هوش مصنوعی ایرانی در رتبه‌های جهانی قرار گرفت
گرچه تأثیر این فناوری‌های نوین هنوز چندان واضح نیست اما این فناوری‌ها بدون شک شیوه زندگی انسان‌ها را تغییر داده‌اند و این تغییرات آنقدر قابل توجه هستند که برخی از آن به عنوان «انقلاب صنعتی چهارم» نام می‌برند.
هوش مصنوعی یا artificial intelligence شاخه‌ای از علوم رایانه است که هدف اصلی آن تولید ماشین‌های هوشمندی است که توانایی انجام وظایفی که نیازمند به هوش انسانی است را داشته باشد. هوش مصنوعی در حقیقت نوعی شبیه سازی هوش انسانی برای رایانه است و منظور از هوش مصنوعی در واقع ماشینی است که به گونه‌ای برنامه نویسی شده که همانند انسان فکر کند و توانایی تقلید از رفتار انسان را داشته باشد.
در همین زمینه رباتیک نیز حوزه‌ای از علم و تکنولوژی است که با ربات‌ها سر و کار دارد. ربات‌ها ماشین‌هایی هستند که برای انجام یک سری کارها به صورت اتوماتیک یا نیمه اتوماتیک، از قبل برنامه ریزی شده‌اند. رباتیک علمی است که با طراحی، ساخت و برنامه نویسی انواع ربات‌ها سر و کار دارد.
از سوی دیگر علوم شناختی که یکی از دانش‌های نو است در کنار نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی، فناوری اطلاعات مجموعه دانش‌های همگرا را تشکیل می‌دهند. این رشته از زیر مجموعه‌های علم اعصاب، روانشناسی، زبان شناسی، هوش مصنوعی و فلسفه ذهن تشکیل شده و کاربرد وسیعی در موضوعات مرتبط با هوش مصنوعی دارد.
همه این دانش‌های نوین در یک موضوع باهم توافق دارند و آن هم شناخت «مغز انسان» و کارکردهای آن است. حیات انسان و جامعه وابسته به کارکردهای مغزی اوست، شناخت ما از مغز و ذهن می‌تواند تأثیر به سزایی بر همه ابعاد حیات انسان داشته باشد. در این میان هوش مصنوعی، ساخت رایانه‌هایی که بتواند وظایف انسان را انجام دهند و رابطه انسان و فناوری از اهمیت بیشتری برخوردارند.
در سال‌های اخیر با توسعه دانشگاه‌های کشور و رشد تعداد دانشجویان و محققان جوان در عرصه فناوری‌های نوین مقالات و تحقیقات علمی نیز در حوزه این فناوری‌ها به طور قابل ملاحظه‌ای رشد داشته است. با وجود اینکه زمان زیادی از ورود دانشگاه‌های ایرانی به عرصه فناوری‌های جدید نمی‌گذرد اما بررسی رتبه دانشگاه‌ها با موضوعات خاص مرتبط با فناوری‌های جدید نشان می‌دهد علیرغم تازه وارد بودن اما تأثیرات قابل ملاحظه‌ای در حوزه علوم جدید داشته‌اند.
به منظور بررسی وضعیت تحقیقات و رتبه دانشگاه‌های ایرانی در سه حوزه هوش مصنوعی، رباتیک و علوم شناختی از مجموعه‌ای از علوم و موضوعات زیرمجموعه آنها در رتبه بندی‌های معتبر جهانی و سایت‌های معتبری که به رده بندی دانشگاه‌های دنیا می‌پردازند، بهره برده‌ایم.
یکی از مهمترین نظام‌های رتبه بندی در حوزه موضوعات خاص و دسته بندی شده رتبه بندی سایماگو یا سکیمگو (scimago) است. این نظام رتبه بندی ابزاری برای تجزیه و تحلیل وضعیت کشورها و مقایسه آنها با یکدیگر بر پایه مدارک علمی و دانشگاهی منتشر شده در جهان است و کشورها بر پایه شاخص‌های گوناگون قابل رتبه بندی هستند.
در این نظام رتبه بندی شمار مدارک، شمار مدارک قابل استناد، شمار خوداستنادی، سرانه استناد به هر مدرک و شاخص اچ مد نظر است.
با توجه به اینکه حوزه‌های هوش مصنوعی، رباتیک و علوم شناختی ترکیبی از علوم مختلف هستند، برای بررسی از مجموعه علوم هنر و علوم انسانی، علوم رایانه، علوم اجتماعی (زبانشناسی)، نرم افزار، مهندسی کنترل و سیستم، مهندسی برق و الکترونیک، علوم اعصاب و علوم اعصاب شناختی، روانشناسی تجربی و شناختی، روانشناسی اعصاب و روانشناسی فیزیولوژیک استفاده شده است.
