پنجشنبه ۰۶ ارديبهشت ۱۴۰۳ - 2024 April 25
"تیتر1"/ هر بار از این باغ بری می رسد؛
سریال تکراری وقوع سیل در کشور/ آبخیزداری به خسارات پایان می دهد
به گفته کارشناسان، اجرای طرح های آبخوانداری و پخش سیلاب در دشت ها می‌تواند علاوه بر کاهش خسارات سیل، باعث نفوذ 1000 مترمکعب آب در زمین و تغذیه آبخوان ها شود.
به گزارش گروه اقتصادی تیتریک، این روزها با ریزش نعمات الهی در جای جای ایران شاهد این هستیم که بلافاصله سیل جاری شده و هر آن چه که بر سر راه است با خود می برد، علاوه بر این سیلاب های فصلی خسارات مالی و جانی جبران ناپذیری را به کشور وارد کرده است.
هر چند سازمان هواشناسی از چند روز قبل هشدارهای لازم را به مسئولین می دهد و حتی در بروز سیلاب نهادهای امدادی و ستادهای مدیریت بحران شهرها و دیگر نهادها اقدامات زیادی را برای کمتر شدن خسارات جانی و مالی سیل می کنند ولی به نظر می رسد این تلاشها کافی نباشد چون نتوانسته به خوبی این امر را کاهش دهد، نمونه بارز را می توان در سیلاب های سهمگین سال گذشته مشاهده کرد.
لرستان
دو موج بارشی از روز ۵ تا ۹ و از ۱۱ تا ۱۳ فروردین ماه سال 98 بارندگی‌های شدیدی را در شهرهای استان لرستان از جمله خرم‌آباد، معمولان، کوهدشت، پلدختر، نورآباد، ویسیان و دورود ایجاد و سیل به راه انداخت.
علاوه بر رانش زمین و به زیر آب رفتن بخش‌هایی از دورود، خرم‌آباد، معمولان و پلدختر، برآورد اولیه خسارت سیل در این استان بیش از ۱۵ هزار میلیارد ریال بود، همچنین ۱۵ نفر بر اثر سیل در این استان جان خود را از دست دادند و حدود ۲۵۶ نفر نیز مصدوم شدند.
سیل در استان لرستان به ۷۲۰۰۰ واحد مسکونی خسارت وارد کرده‌است و تعداد ۴۹ روستا نیز در لرستان دچار رانش گردیده و باعث تخریب ۵۷ پل و از بین رفتن ۲۵۰ کیلومتر راه اصلی و بزرگراه شده‌است. حدود ۳۰ هزار هکتار از ۸۵۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی از بین رفته‌اند و به ۱۵۰ مزرعهٔ پرورش ماهی در این استان خسارت وارد شده‌است.
همچنین ۷۱۲ مدرسه خسارت وارد شد از این تعداد به ۶۰ مدرسه با بیش از ۱۵۰ کلاس درس خسارات جدی وارد شده و ۱۵ هزار راس دام عشایر در جریان سیل تلف شده‌اند.
گلستان
اما در اخر سال 97 و اوایل سال 98 سیلاب به گلستان، مازندران و خراسان شمالی هم آسیب بسیاری زد که اوج این خسارات در استان گلستان و شهرهای آق قلا و گنبدکاووس بود.
در این استان شهرهای گنبدکاووس، آق قلا، بندر ترکمن و گمیشان و … که در مسیر رودخانه‌های قره سو و گرگان رود قرار داشتند خسارت دیدند.
در این مناطق بارشی بین ۵۰ تا ۱۰۰ درصد کل بارش سالانه در بازه زمانی کمتر از پنج روز رخ داد. این حجم از بارش در این منطقه در تمام دوران ثبت داده‌های هواشناختی، دست‌کم در هفتاد سال گذشته، بی‌سابقه بوده‌است.
