«خندوانه» غبار حاشیه‌ها را کنار می‌زند؟/ چالش‌های احیای یک برند
برنامه تلویزیونی «خندوانه» با محوریت رامبد جوان و تیم گسترده‌ای از ایده‌پردازان و مشاوران، طی ۶ فصل روند پر فرازونشیبی را پشت‌سر گذاشت تا به یکی از تولیدات شاخص تلویزیون در دهه ۹۰ تبدیل شود؛ برنامه‌ای که نه فقط در دوران پخش خبرساز بود که در چند نوبت، توقف تولیدش نیز حرف‌وحدیث‌های فراوانی را به دنبال داشت.
پایان هفته گذشته و پس از چند هفته گمانه‌زنی رسانه‌ای درباره بازگشت دوباره «خندوانه» به آنتن در یکی از بحرانی‌ترین دوران برنامه‌سازی در تلویزیون، رامبد جوان با انتشار پستی در صفحه شخصی خود در اینستاگرام بخشی از گمانه‌زنی‌های مجازی را تأیید کرد و مهم‌تر از آن «حوالی آبان» را زمان تقریبی بازگشت این برنامه به کنداکتور شبکه نسیم اعلام کرد.
یک مرور؛ آنچه پس از فصل ششم «خندوانه» گذشت...
فصل ششم «خندوانه» در ماه پایانی پاییز سال ۹۷ روانه آنتن شد و نقطه اوج آن در نوروز ۹۸ بود؛ نوروزی که با خبرهای مرتبط با سیل در برخی استان‌های کشور همراه شد و دو برنامه تلویزیونی «خندوانه» و «عصر جدید» رقابتی شبانه برای جذب مخاطب بیشتر و تأمین «حال خوب مردم» در آن ایام، داشتند.
در قیاس با «عصر جدید» که اساساً فضایی تازه را روی آنتن سیما به‌وجود آورده بود، «خندوانه» با پشتوانه اعتبار و محبوبیت ۵ فصل گذشته، چالشی جدی‌تر برای تازه ماندن و در اوج نگه داشتن خود داشت، اما رامبد جوان و تیم طراحان همراهش تمام تمرکز خود را بر ایجاد فضایی برای «بازی» گذاشتند و محوریت این فصل از «خندوانه»، برخلاف فصل‌های قبلی، نه آیتم‌های متنوع و یا گفتگو با مهمانان خاص، که تلاش برای خلق جذابیت در قالب کل‌کل و رقابت میان مهمانان شد.
با پایان فصل ششم، نقدهایی در فضای رسانه‌ای نسبت به افت کیفیت این برنامه به خصوص از منظر «ایده‌پردازی» و «ابتکارات تازه» برای حفظ استانداردهای فصل‌های گذشته مطرح شد و حتی برخی این گمانه را مطرح کردند که با این شرایط، فصل ششم می‌تواند پایانی بر بیش از ۷۰۰ قسمت برنامه‌سازی رامبد جوان تحت برند «خندوانه» باشد. با این همه اما در آخرین قسمت از فصل ششم، رامبد جوان بازهم نوید «بازگشت» داد و به مخاطبان و علاقمندان این برنامه وعده داد که پس از چندماه استراحت تیم تولید، با فصل هفتم به آنتن بازخواهند گشت.
قسمت پایانی فصل ششم «خندوانه» ۱۶ فروردین ۹۸ روی آنتن رفت و همان زمان اعلام شد تدارک فصل هفتم برای پخش در آبان‌ماه ۹۸ و به تعبیری پس از ایام محرم و صفر آن سال خواهد بود. در این فاصله زمانی البته قرار شد ارتباط مخاطبان با تیم تولید «خندوانه» به طور کامل قطع نشود و برنامه «قاچ» با حمایت سازمان هلال احمر و تمرکز بر کمک‌رسانی به مناطق سیل‌زده در دستورکار سیدعلی احمدی، تهیه‌کننده «خندوانه» و رامبد جوان قرار گرفت.
در هفته‌های پایانی بهار ۹۸ اما انتشار خبر مسافرت رامبد جوان و همسرش به خارج از کشور و حاشیه‌های مرتبط با آن، بهانه طرح برخی گمانه‌زنی‌ها درباره تأثیر این حواشی بر سرنوشت فصل هفتم «خندوانه» شد.
این گمانه‌زنی‌ها با حذف بازپخش گزیده فصل‌های قبلی این برنامه از کنداکتور تابستانی شبکه «نسیم» تقویت هم شد با این همه اما همان زمان سیدعلی احمدی در مقام تهیه‌کننده برنامه در گفتگویی با خبرگزاری مهر تأکید کرد؛ «اراده صداوسیما حفظ خندوانه است».