همچنین از آنجا که بسیاری از رتبه بندی‌های رایج و معتبر دنیا به طور خاص به شاخه «هوش مصنوعی» نپرداخته‌اند و به حوزه‌های مرتبط با آن مانند علوم رایانه، الکترونیک، علوم شناختی و … پرداخته‌اند برای بررسی وضعیت هوش مصنوعی دانستن جایگاهمان در این رشته‌ها تعیین کننده است.
جدول وضعیت ایران در رتبه بندی scimago در حوزه علوم رایانه و شاخه‌های آن (مدارک منتشر شده در سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۹)
| موضوع | زیرشاخه | رتبه ایران | تعداد مقالات |
| علوم رایانه | علوم رایانه | رتبه ۲۰ دنیا در میان ۲۲۲ کشور | ۶۷۶۳۴ مقاله |
| رتبه اول خاورمیانه در میان ۱۶ کشور | |||
| هوش مصنوعی | رتبه ۱۵ دنیا در میان ۱۹۰ کشور | ۱۱۵۴۷ مقاله | |
| رتبه اول خاورمیانه در میان ۱۶ کشور | |||
| نظریه محاسبات و ریاضیات | رتبه ۱۹ دنیا در میان ۱۷۹ کشور | ۴۵۳۵ مقاله | |
| رتبه دوم خاورمیانه در میان ۱۶ کشور | |||
| گرافیک رایانه‌ای و طراحی به کمک رایانه | رتبه ۲۶ دنیا در میان ۱۶۱ کشور | ۱۸۵۵ مقاله | |
| رتبه دوم خاورمیانه در میان ۱۶ کشور | |||
| شبکه‌های رایانه‌ای و ارتباطات | رتبه ۲۲ دنیا در میان ۲۰۶ کشور | ۱۳۹۵۱ مقاله | |
| رتبه دوم خاورمیانه در میان ۱۶ کشور | |||
| برنامه‌های رایانه‌ا ی (اپلیکیشن) | رتبه ۲۰ دنیا در میان ۲۱۲ کشور | ۲۱۱۱۶ مقاله | |
| رتبه اول خاورمیانه در میان ۱۶ کشور | |||
| علوم رایانه (متفرقه) | رتبه ۲۱ دنیا در میان ۲۰۶ کشور | ۱۳۴۵۰ مقاله | |
| رتبه اول خاورمیانه در میان ۱۶ کشور | |||
| چشم انداز و الگوهای رایانه‌ای | رتبه ۲۶ دنیا در میان ۱۷۶ کشور | ۴۰۱۶ مقاله | |
| رتبه دوم خاورمیانه در میان ۱۶ کشور | |||
| سخت افزار و معماری | رتبه ۱۹ دنیا در میان ۱۸۵ کشور | ۶۷۳۰ مقاله | |
| رتبه اول خاورمیانه در میان ۱۶ کشور | |||
| تعامل انسان و رایانه | رتبه ۳۷ دنیا در میان ۱۷۵ کشور | ۱۷۴۰ مقاله | |
| رتبه سوم خاورمیانه در میان ۱۶ کشور | |||
| سیستم‌های اطلاعاتی | رتبه ۲۳ دنیا در میان ۲۰۶ کشور | ۷۹۱۷ مقاله | |
| رتبه اول خاورمیانه در میان ۱۶ کشور | |||
| پردازش سیگنال | رتبه ۱۷ دنیا در میان ۱۸۰ کشور | ۶۷۹۷ مقاله | |
| رتبه دوم خاورمیانه در میان ۱۶ کشور | |||
| نرم افزار | رتبه ۲۰ دنیا در میان ۱۹۹ کشور | ۱۳۳۵۰ مقاله | |
| رتبه اول خاورمیانه در میان ۱۶ کشور | |||
| هنرها و علوم انسانی | زبان و زبانشناسی | رتبه ۱۶ دنیا در میان ۱۸۸ کشور | ۳۶۶۰ مقاله |
| رتبه اول خاورمیانه در میان ۱۶ کشور | |||
| علوم اجتماعی | زبان و زبانشناسی | رتبه ۱۶ دنیا در میان ۱۸۶ کشور | ۳۷۷۶ مقاله |
| رتبه اول خاورمیانه در میان ۱۶ کشور |
جدول وضعیت ایران در رتبه بندی scimago در حوزه رباتیک و شاخه‌های آن (مدارک منتشر شده در سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۹)
| موضوع | زیرشاخه | رتبه ایران | تعداد مقالات |