بارش‌های شدید، پر بودن ظرفیت سدها پیش از آغاز بارش‌ها و نیز عدم لایروبی رودهای گرگان، اترک و قره‌سو همگی دست به دست هم دادند تا بزرگترین فاجعه طبیعی و زیست‌محیطی ترکمن صحرا رقم بخورد. همچنین در این سیل چند نفر کشته شده و به بسیاری از واحدهای دامی خسارات جبران ناپذیری وارد شد.
روز ۲ فروردین ۱۳۹۸ سیلاب موجب بسته شدن جاده گرگان به آق‌قلا شد. همچنین بر اثر جاری شدن سیل جاده گنبد کاووس – آق‌قلا نیز مسدود شد.
شامگاه ۴ فروردین ۱۳۹۸، گردان مهندسی و تخریب «حضرت ابوالفضل» وابسته به گروه «مهندسی ۴۵ جوادالائمه» نیروی زمینی سپاه، بخشی از مسیر خط آهن گرگان-اینچه‌برون در شمال شهر آق‌قلا را به منظور رهاسازی آب انباشت‌شده منطقه را در سه نقطه منفجر کردند.
فارس
پنجم فروردین سال 98 نیز سیل بیشتر محله های شیراز خصوصا سعدیه و دروازه قرآن را فراگرفت حادثه‌ای که در آن و در چشم بر هم زدنی بیش از بیست انسان جان دادند و ده‌ها خانواده آسیب جانی و خسارتهای مالی دیدند.
این سیل به ۳ هزار و ۸۵۰ واحد شهری خسارت جزئی و به ۲۸۹ واحد خسارت کلی وارد کرد، علاوه بر این طغیان مسیل در شیراز بیش از ۲۰۰ خودرو را با خود برد؛ از جمله علل ریشه‌ای سیل شیراز، عدم لایروبی مسیر سیل و عدم توجه شهرداری به هشدارهای سیل بوده‌است.
خوزستان
اما در خوزستان نیز سال گذشته سیلاب خسارات زیادی به اراضی کشاورزی و مناطق روستایی و شهری استان وارد کرد از طرف دیگر وقوع این سیل به نوعی ناکارآمدی سدها در هنگام سیل را نشان داد، چرا که مدیریت حاکم بر سدهای کشور اولاً به طور معمول علاقه دارد مخزن سد را همواره در بیشینه ظرفیت ذخیره نگاه دارد و ثانیاً عنایت کافی به هشدارهای هواشناسی نیز صورت نگرفت تا مخازن سدها را از چند روز قبل‌تر به آرامی تخلیه شود.
سیستان و بلوچستان
سیلاب استان سیستان‌وبلوچستان یکی از سیلاب های سهمگین سال 1398 بود که خسارتهای زیادی به‌دنبال داشت. در این سیل 14 شهرستان در این استان تحت تأثیر قرار گرفتند.
قطع محورهای ارتباطی 500 روستا، بسته شدن 26 محور ارتباطی فرعی، قطع برق 130 روستا، از مدار خارج شدن شبکۀ توزیع آب آشامیدنی 300 روستا در مناطق مرکزی و جنوبی، قطع شدن شبکۀ ارتباط تلفن در شهرستان های استان و همچنین آبگرفتگی معابر و منازل مسکونی در مناطق شهری و روستایی از جمله آسیب های وارده به مناطق سیل زدۀ این استان بود.
به‌گفته مسئولان، سیلاب سیستان و بلوچستان بیش از 300 میلیارد تومان به زیرساخت های استان و بیش از 600 میلیارد تومان به بخش کشاورزی خسارت وارد کرده است. با درنظر گرفتن خسارات دیگر، خسارات سیل استان سیستان و بلوچستان حدود 1000 میلیارد تومان برآورد می شود.
راهکار کشورهای پیشرفته دنیا برای مقابله با سیل چیست؟
کشورهای مختلف دنیا از جمله کانادا، آمریکا، آلمان؛ روسیه، برزیل، استرالیا، زلاندنو و کشورهای شرق آسیا و حتی همسایگان شرقی ایران(افغانستان، پاکستان و هند) برای جلوگیری از سیلاب های فصلی و خسارات آن روی به آبخیزداری آورده اند، وزارت کشاورزی و نهادهای مرتبط در بحث آب این کشورها با اختصاص ردیف بودجه مشخصی از سالیان دور تاکنون از بروز سیلاب های سهمگین جلوگیری کرده اند.