این تأکید اما نتوانست جلوی سیل شایعه‌ها و حرف‌وحدیث‌ها در فضای مجازی را سد کند. تیرماه ۹۸ و با تغییر ۲۴ ساعته شناسنامه کانال رسمی «خندوانه» در فضای مجازی به نام مجموعه انیمیشن «نی‌نی و دادا» و همچنین اطلاع‌رسانی رامبد جوان در صفحه اینستاگرامش درباره این مجموعه آن هم در شرایطی که به‌طور کامل نسبت به حواشی به‌وجود آمده برای «خندوانه» سکوت در پیش گرفته بود، این گمانه را تقویت کرد که او قصد کوچ از تلویزیون به فضای مجازی و تغییر در فضای کاری خود دارد.
رامبد جوان در این فاصله برای یک فیلم سینمایی به نام «سال نو» پروانه ساخت گرفت، دو فیلم «طلا» و «زیرنظر» را در مقام یکی از تهیه‌کنندگان به سرانجام رساند، در تئاتر «قصر موروثی فرانکشتاین» به کارگردانی آتیلا پسیانی ایفای نقش کرد و در مقام تهیه‌کننده، تئاتر «زیبایی گاهی یک زن است» را روی صحنه برد اما همچنان نشانی از برنامه‌ریزی و حتی انگیزه‌اش برای تولید فصل هفتم «خندوانه» نبود.
موعد «آبان‌ماه ۹۸» هم گذشت اما خبری از تولید این برنامه نشد؛ مدیران شبکه «نسیم» هم در پاسخ به پیگیری رسانه‌ها تنها به این نکته اشاره می‌کردند که بنایی بر حذف «خندوانه» نیست و وقتش که برسد فصل جدید این برنامه تولید می‌شود.
نشست هم اندیشی مدیران شبکه نسیم و برنامه سازان این شبکه در دی‌ماه ۹۸ اما فرصتی شد تا هم سیدعلی احمدی در مقام تهیه‌کننده و هم محمد احسانی در مقام مدیر شبکه «نسیم» صراحتاً از برنامه‌ریزی برای تولید فصل جدید «خندوانه» برای پخش از ماه اسفند و به‌عنوان ویژه‌برنامه این شبکه برای نوروز ۹۹ صحبت کنند.
این وعده آنقدر برای مدیران شبکه جدی بود که مدتی بعد و در اواخر بهمن‌ماه بار دیگر محمد احسانی در گفتگویی با خبرگزاری مهر آن را تکرار کرد و حتی از حل مشکل لوکیشن این برنامه و «اتفاقات جدید» در آن خبر داد. آن هم در شرایطی که شیوع کرونا بسیاری از برنامه‌سازی‌ها در تلویزیون را تحت‌تأثیر خود قرار داده بود، اما گویی این بحران خللی در اراده مدیریت شبکه «نسیم» برای رساندن اصلی‌ترین برگ‌برنده نوروزی خود به آنتن ایجاد نکرده بود.
کمتر از دو هفته بعد از صحبت‌های محمد احسانی، ناگهان ورق برگشت و رامبد جوان با انتشار پستی در صفحه اینستاگرام خود صراحتاً خبر از «منتفی شدن تولید خندوانه برای نوروز ۹۹» داد!
جوان که با اشاره تلویحی به شرایط عجیب کرونایی، تولید «خندوانه» را به زمان عبور از این بحران موکول کرد، از فرصت قرنطینه و خانه‌نشینی استفاده کرد و برنامه‌ای اینستاگرامی را کلید زد که با همراهی تعدادی از چهره‌های «خندوانه» توانست به‌صورت شبانه مخاطبانی را با خود همراه کند. جذابیت توفیق در برنامه‌سازی اینستاگرامی به اندازه‌ای بود که جوان را به فکر ایده‌ای بزرگ‌تر انداخت و فراخوان برای دعوت به حضور در رقابت «استندآپ‌شو» در فضای مجازی منتشر شد.
رامبد جوان بر مبنای فرمولی که پیش‌تر تحت عنوان «خنداننده‌شو» در قالب «خندوانه» تجربه کرده بود به‌دنبال تولید برنامه‌ای اینترنتی بود که بعدها انتشار تیزرهایی از دکور طراحی شده برای آن و اعلام همراهی چهره‌هایی همچون سروش صحت و ویشکا آسایش به عنوان داور با آن مشخص کرد سروشکلی مشابه تولیدات تلویزیونی دارد و به تعبیری رامبد جوان برای آن سنگ تمام گذاشته است.