| مهندسی | مهندسی کنترل و سیستم | رتبه ۱۷ دنیا در میان ۱۸۸ کشور | ۱۳۹۴۳ مقاله |
| رتبه اول خاورمیانه در میان ۱۶ کشور | |||
| مهندسی برق و الکترونیک | رتبه ۱۵ دنیا در میان ۲۲۰ کشور | ۴۸۶۶۵ مقاله | |
| رتبه اول خاورمیانه در میان ۱۶ کشور |
جدول وضعیت ایران در رتبه بندی scimago در حوزه علوم شناختی و شاخه‌های آن (مدارک منتشر شده در سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۹)
| موضوع | زیرشاخه | رتبه ایران | تعداد مقالات |
| علوم اعصاب | علوم اعصاب شناختی | رتبه ۳۲ دنیا در میان ۱۴۹ کشور | ۶۴۰ مقاله |
| رتبه دوم خاورمیانه در میان ۱۶ کشور | |||
| روانشناسی | روانشناسی تجربی و شناختی | رتبه ۳۷ دنیا در میان ۱۴۷ کشور | ۴۶۲ مقاله |
| رتبه سوم خاورمیانه در میان ۱۶ کشور | |||
| روانشناسی اعصاب و روانشناسی فیزیولوژیک | رتبه ندارد | ۶۴۰ مقاله | |
| رتبه سوم خاورمیانه در میان ۱۶ کشور |
یکی دیگر از مهمترین رتبه بندی‌های جهانی که می‌تواند جایگاه دانشگاه‌های ایرانی را در علوم رایانه، هوش مصنوعی، نرم افزارها و رباتیک نشان دهد، رتبه بندی جهانی علوم رایانه یا csrankings است. در این رتبه بندی مقالات محققان با نمایه گوگل اسکولار آنها به نمایش در می‌آید.
در واقع رتبه بندی علوم رایانه (CSRankings) یک رتبه بندی مبتنی بر سنجه از برترین مؤسسات علوم رایانه در سراسر جهان است. این رتبه بندی به دسته بندی دانشگاه‌ها در مناطق مختلف جهان پرداخته است و در بخش کل جهان تنها ۵۰ دانشگاه اول دنیا را به نمایش گذاشته است. این رتبه بندی سنجه های هر دانشگاه را در فاصله ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ مورد بررسی قرار داده است.
جایگاه دانشگاه‌های ایرانی در رتبه بندی علوم رایانه (CSRankings) منطقه آسیا
| دانشگاه | رتبه در آسیا | موضوع |
| دانشگاه صنعتی شریف | ۴۷ | علوم رایانه |
| ۵۶ | هوش مصنوعی | |
| ۵۱ | چشم انداز رایانه | |
| ۶۰ | یادگیری ماشین و داده کاوی | |
| ۴۷ | پردازش زبان طبیعی | |
| ۴۷ | وب و بازیابی اطلاعات | |
| ۱۷ | معماری رایانه | |
| ۳۰ | امنیت رایانه | |
| ۱۸ | طراحی اتوماسیون | |
| ۲۳ | سیستم‌های زمان واقعی | |
| ۶ | تحلیل اندازه گیری و عملکرد | |
| ۲۳ | الگوریتم‌ها و پیچیدگی‌ها | |
| ۱۰ | اقتصاد و محاسبات | |
| پژوهشگاه دانش‌های بنیادی | ۷۰ | علوم رایانه |
| ۱۴ | معماری رایانه | |
| دانشگاه علم و صنعت ایران | ۷۰ | علوم رایانه |
| ۴۱ | پردازش زبان طبیعی | |
| ۴۱ | پایگاه داده |
در زیرشاخه‌های شبکه‌های رایانه‌ای، محاسبات با کارایی بالا، محاسبات موبایل، سیستم عامل‌ها، زبان‌های برنامه نویسی، مهندسی نرم افزار، رمزنگاری، منطق و تأیید، بیوانفورماتیک، گرافیک رایانه‌ای، تعامل انسان و رایانه، رباتیک و تصویرسازی دانشگاه‌های ایرانی رتبه‌ای ندارند.