سریال تکراری وقوع سیل + فیلم
تجارب موفق متعددی دربارۀ مدیریت جامع حوزۀ آبخیز در دنیا وجود دارد؛ برای نمونه در کشور هند اجرای طرح مدیریت جامع حوزۀ آبخیز باعث شد درآمد آبخیزنشینان تا 45 درصد افزایش یابد، یا اینکه کشور اتیوپی موفق شد با اجرای طرح مدیریت جامع حوزۀ آبخیز، رواناب و مقدار فرسایش را به‌ترتیب 27 و 89 درصد کاهش دهد. البته مدیریت جامع حوزۀ آبخیز در کشورهای پیشرفته مثل آمریکا، چین، کانادا و غیره در حال انجام است.
تاکید ویژه رهبر انقلاب بر آبخیزداری
رهبر انقلاب اوایل سال قبل و پس از وقوع سیل در برخی استانهای کشور فرمودند: جدای از خسارات، موضوع صدمات روحی و روانی ناشی از حوادثی همچون سیل، بلندمدت و تأثیرگذار است، بنابراین باید به‌گونه ای برنامه ریزی و آینده نگری شود که صدمات و خسارات ناشی از اینگونه حوادث به کمترین میزان ممکن برسد.
ایشان خاطرنشان کردند: لایروبی رودخانه ها»، «لایروبی سدها»، «آزاد سازی حریم رودخانه ها»، «آبخیزداری» و «حفظ مراتع و جنگل ها» از موضوعات بسیار مهم است و این حادثه باید یک درس عبرت باشد تا در طرحهای مختلف آینده از جمله سد سازی ها، راه سازی ها، احداث راه آهن، و عمران شهری، همه جوانب مختلف دیده و آینده نگری لازم و جامع انجام شود.
آبخیزداری چیست؟
مدیریت جامع حوزۀ آبخیز به این معنی است که کل منابع طبیعی از جمله آب، جنگل، مرتع، پوشش گیاهی و غیره که در حوزۀ آبخیز قرار دارد باید به‌نحوی مدیریت شود و مورد بهره برداری قرار گیرد تا منجر به حفظ آب و خاک و مقابله با سیل شود. مهمترین هدف و ارزش در آبخیزداری حفظ آب و خاک است. اگر خاک از بین رود، دیگر نمی توان انتظار کشاورزی مطلوب و امنیت غذایی داشته باشیم.
همچنین امین محمودی، کارشناس حوزه کشاورزی و محیط زیست در گفتگو با مهر اظهار کرد: با اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری و با پلکانی کردن مسیل ها و رودخانه ها، انحراف مسیر رودخانه ها و احداث سیل گیر توسعه کاشت پوشش گیاهی، احیای جنگل ها، احداث بندهای بتنی و خاکی و در نهایت حمایت از توسعه کشاورزی و چرای دام در مراتع می توانیم شرایطی را ایجاد کنیم که آب های جاری ناشی از بارندگی به دل خاک نفوذ کرده و علاوه بر سیراب شدن سفره های زیرزمینی، مقدار آب جاری به طرز قابل توجهی کاهش یابد.
وی افزود: متاسفانه عمده بودجه های کلان مدیریت منابع آبی به وزارت نیرو اختصاص دارد اما این وزارتخانه در قبال سیلاب های سهمگین و خسارات ناشی از آنها همیشه ساکت مانده و معلوم نیست که با احداث سدهای متعدد که وظیفه جلوگیری از سیلاب را داشته، چرا نتوانسته اند این امر را کنترل کنند.
