کاهش اشتغال در ارشد و دکتری/کمترین آمار بیکاری در تهران و البرز
گروه دانش "تیتریک"؛ از آنجا که ایجاد نظام اطلاع رسانی و آگاهی بخشی به ذینفعان در رابطه با وضعیت اشتغال هر یک از رشته‌های دانشگاهی و همچنین رصد آمار در خصوص رشته‌های آموزشی می‌تواند در کاهش نرخ بیکاری دانش آموختگان دانشگاهی موثر باشد، بدین منظور پیمایش اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی از سال ۱۳۹۷ در معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم آغاز شده و تاکنون ادامه دارد.
از اهداف این برنامه می‌توان به بهره برداری از نتایج حاصله و تدوین برنامه‌های مورد نیاز هر دانشگاه برای بهبود شرایط اشتغال دانش آموختگان، استفاده موثر از شبکه دانش آموختگان جهت بهبود همکاری‌های دانشگاه با جامعه و صنعت و همچنین ایجاد فرصت‌های شغلی و کارورزی برای دانشجویان از اهداف این برنامه است.
در این برنامه دانشگاه‌ها به صورت مستقل از طریق برقراری ارتباط با فارغ‌التحصیلان به پیمایش وضعیت اشتغال دانش آموختگان دانشگاه خود می‌پردازند که این امر موجب ارتباط بیشتر دانشگاه با جامعه دانش آموختگان خواهد بود.
از سوی دیگر با هماهنگی‌های صورت گرفته با وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی موسسه برنامه‌ریزی آموزش عالی با رصد اشتغال دانش آموختگان دانشگاه‌های کشور بر اساس اطلاعات ثبتی وضعیت کلی اشتغال دانش آموختگان را به تفکیک دانشگاه، رشته، مقطع تحصیلی و … ترسیم می‌کند.
بر اساس اعلام دفتر ارتباط با صنعت و جامعه وزارت علوم، تمامی دانش آموختگان دانشگاهی اعم از زن و مرد که از سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۰ مشغول به کار شده‌اند، شامل استخدام شدگان در ارگان‌ها و سازمان‌های دولتی، فعالین در حوزه مشاغل آزاد و همچنین دانش آموختگانی که در مراکزی خاص مانند نیروهای مسلح به عنوان امریه و سرباز فعالیت دارند به عنوان جمعیت شاغل محسوب می‌شوند.
البته تفاوت‌هایی در تعریف جمعیت دانش آموخته شاغل از سوی سامانه ثبتی وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی موجود است که در بررسی و مقایسه آمار دریافتی و تحلیل اطلاعات به آن توجه شده است که به شرح زیر می‌باشد:
تعدادی از دانش آموختگان که در مراکز خاص مانند نیروهای مسلح مشغول به فعالیت هستند، آمار اشتغال آنها در سامانه ثبت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ثبت نمی‌شود.
تعدادی از دانش آموختگان مشغول به فعالیت در مشاغل آزاد هستند که در سامانه ثبتی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ثبت نمی‌شوند اما در آمار طرح پایش لحاظ می‌شوند. تعدادی از دانش آموختگان که مشغول به تحصیل در مقاطع بالاتر هستند، در سامانه ثبتی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ثبت نمی‌شوند.
معمولاً دانش آموختگان دانشگاهی پس از اتمام تحصیلات مدت زمانی را در جستجوی شغل، گذراندن خدمت سربازی و یا انجام امور مرتبط با فارغ‌التحصیلی می‌باشند، بنابراین اشتغال آنها را بلافاصله و پس از فارغ‌التحصیلی نمی‌توان به عنوان یک متوسط و یا میانگین مناسب از کل فارغ‌التحصیلی در نظر گرفت.
بر همین اساس در طرح رصد اشتغال دانش آموختگان معمولاً وضعیت اشتغال دانش آموختگان ۴ سال قبل به عنوان نمونه آماری مدنظر قرار می‌گیرد، لذا در سال جاری، وضعیت اشتغال دانش آموختگان ۴ سال قبل یعنی دانش آموختگان مهر سال ۱۳۹۵ الی شهریور سال ۱۳۹۶ مورد بررسی قرار گرفته است. در این پایش از دانشگاه‌ها خواسته شده حداقل ۹۰ درصد دانش آموختگان هر رشته برای این منظور مورد بررسی قرار گیرند.
در جدول زیر مقایسه میانگین وزنی درصد اشتغال به تفکیک مقطع تحصیلی در کل کشور بر اساس نتایج طرح پایش در سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۰ مشاهده می‌شود که دفتر ارتباط با صنعت وزارت علوم اطلاعات آن را در اختیار خبرنگار مهر قرار داده است.
| سال | مقطع تحصیلی کاردانی (درصد اشتغال) | کارشناسی | کارشناسی ارشد | دکتری |
| ۱۳۹۷ | ---------- | ۴۹ درصد | ۵۲ درصد | ۸۲ درصد |
| ۱۳۹۸ | ۶۰ درصد | ۶۳ درصد | ۶۴ درصد | ۸۲ درصد |
| ۱۳۹۹ | ۴۶ درصد | ۴۹ درصد | ۶۵ درصد | ۸۴ درصد |
| ۱۴۰۰ | ۵۱ درصد | ۴۱ درصد | ۵۳ درصد | ۷۱ درصد |
بر اساس جدول بالا بالاترین نرخ بیکاری در سال ۱۴۰۰ مربوط به مقطع کارشناسی و کاردانی است و پایین‌ترین نرخ بیکاری نیز مربوط به مقطع دکتری و کارشناسی ارشد است؛ بر اساس اعلام دفتر ارتباط با صنعت و جامعه وزارت علوم درصدهای اشتغال در مقاطع مربوط به تحصیلات تکمیلی می‌تواند به جهت جمعیت کم دانش آموخته در این دو مقطع باشد.