وضعیت دانشگاه صنعتی شریف در رتبه بندی علوم رایانه (CSRankings)
وضعیت دانشگاه علم و صنعت ایران در رتبه بندی علوم رایانه (CSRankings)
وضعیت پژوهشگاه دانش‌های بنیادی در رتبه بندی علوم رایانه (CSRankings)
از دیگر نظام‌های معروف رتبه بندی در دنیا نظام رتبه بندی تایمز است که با توجه به اینکه به شکل جزئی به موضوع هوش مصنوعی و علوم شناختی نپرداخته است تنها رتبه دانشگاه‌های ایرانی در علوم رایانه ذکر می‌شود.
جدول رتبه بندی جهانی تایمز ۲۰۲۰ در علوم رایانه
| رتبه کشوری | رتبه جهانی | دانشگاه |
| ۱ | ۲۰۱–۲۵۰ | دانشگاه صنعتی شریف |
| ۲ | ۳۰۱–۴۰۰ | دانشگاه تهران |
| ۳ | ۴۰۱–۵۰۰ | دانشگاه صنعتی امیرکبیر |
| ۴ | ۴۰۱–۵۰۰ | دانشگاه علم و صنعت ایران |
| ۵ | ۴۰۱–۵۰۰ | دانشگاه صنعتی اصفهان |
| ۶ | ۴۰۱–۵۰۰ | دانشگاه شیراز |
| ۷ | ۵۰۱–۶۰۰ | دانشگاه شهیدبهشتی |
| ۸ | ۵۰۱–۶۰۰ | دانشگاه تبریز |
| ۹ | ۶۰۱+ | دانشگاه فردوسی مشهد |
| ۱۰ | ۶۰۱+ | دانشگاه اصفهان |
| ۱۱ | ۶۰۱+ | دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی |
| ۱۲ | ۶۰۱+ | دانشگاه شهید باهنر کرمان |
همچنین نظام رتبه بندی کیواس (QS) نیز از دیگر نظام‌های مشهور رتبه بندی در دنیا است که با توجه به اینکه به شکل جزئی به موضوع هوش مصنوعی و علوم شناختی نپرداخته است تنها رتبه دانشگاه‌های ایرانی در رتبه بندی ۲۰۲۰ کیواس در حوزه علوم رایانه ذکر می‌شود.
جدول رتبه بندی جهانی کیواس ۲۰۲۰ در علوم رایانه و سیستم‌های اطلاعاتی
| رتبه کشوری | رتبه جهانی | دانشگاه |
| ۱ | ۲۵۱-۳۰۰ | دانشگاه صنعتی شریف |
| ۲ | ۴۰۱-۴۵۰ | دانشگاه تهران |
| ۳ | ۵۰۱-۵۵۰ | دانشگاه صنعتی امیرکبیر |
| ۴ | ۵۵۱-۶۰۰ | دانشگاه علم و صنعت ایران |
البته در رتبه بندی موضوعی کیواس ۲۰۲۰ موضوع مهندسی برق و الکترونیک که به حوزه رباتیک مرتبط می‌شود هم مورد توجه است.
جدول رتبه بندی جهانی کیواس ۲۰۲۰ در مهندسی و فناوری
| رتبه کشوری | رتبه جهانی | دانشگاه |
| ۱ | =۲۲۱ | دانشگاه صنعتی شریف |
| ۲ | =۲۷۲ | دانشگاه تهران |
| ۳ | =۳۶۱ | دانشگاه صنعتی امیرکبیر |
رتبه بندی شانگهای نیز به عنوان یکی از معتبرترین نظام‌های رتبه بندی، به صورت موضوعی دانشگاه‌های دنیا را ارزیابی می‌کند. با این وجود موضوعاتی از جمله علوم رایانه، مهندسی الکترونیک در این رتبه بندی به صورت خاص عنوان شده است و به صورت جزئی به هوش مصنوعی و علوم شناختی نپرداخته است. اما از آنجا بخش مهمی از هوش مصنوعی از دل علوم رایانه و الکترونیک بیرون می‌آید دانستن جایگاه ایران در این حوزه‌ها خالی از لطف نیست.