پخش اینترنتی این برنامه اما مجوز نگرفت و با اعلام رامبد جوان، باردیگر همه چیز موکول به فصل هفتم «خندوانه» شد؛ فصلی که این بار هم موعد آبان‌ماه و پس از محرم و صفر برای پخش آن وعده داده شده است.
فارغ از سرانجامی که این وعده می‌تواند داشته باشد و اینکه شرایط، این بار چقدر متفاوت از سال گذشته است، این مرور نسبتاً طولانی، مقدمه‌ای بود برای فهرست کردن سه چالش اصلی رامبد جوان در مسیر احیای برند «خندوانه» و بازگشت به روزهای اوج حضور خود بر آنتن تلویزیون.
چالش اول؛ رامبد و مخاطبانش
«خندوانه» تیم تولید مفصل و گسترده‌ای دارد؛ چهره‌های شاخصی هم در ترکیب ایده‌پردازان و مشاوران آن در فصل‌های مختلف حضور داشته‌اند اما کماکان شناسنامه این برنامه در ذهن مخاطبان با نام «رامبد جوان» گره خورده است و بی‌تردید باید آن‌را یکی از موفق‌ترین دستاوردهای دوران فعالیت حرفه‌ای او قلمداد کرد.
رامبد جوان طی یکسال گذشته، دوران پرحاشیه‌ای را پشت سر گذاشته که احتمالاً بخشی از آن‌ها در رابطه او با طیفی از علاقمندانی که به‌واسطه «خندوانه» با او همراه شده بودند، تأثیر گذاشته است.
مسافرت رامبد جوان به خارج از کشور و تولد فرزندش در خارج از مرزهای ایران هرچند انتخابی فردی برای جوان و همسرش نگار جواهریان محسوب می‌شد اما بازتابی که در فضای مجازی داشت و تبعات آن، که تا همین امروز نیز قابل رصد است، نشان داد افکار عمومی نسبت به این جنس انتخاب‌های فردی حساسیت بالایی دارد. یادآوری این نکته الزاماً به معنای آن نیست که به‌واسطه این انتخاب، رامبد جوان دیگر محبوبیت سابق خود را در میان مخاطبان رسانه ملی از دست داده است، اما باید پذیرفت که برای بازگشت به آنتن و تأثیرگذاری مجدد بر افکار عمومی، رابطه او و مخاطبان همیشگی‌اش، نیاز به ترمیم دارد. واقعیتی که رصد برخی واکنش‌های مجازی نسبت به خبر اخیر بازگشت او به قاب تلویزیون، می‌تواند مهر تاییدی بر آن قلمداد شود.
نکته مهم‌تر اینکه در واکنش به این حاشیه، بخشی از بدنه مدیریتی تلویزیون نیز موضع‌گیری منفی نسبت به انتخاب رامبد جوان داشتند و این مسئله می‌تواند در کیفیت تعامل او با مدیران سیما نیز تأثیرات خود را عیان کند؛ چه اینکه جوان خود نیز در گفتگویی رادیویی درباره برخی از شایعه‌های مطرح شده در فضای مجازی پیرامون فصل جدید «خندوانه» تلویحاً به این مسئله اشاره کرد و گفت: «متأسفانه برخی از مدیران تلویزیون این موضوع را مطرح کرده‌اند که بنده بابت ساخت برنامه «خندوانه» پول دریافت کرده‌ام ولی به بهانه کرونا این کار را شروع نکرده‌ام! خواستم بگویم این یک اتهام است.»
به این شرایط باید فعالیت‌های مجازی رامبد جوان را هم ضمیمه کرد؛ جوان از چهره‌های بسیار فعال در فضای مجازی و به‌خصوص اینستاگرام طی یک سال گذشته بوده که علاوه‌بر فعالیت‌های مرتبط با حوزه سرگرمی، در مواردی به‌طور کامل جنبه تبلیغاتی و بازرگانی داشته است. این جنس فعالیت‌های مجری «خندوانه» علاوه‌بر اینکه او را تبدیل به یکی از رکوردداران فالوور و دنبال‌کننده در فضای مجازی کرده است، به همان اندازه او را از گروه دیگری از مخاطبان سنتی‌اش که به واسطه رسانه ملی دنبال‌کننده فعالیت‌ها و آثار او بوده‌اند، دور کرده است. در این زمینه هم نمی‌توان حساسیت‌های احتمالی مدیران رسانه ملی در زمینه فعالیت‌های تبلیغاتی جوان، همزمان با آغاز تولید و پخش سری جدید «خندوانه» را نادیده گرفت.