همچنین این آمار در مقایسه با سال قبل (۱۳۹۹) در کلیه مقاطع به غیر از کاردانی تا حدودی کاهش یافته است که یکی از دلایل آن می‌تواند مربوط به شیوع و همه‌گیری ویروس کرونا باشد که نیازمند توجه بیشتری نسبت به برنامه‌ریزی و سیاستگذاری پایدار و اثر بخش کلیه نهادهای مرتبط به مساله اشتغال است.
همچنین در جدول زیر به مقایسه درصد اشتغال به تفکیک مقطع تحصیلی در کل کشور بر اساس نتایج نتایج طرح پایش و آمار ثبتی در سال ۱۴۰۰ اشاره شده است؛
| مقطع تحصیلی | درصد اشتغال براساس نتایج طرح پایش | درصد اشتغال براساس آمار ثبتی وزارت کار |
| کاردانی | ۵۱ درصد | ۳۸ درصد |
| کارشناسی | ۴۱ درصد | ۴۸ درصد |
| کارشناسی ارشد | ۵۳ درصد | ۶۳ درصد |
| دکتری | ۷۱ درصد | ۷۴ درصد |
در مقایسه‌ای که بین آمار ثبتی و طرح پایش انجام شده است، نتایج تقریباً یکسانی را در میزان اشتغال مقاطع مختلف شاهدیم. با توجه به نتایج طرح پایش بیشترین درصد اشتغال مربوط به دکتری و کارشناسی ارشد است که این امر می‌تواند به دلیل تعداد کم دانش آموختگان این دو مقطع نسبت به سایر مقاطع باشد.
به منظور بررسی اشتغال دانش آموختگان دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور بر اساس پراکندگی جغرافیایی و امکانات موجود در مناطق مختلف، نمودار میزان اشتغال دانش آموختگان دانشگاه‌ها بر اساس مناطق دهگانه پژوهش و فناوری کشور ترسیم شده که به شرح زیر است؛
ترکیب بندی دانشگاه‌ها براساس مناطق ده گانه پژوهش و فناوری
| منطقه یک | دانشگاه‌های استان‌های البرز و تهران |
| منطقه ۲ | دانشگاه‌های استان‌های گلستان، گیلان و مازندران |
| منطقه ۳ | دانشگاه‌های استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل و زنجان |
| منطقه ۴ | دانشگاه‌های استان‌های قزوین، قم، مرکزی و همدان |
| منطقه ۵ | دانشگاه‌های استان‌های ایلام، کردستان، کرمانشاه و لرستان |
| منطقه ۶ | دانشگاه‌های استان‌های اصفهان، چهارمحال و بختیاری و یزد |
| منطقه ۷ | دانشگاه‌های استان‌های بوشهر، فارس، کهکیلویه و بویراحمد |
| منطقه ۸ | دانشگاه‌های استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان و هرمزگان |
| منطقه ۹ | دانشگاه‌های استان‌های خراسان جنوبی، خراسان رضوی، خراسان شمالی سمنان |
| منطقه ۱۰ | دانشگاه‌های استان خوزستان |
در جدول زیر میانگین وزنی درصد اشتغال به تفکیک مناطق پژوهش و فناوری در کل کشور در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ اشاره شده است؛
| منطقه‌ها | در صد اشتغال در سال ۱۳۹۹ | درصد اشتغال در سال ۱۴۰۰ |
| دانشگاه‌های منطقه ۱ | ۶۱ درصد | ۸۰ درصد |
| دانشگاه‌های منطقه ۲ | ۳۴ درصد | ۷۴ درصد |
| دانشگاه‌های منطقه ۳ | ۴۸ درصد | ۵۳ درصد |
| دانشگاه‌های منطقه ۴ | ۵۷ درصد | ۶۴ درصد |
| دانشگاه‌های منطقه ۵ | ۵۲ درصد | ۴۲ درصد |
| دانشگاه‌های منطقه ۶ | ۴۴ درصد | ۵۴ درصد |
| دانشگاه‌های منطقه ۷ | ۵۵ درصد | ۳۴ درصد |
| دانشگاه‌های منطقه ۸ | ۵۱ درصد | ۴۷ درصد |
| دانشگاه‌های منطقه ۹ | ۶۰ درصد | ۶۱ درصد |
| دانشگاه‌های منطقه ۱۰ | ۵۰ درصد | ۴۱ درصد |
بیشترین درصد اشتغال به ترتیب مربوط به مناطق ۱،۲، ۴، ۹ و … است که نشان دهنده رشد فعالیت‌های مربوط به اشتغال و توانمندسازی و همچنین توجه بیشتر نهادهای سیاستگذار به دانشگاه‌های این مناطق است؛ مناطق ۱،۲،۳،۴،۶،۹ در مقایسه با سال گذشته افزایش در میزان اشتغال داشته‌اند. کمترین میزان اشتغال مربوط به منطقه ۱ و دانشگاه‌های مربوط به استان‌های بوشهر، فارس و کهکیلویه و بویر احمد است.
با توجه به آمار نرخ بیکاری استانی مرکز آمار استان "کهگیلویه و بویراحمد" دومین استانی است که درصد بالای از بیکاری را در کشور دارد. بر همین اساس توجه به برنامه ریزی های هدفمند و اثر بخش در راستای توانمندسازی و مهارت افزایی دانشجویان و دانش آموختگان و همچنین حمایت‌های مادی و معنوی تمامی سازمان‌ها و دستگاه‌های ذیربط به دانشگاه‌های مناطق با اشتغال پایین ضرورت دارد.
منبع:مهر