جدول رتبه بندی شانگهای ۲۰۲۰ در «مهندسی برق و الکترونیک» و «مهندسی و علوم رایانه»
| «مهندسی برق و الکترونیک» | ||
| رتبه کشوری | رتبه جهانی | نام دانشگاه |
| ۱ | ۱۵۱-۲۰۰ | دانشگاه تهران |
| ۲ | ۲۰۱-۳۰۰ | دانشگاه صنعتی شریف |
| ۳ | ۴۰۱-۵۰۰ | دانشگاه صنعتی امیرکبیر |
| ۴ | ۴۰۱-۵۰۰ | دانشگاه صنعتی اصفهان |
| ۵ | ۴۰۱-۵۰۰ | دانشگاه آزاد اسلامی |
| ۶ | ۴۰۱-۵۰۰ | دانشگاه صنعتی شیراز |
| ۷ | ۴۰۱-۵۰۰ | دانشگاه تبریز |
| «مهندسی و علوم رایانه» | ||
| رتبه کشوری | رتبه جهانی | نام دانشگاه |
| ۱ | ۳۰۱-۴۰۰ | دانشگاه آزاد اسلامی |
| ۲ | ۳۰۱-۴۰۰ | دانشگاه تهران |
| ۳ | ۴۰۱-۵۰۰ | دانشگاه صنعتی امیرکبیر |
| ۴ | ۴۰۱-۵۰۰ | دانشگاه صنعتی شریف |
در این میان برخی دیگر از رتبه بندی‌های جهانی به موضوع علوم رایانه و ریاضیات پرداخته‌اند. رتبه بندی لایدن در سال ۲۰۲۰ بر مبنای «ریاضیات و علوم رایانه» دانشگاه‌های ایرانی را رتبه بندی کرده است. بر اساس این رتبه بندی دانشگاه‌های ایرانی در جایگاه مناسبی در میان ۸۹۹ دانشگاه برتر دنیا در این حوزه قرار دارند.
جدول رتبه بندی لایدن ۲۰۲۰ در «ریاضیات و علوم رایانه»
| ردیف | رتبه جهانی | نام دانشگاه |
| ۱ | ۴۵ | دانشگاه صنعتی امیرکبیر |
| ۲ | ۶۵ | دانشگاه تهران |
| ۳ | ۷۸ | دانشگاه صنعتی شریف |
| ۴ | ۹۵ | دانشگاه علم و صنعت ایران |
| ۵ | ۲۰۱ | دانشگاه فردوسی مشهد |
| ۶ | ۲۰۳ | دانشگاه شهیدبهشتی |
| ۷ | ۲۳۲ | دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی |
| ۸ | ۲۴۷ | دانشگاه تربیت مدرس |
| ۹ | ۲۵۶ | دانشگاه صنعتی اصفهان |
| ۱۰ | ۲۷۵ | دانشگاه تبریز |
| ۱۱ | ۳۱۵ | دانشگاه شیراز |
| ۱۲ | ۳۶۰ | دانشگاه اصفهان |
| ۱۳ | ۳۷۲ | دانشگاه آزاد اسلامی (علوم تحقیقات) |
| ۱۴ | ۴۸۹ | دانشگاه شهید باهنر کرمان |
| ۱۵ | ۵۱۱ | دانشگاه یزد |
| ۱۶ | ۵۲۰ | دانشگاه سمنان |
| ۱۷ | ۶۳۲ | دانشگاه شاهرود |
| ۱۸ | ۶۶۸ | دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل |
| ۱۹ | ۶۷۸ | دانشگاه گیلان |
| ۲۰ | ۷۰۳ | دانشگاه رازی کرمانشاه |
| ۲۱ | ۷۰۸ | دانشگاه زنجان |
| ۲۲ | ۷۲۵ | دانشگاه کاشان |
| ۲۳ | ۷۳۵ | دانشگاه ارومیه |
| ۲۴ | ۷۵۹ | دانشگاه شاهد |
| ۲۵ | ۸۲۱ | دانشگاه پیام نور |
| ۲۶ | ۸۲۴ | دانشگاه شهید چمران اهواز |
| ۲۷ | ۸۴۶ | دانشگاه مازندران |
| ۲۸ | ۸۷۸ | دانشگاه بوعلی سینا همدان |
| ۲۹ | ۸۸۵ | دانشگاه صنعتی مالک اشتر |
این رتبه بندی ها تنها بخش کوچکی از رشد تحقیقات علمی ایران در حوزه‌های علوم رایانه، مهندسی، علوم شناختی و رباتیک را نشان می‌دهد که تمامی اینها می‌توانند مرتبط با هوش مصنوعی باشند. با توجه به اینکه برخی از مقالات به زبان فارسی به نگارش در می آیند نمی‌توان آنها را به عنوان تولید علم در حوزه‌های غیر فارسی زبان به شمارش درآورد.
ضمن اینکه این تصاویر تمام تلاش دانشگاه‌های ایرانی و محققان جوان در حوزه فناوری‌های جدید نیست و تنها گوشه‌ای از آن را به نمایش گذاشته است.