به‌نظر می‌رسد رامبد جوان فراتر از دست‌اندازهایی که برای «تولید» فصل جدید «خندوانه» پیش روی خود دارد، باید به‌صورت جدی به فکر بازتعریف «چهره رسانه‌ای» خود هم در نگاه مخاطبان تلویزیونی‌اش و هم از منظر مدیران رسانه ملی باشد.
چالش دوم؛ حرف و ایده تازه
بی‌تردید مهمترین نگرانی و دغدغه این روزهای رامبد جوان و تیم ایده‌پرداز «خندوانه» رسیدن به فرمولی برای بازگشتی «غیرتکراری» است. همان‌طور که در ابتدای همین گزارش هم اشاره‌ای شد، تجربه فصل ششم که به‌نسبت فصل‌های قبلی به‌شدت از فقدان ایده‌های تازه و پویایی رنج می‌برد، احتمالاً سازندگان «خندوانه» را هم به این جمع‌بندی رسانده است که برای بازگشت به آنتن و دریافت بازخوردهای مثبت از فصل هفتم، اتکای صرف به اعتبار گذشته و امید بستن به میدان بی‌رقیب این روزهای تلویزیون، چندان نمی‌تواند تضمین‌کننده موفقیت باشد.
برنامه «خندوانه» از فصل نخست که به‌طور کلی متکی بر ایده‌های روانشناسانه برای انتقال «حال خوب» به مخاطبان و فرهنگسازی برای «خنده» بود، تا فصل‌های بعدی که آیتم‌های جانبی متنوع پیدا کرده و آرام‌آرام به برنامه‌ای گفتگومحور تبدیل شد و سرانجام ورودش به عرصه «بازی» و «سرگرمی»، به‌رغم فرازوفرودهایی که داشت، حرکتی رو به جلو را تجربه کرد و مهمترین برگ‌برنده‌اش در هر فصل رویکرد خلاقانه و تلاش برای درجانزدن بوده است. تلاشی که شاید گاهی به ناکامی هم منتهی شده باشد اما نمی‌توان اصل آن را کتمان کرد.
کافی است قیاسی میان خط سیر پرتنوع این برنامه با سیر رو به یکنواختی دیگر برند شاخص شبکه نسیم در این سال‌ها یعنی «دورهمی» داشته باشیم تا متوجه تفاوت رویکرد اتاق فکر این دو برنامه در موضوع نوآوری و بازطراحی بخش‌های تازه برای ارتباط زنده‌تر با مخاطبان شویم.
حالا «خندوانه» برای فصل هفتم، نیاز به «حرف تازه» دارد. تا به اینجا و بنابر اطلاع‌رسانی رامبد جوان، یکی از ایده‌های محوری این فصل بازتکرار فرمول «خنداننده‌شو» و تلاش برای کشف استعدادهای تازه کمدی، از میان مردم عادی است، باید دید تیم طراح این برنامه می‌تواند برای این ایده محوری ارزش افزوده‌ای هم بیافریند؟ اتکای صرف به پاسخ مثبتی که پیش از این مخاطبان به ایده استندآپ کمدی داده بودند، می‌تواند یک ریسک تمام عیار برای اعتبار «خندوانه» باشد.
چالش سوم؛ حاشیه‌های بی‌پاسخ
اگر چالش اول مربوط به شخص رامبد جوان بود و چالش دوم مربوط به او و تیم ایده‌پرداز برنامه‌اش، به نظر می‌رسد در این سومین چالش، علاوه‌بر جوان و تیم تولید «خندوانه»، مدیران شبکه نسیم و اساساً مسئولان تلویزیونی را نیز باید دخیل دانست.
نام «خندوانه» در کنار خاطرات خوش و جذابیتی که بازپخش آن در این شب‌ها برای مخاطبان سیما داشته و جایگاهش را در میان پرمخاطب‌ترین برنامه‌های سیما در دوران کرونایی تثبیت کرده است، طی یک سال گذشته عجین با حاشیه‌ها و حرف‌وحدیث‌های رسمی و غیررسمی بسیاری نیز بوده است.