آبخیزداری، کلید حل مشکل سیلاب ها
در همین خصوص حمید سینی ساز شهشهانی در گفتگویی اختصاصی با تیتریک گفت: از فروردین ماه سال 96 تا کنون، کشور ما بارش های بیش از نرمال همیشگی را تجربه می کند و این روند باعث شده است خسارات سیل و آبگرفتگی به تبع آن به ثبت برسد، ظرفیت مخازن فرعی و تالاب های طبیعی گنجایش ذخیره سازی بارش هایی را داشته است که تا پیش از این به صورت نرمال وجود داشت و در حال حاضر این ظرفیت ها جوابگو نیست.
وی افزود: علی رغم اینکه در استان های جنوب شرقی و برخی از استان های رشته کوه های زاگرس با اعلام قبلی و محاساباتی که برای تخلیه سدها انجام شد تا بارش های جدید را در خود جای داده و مانع بروز سیلاب شود اما باز هم سیلاب های شدیدی در کشور اتفاق افتاد که حتی تلفات جانی هم به دنبال داشت.
این کارشناس حوزه آبخیزداری گفت: روند مذکور در شرایطی اتفاق افتاد که همه از هشدارهای هواشناسی آگاه بودند و همه سدها اعلام آمادگی کرده و ظرفیت سدها حتی تا بعضا 65 درصد هم برای بارش های جدید تخلیه شده بود اما باز هم شاهد اتفاقات ناشی از سیل بودیم.
سینی ساز ادامه داد: این مسئله نشان می دهد که با روش های گذشته نمی توانیم ادعا کنیم از پس سیلاب ها و بارندگی هایی که بیشتر از نرمال است بربیاییم، باید ببینیم آیا می توانیم کاری انجام دهیم که سیلاب اتفاق نیافتد نه اینکه به دنبال مهار آن پس به راه افتادن باشیم، واضح تر آنکه راه پیشگیری وجود دارد یا خیر؟
وی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: در هر جایی که سه عامل به صورت همزمان وجود داشته باشد سیل به وقع می پیوندد و اگر حتی یکی از این سه عامل هم از بین برود سیلی اتفاق نخواهد افتاد. اگر منطقه ای دارای بارش شدید مقطعی در زمان کوتاه بوده و شیب داشته باشد، آب قابلیت جریان پیدا کردن داشته باشد و مانعی برای جلوگیری از روان شدن آب وجود نداشته باشد، قطعا سیل را در این منطقه شاهد هستیم.
این کارشناس حوزه آبخیزداری در تشریح اهمیت آبخیزداری اظهار نمود: در زمینی که بارندگی زیاد است اما شیب ندارد دریاچه تشکیل شده و سیل اتفاق نخواهد افتاد، در جایی که شیب دارد اما موانع مکانیکی یا گیاهی زیادی روی هم دارد هم شاهد سیل نخواهیم بود. دانش بشری در حدی نیست که بتوانیم اقدامی انجام دهیم که مانع بارش شویم در نتیجه باید روی دو عامل دیگر سرمایه گذاری کنیم.
سینی ساز افزود: در مناطقی که دارای شیب های زیادی هستند می توانیم با تراس بندی و پلکانی کردن شیب ها، شیب زدایی کنیم و موجب سرعت نگرفتن رواناب ها شویم. در مناطقی که پوشش گیاهی ندارد و مسیل های همیشگی است یا هر ساله با خسارت های زیادی همراه بوده، می توانیم با موانع مکانیکی یا بیولوژیکی مانع شدت گرفتن رواناب ها شویم.
وی اذعان داشت: هر میزان بتوانیم بارندگی ها را در مبدا بارش به داخل سفره های زیر زمینی هدایت کنیم علاوه بر اینکه مانع خسارت سیلاب شده ایم مانع از تبخیر و تلفات آب برای فصول کم بارش و تابستان خواهیم شد، مسلما سفره های آب زیرزمینی بسیار بسیار حجم بیشتری نسبت به دریاچه ها یا مخازن سدها برای ذخیره بارندگی ها دارند.
