرژی اعم از آب، برق و گاز، کلیه ساخت و سازها، صنعت نفت و پتروشیمی، صنایع الکترونیک و مخابرات و فناوری اطلاعات و ارتباطات با تلاش مهندسان میسر خواهد شد.
با نگاهی به اولویت‌های علم و فناوری کشور طبق نقشه جامع علمی کشور می‌توان به نقش پر رنگ علوم مهندسی در توسعه کشور در چشم‌اندازهای تعیین شده برای آن پی برد.
منبع: ایسنا
انتهای پیام/ ح
خبرهای مرتبط
ارسال نظر
اخبار برگزیده