هزینه کردن از بودجه سازمان صداوسیما برای تولید برنامه‌ای با سطح کیفی و استاندارد «خندوانه» البته که نه فقط توجیه‌پذیر است که لازم هم هست اما به همین اندازه شفاف‌سازی درباره شائبه مبادله مبلغی کلان همزمان با بلاتکلیفی چندماهه پروژه در فرانید تولید هم ضروری است فصل هفتم «خندوانه» قرار بود آبان ۹۸ روی آنتن برود و حالا این قرار تا آبان ۹۹ تمدید شده است؛ در حد فاصل این یک سال اما درباره این مهمترین «برند» دهه ۹۰ تلویزیون بیش از اخبار رسمی، شنیده‌ها و شایعات مجازی در محافل رسانه‌ای به گوش می‌رسید. جالب اینکه مهمترین عامل ضریب گرفتن این شایعات و شنیده‌ها هم سکوت عوامل تولید برنامه و مهم‌تر از آن مدیران سازمان صداوسیما بود.
براساس همین شنیده‌ها تیم تولید «خندوانه» از حوالی مرداد ماه سال گذشته مبلغ قابل‌توجهی را برای تولید سری جدید برنامه از تلویزیون دریافت کرده‌اند و تا مرحله تأمین مقدمات و طراحی دکور نیز کار را پیش برده‌اند. هرچند رامبد جوان در گفتگوی رادیویی مورد اشاره پخش این شایعه را به مدیران تلویزیون نسبت داده و با «اتهام» خواندنش، از اساس آن را تکذیب کرده اما سیدعلی احمدی در مقام تهیه‌کننده که طبیعتاً طرف حساب اصلی سازمان محسوب می‌شود و مهم‌تر از آن مسئولان شبکه «نسیم» که در این زمینه حکم کارفرما و سفارش‌دهنده را داشته است، درباره این موضوع به‌طور کامل سکوت کرده‌اند و حتی پاسخگوی رسانه‌ها نیز نبوده‌اند.
توجیه‌پذیر نبودن این عدم پاسخگوی به‌خصوص زمانی بیشتر به چشم آمد که بلاتکلیفی تولید «خندوانه» به بهانه کرونا، همزمان با تولید کج‌دار و مریز دیگر برنامه‌های تولیدی شبکه‌های مختلف سیما و همچنین برنامه‌سازی رامبد جوان در فضای مجازی، دیگر چندان قابل‌قبول نبود.
هزینه کردن از بودجه سازمان صداوسیما برای تولید برنامه‌ای با سطح کیفی و استاندارد «خندوانه» البته که نه فقط توجیه‌پذیر است که لازم هم هست، اما به همین اندازه شفاف‌سازی درباره شائبه مبادله مبلغی کلان همزمان با بلاتکلیفی چندماهه پروژه در فرآیند تولید هم ضروری است.
این یادآوری ضروری است که وقتی صحبت از ابهام و شایعه می‌شود، در واقع از فقدان یک «خبر قطعی» صحبت می‌کنیم و مرور و بازخوانی یک شایعه هیچ‌گاه به تنهایی معنای تایید یا تکذیب آن را نمی‌تواند داشته باشد. در این مصداق هم تاکیدمان بر لزوم انتشار یک خبر قطعی و موضع‌گیری رسمی است تا بلکه سایه ابهام و شایع، در ادامه راه خندوانه، سبک‌تر از آنچه هست، بشود.
شائبه تبادل مالی اما تنها حاشیه بی‌پاسخ درباره خندوانه نیست، حرف‌وحدیث‌های مطرح شده درباره شرط‌گذاری سازمان صداوسیما برای رامبد جوان به‌واسطه عدم صدور مجوز عرضه اینترنتی مجموعه «استندآپ‌شو» با هدف اجبار او به بازگشت به تلویزیون هم از آن دست شنیده‌های غیررسمی است که اصلاً نمی‌توان از کنار آن با سکوت گذشت!
آیا واقعاً زیرمجموعه‌های نظارتی سازمان صداوسیما که به تازگی عهده‌دار مسئولیت نظارت بر تولیدات فضای مجازی هم شده‌اند، واقعاً چنین رویکردی را قرار است در تعامل با دیگر برنامه‌سازان فضای مجازی هم دنبال کنند؟ چرا تا به امروز هیچیک از مسئولان شبکه نسیم و یا صداوسیما نسبت به این شایعه واکنشی نشان نداده‌اند؟
در مجموع به‌نظر می‌رسد شفاف‌سازی درباره این دست ابهامات که هم از سوی عوامل برنامه می‌تواند صورت بگیرد و هم جزو وظایف مدیران سازمان صداوسیما است، می‌تواند مسیر بازگشت بی چالش و کم‌حاشیه‌تر «خندوانه» به آنتن را هموارتر کند؛ برند «خندوانه» امروز یکی از دارایی‌های ارزشمند رسانه ملی است که ای‌کاش متوجه الزامات حراست و صیانت از آن نیز باشیم.