این کارشناس حوزه آبخیزداری در ادامه یادآور شد: سدها سرریز می شوند اما درمورد سفره های آب زیرزمینی نگرانی وجود ندارد و با توجه به گزارش های مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی کسری تجمعی در مخازن های آب های زیرزمینی 130 میلیارد متر مکعب است که در مقایسه با سدها که در بهترین حالت 65 میلیارد متر مکعب است نشان می دهد دو برابر حجم همه مخازن و سدها ظرفیت ذخیره سازی در زیر زمین داریم.
سینی ساز گفت: باید در سال های پر بارش برای سال هایی که بارش کمتری داریم آب بیشتری از طریق هدایت آب ها به سمت سفره های آب زیر زمینی ذخیره کنیم، استان هایی که یکبار از خسارت سیلاب های سال 98 صدمه دیده اند اگر دوباره در همان بسترها مسیر ها ساخت و سازها را احیا کنند باز هم کاندیدای خسارت در سال جاری خواهند بود.
وی افزود: سال گذشته در پل دختر مناطقی که در سیل 97 آسیب دیده بود با افتخار توسط رسانه ها اعلام می شد توسط بنیاد مسکن احیا شده است اما باید با این روند منتظر سیلاب های دیگری در این مناطق باشیم، طرح های توسعه شهری ایراد دارند زیرا در جاهاییکه پائین دست مسیل های سیلابی است ساخت و ساز انجام شده است یا جاده های ساخته شده مسیل ها را قطع کرده است و راهی برای خروج آب باقی نمی گذارد.
این کارشناس حوزه آبخیزداری اظهار کرد: جاده خرم آباد – پل زال عریض 8 باندی است و زیرسازی سنگینی برای آن انجام شده است اما دهان های آبگذر به خوبی برای آن تعبیه نشده است و در مسیر خود بسیاری از مسیل ها را قطع کرده است، در سیل سال گذشته قسمتی از خط راه آهن منفجر شد تا آب از سمت آق قلا به سمت دریای خزرراه خروج پیدا کند، این روند نشان می دهد که در هنگام کشیدن این خط آهن مطالعات خوبی نداشته ایم.
سینی ساز گفت: جاده های جنوب کرمان به سمت قلعه گنج هر ساله زمانی که بارندگی ها به سمت رودخانه جازموریان می رود بسیاریاز جاده ها زیر آب می روند، این روند یعنی مسیر آب گذر برای بسیاری از جاده ها تعبیه نمی کنیم، همچنین قطعه جدیدی که در آزاد راه همت به سمت کرج افتتاح شد پیش بینی می شود مسیر های آبگذر به درستی در آن تعبیه نشده است و با بارندگی های عظیمیه شاهد آبگرفتگی در این جاده باشیم.
وی در پایان گفت: معلوم نیست شرایط کنونی پر باران و پر برکت تا چند سال ادامه دارد لذا اگر این شرایط را برای سال های آینده خوشی که در انتظارمان است قدر ندانیم بعدها باید حسرت سال های پربارانی را بخوریم که می توانستیم سفره های آب های زیرزمینی را غنی کنیم و آب برای سال های کم بارش ذخیره کنیم. مسلما میزان تلفات ناشی از تبخیر در سفرهای آب زیرزمینی و خسارت ناشی از سیلاب ها با مدیریت زیرسطحی آب کمتر است.
از طرف دیگر پدر آبخوانداری ایران معتقد است با آبخوانداری و ابخیزداری می توان بیش از ۴۲میلیارد مترمکعب آب (یعنی ۴۲درصد مصرف کل سالانه) استحصال کرد که این مسئله منجر به انقلاب بزرگ در کشاورزی و دامداری خواهد شد.
سید آهنگ کوثر با اشاره به اینکه آبخوانداری بهترین، ارزان ترین و محیط‌زیستی ترین روش اعمال مدیریت در عرصۀ منابع طبیعی کشور است گفت: «ما باید دنبال این باشیم کمتر از سه‌چهارم از آب های هرز ایران را جمع‌آوری کنیم و در 14 میلیون هکتار پخش کنیم، 42 کیلومترمکعب، هر کیلومترمکعب یک میلیارد مترمکعب است و به هر هکتار از این زمین‌ها سه‌هزار مترمکعب آب می‌رسد.»
اهداف اجرای عملیات آبخیزداری
اهداف و مقاصد مدیریت جامع حوزۀ آبخیز همان اهداف آبخیزداری است که از نخستین و مهمترین آن حفاظت آب و خاک است. از دیگر اهداف نیز می توان به مقابله با فرسایش خاک، حفظ پوشش گیاهی و غیره اشاره کرد، در واقع با توجه به تعریف مدیریت جامع حوزۀ آبخیز مشکلاتی که گریبان گیر حوزه‌های آبخیز هستند، تنها مشکلات فیزیکی نیستند، بلکه ترکیبی از عوامل بیوفیزیکی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، سازمانی و مدیریتی بر آن اثرگذارند. می‌توان اثر خلل در هرکدام از این ابعاد را در ایجاد سیل، کاهش تولید اراضی کشاورزی، کاهش سطح جنگل‌ها، کاهش تولید محصولات شیلاتی، کاهش اراضی برای چرای دام، کاهش بهره‌وری سرمایه‌گذاری در تولید انرژی، بی‌ثمر شدن پروژه‌های پرهزینۀ آبیاری، مشکلات مالکیتی، و حتی به خطر افتادن سلامت انسان‌ها مشاهده کرد.
بودجه آبخیزداری در سالیان اخیر چقدر بوده و از کجا تامین شده است؟
در سال‌های گذشته اهمیت اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری در بین مردم و مسئولین کشور نهفته بود، به همین دلیل همواره بودجه بسیار اندکی به این امر اختصاص داده می‌شد تا اینکه در دو سال اخیر بودجه ۲۰۰ میلیون دلاری توسط صندوق توسعه ملی جهت توسعه آن به سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور داده‌شده است.
در سال جاری نیز سرپرست سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور، از اختصاص ۲۶۰ میلیارد تومان اعتبار ویژه جهت انجام اقدامات پیشگیرانه در حوزه‌های آبخیز سیل‌خیز و بحرانی در ۱۲ استان آسیب‌دیده از سیل‌های یکسال اخیر خبر داد.
هفته گذشته مسعود منصوری در گفتگو با تسنیم با تاکید بر اثربخشی مثبت طرحهای آبخیزداری و آبخوانداری در کاهش سیلاب، مهار فرسایش خاک و تغذیه آبخوان‌های زیرزمینی تصریح کرد: پیشگیری از تشدید سیلاب و کاهش خسارات سیل‌های آتی در مناطق بحرانی و پرمخاطره استانهای سیل خیز، هدف اصلی این تصمیم و اقدام سازمان جنگل‌هاست.
وی، استانهای سیستان و بلوچستان، لرستان، گلستان، فارس، خوزستان، بوشهر، هرمزگان، ایلام، کرمانشاه، کهگیلویه و بویراحمد، گیلان و خراسان جنوبی را بر اساس تصویب ستاد ملی آبخیزداری و آبخوانداری مشمول دریافت منابع مذکور اعلام کرد و از مدیران کل منابع طبیعی و آبخیزداری این استان خواست با هماهنگی معاونت‌ها و دفاتر تخصصی ذی ربط ستادی سازمان، مطابق مطالعات صورت گرفته، اقدامات جامع و کاملی را در حوزه‌های آبخیز سیل خیز و بحرانی به انجام رسانند.
به گفته کارشناسان، اجرای طرحهای آبخوانداری و پخش سیلاب در دشت‌ها می‌تواند علاوه بر کاهش خسارات سیل، باعث نفوذ 1000 مترمکعب آب در زمین و تغذیه آبخوان‌ها شود.
امیدواریم با توسعه اجرای عملیات آبخیزداری در کشور شاهد از بین رفتن خسارات جانی و مالی ناشی از سیلاب در کشور باشیم.
گلاویژ اصحابی - تیتریک
انتهای پیام/ س
خبرهای مرتبط
ارسال نظر
اخبار برگزیده
