واکاوی سیر تحول علمی ایران از دوران پهلوی تا به امروز/ انقلاب اسلامی اینگونه به عقب ماندگی کشور پایان داد
انقلاب اسلامی ایران، به‌عنوان تأثیرگذارترین رویداد معاصر جهان، ضمن دفاع همیشگی از نظریه نظام انقلابی، در حالی به چهل‌ویکمین سالگرد پیروزی خود نزدیک می‌شود که اگرچه بدخواهان خارجی و داخلی توهّم عبث در فکر می‌پروراندند، اما در نقطه مقابل کشور‌های دوست و هم‌پیمانش در سراسر جهان، علی‌رغم تحریم‌های ظالمانه مالی و علمی چهل‌ساله، آن را سرافراز دیده‌اند.
انقلاب اسلامی با پایان دادن به یک اضمحلال تاریخی طولانی در کشور به‌خصوص در دوره قاجاریه و سپس پهلوی که ماهیت شکل دولت پاتریمونیال و دچار عقب‌ماندگی مفرط بود، با مجاهدت، تلاش، عزم مجدانه و خودکفایی و شعار ما می‌توانیم در مسیر تحقق توسعه و پیشرفت ایرانی-اسلامی قرار گرفت و استبداد چند هزارساله را به دموکراسی و اراده ملی مبدل ساخت، چنانچه ابلاغ سیاست‌های بیانیه «گام دوم انقلاب اسلامی» از سوی مقام معظم رهبری به‌سوی آرمان‌های بلند نظام جمهوری اسلامی است.
یکی از سرفصل‌های اساسی در این بیانیه توصیه به جوانان؛ به‌عنوان محور تحقق نظام پیشرفته اسلامی اعم از مدیران، کارگزاران و اندیشمندان جوان است که با توجه به اینکه از آغاز رستاخیز علمی در کشور بیش از دو دهه می‌گذرد و با سرعتی بالغ‌بر یازده برابر شتاب رشد متوسط علم در جهان به‌پیش رفته است، به‌وسیله جهاد علمی توانمند ساختن الگوی کامل نظام پیشرفته اسلامی را دارا هستیم.
از سویی در این برهه زمانی اجرای نقشه جامع علمی کشور، بهترین راه شتاب علمی است و از دیگر سو دیپلماسی علمی در سیاست‌های کلان علم و فناوری به فرموده رهبر انقلاب و در رأس آن نهاد دانشگاه به‌عنوان متولی امر آموزش عالی کشور با تولید علم، نواندیشی علمی، پژوهش محوری و تبدیل آن به مطالبه‌ای عمومی و تبیین نقش دانشجو در ترسیم افق‌های جدید در دانش، در تصمیم‌سازی و سیاست‌گذاری صحیح برای اداره آگاهانه جامعه نقش بسزایی دارد.
در ادامه با تکیه‌بر آمار و رتبه‌بندی معتبرترین پایگاههای اطلاعاتی استنادی جهان به بررسی مقایسه‌ای جایگاه علمی و تولیدات علمی ایران در پیش و پس از پیروزی انقلاب اسلامی می‌پردازیم:
مطابق آمار پایگاه استنادی بین‌المللی اسکو پوس بر اساس داده‌های مستخرج از پایگاه سایماگو از سال ۱۹۲۸ تا سال ۱۹۷۸ برابر با ۳۰۷۱ مدرک از ایران نمایه‌سازی شد، درحالی‌که تعداد مدارک ثبت‌شده پس از انقلاب ۵۷ و تا پایان جنگ تحمیلی میزان تولیدات علمی دانشگاه‌ها برابر با ۲۸۸۱ مقاله بود؛ اما پس از گذشت ۴۱ سال از انقلاب اسلامی تاکنون به بیش از ۳۹۷۲۱۲ مورد می‌رسد که در نمودار زیر آمده است:
به استناد نمودار زیر کیفی‌سازی مقالات پژوهشی، تحقیقات علمی و جذب دانشجو در دوره‌های تحصیلات تکمیلی به‌ویژه دوره دکتری و رشد آموزش عالی نیز در امر تولید علم در حوزه‌های مختلف موضوعی دخیل بوده است:
در سال ۲۰۱۸، سهم ایران ۲.۱۶ درصد از تولید علم جهان شد و این در حالی است که در سال ۱۹۷۸ فقط ۰.۱۵ درصد تولید علم دنیا سهم ایران بود و این در حالی است که کسب رتبه اول منطقه و کشور‌های اسلامی و نیز شانزدهم جهان توسط ایران در سال ۲۰۱۸ نشان‌دهنده آن است که این رشد عمدتاً در دو دهه اخیر رخ‌داده است:
رتبه ایران در سمت راست و تعداد مدارک نمایه شده و مقالات در قسمت چپ آمده است
پایگاه رتبه‌بندی تایمز یکی از معتبرترین نظام‌های رتبه‌بندی بین‌المللی است که دانشگاه‌های جهان را رتبه‌بندی می‌کند. درحالی‌که در سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ از ایران تنها یک دانشگاه و در سال ۲۰۱۵ دو دانشگاه صنعتی شریف و صنعتی اصفهان در این رتبه‌بندی حضور داشتند در سال ۲۰۱۶ تعداد دانشگاه‌ها به ۸ مورد و در سال ۲۰۱۷ به ۱۳ دانشگاه و در ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ این تعداد به‌ترتیب به ۱۸ و ۲۹ دانشگاه افزایش‌یافته است. در رتبه‌بندی اخیر در سال ۲۰۲۰ با ورود ۱۱ دانشگاه جدید، شاهد حضور ۴۰ دانشگاه از جمهوری اسلامی ایران در جمع ۱۳۹۶ دانشگاه برتر جهان از ۹۲ کشور بوده است:
مؤسسه بین‌المللی اطلاعات علمی ISI همچنین، تعداد مقالات علمی چاپ‌شده از محققان ایرانی در مجلات معتبر بین‌المللی در سال ۱۳۵۷، ۴۵۰ مقاله و در سال ۲۰۱۲، ۳۴۱۵۵ مقاله بوده است که نشان‌دهنده رشد ۳ برابری متوسط جهانی در این حوزه است.
ایران در سال ۲۰۱۳ میلادی رتبه نوزدهم جهانی و در ۲۰۱۸ رتبه شانزدهم را در رشد تولید علم را به دست آورد.
مهمترین شاخص‌های سنجش کیفیت تولید علم استناد‌ها است، از تعداد ۲۰۲۶ مقاله منتشرشده قبل از انقلاب تنها ۱۱۷۸ مدرک استناد دریافت کردند، این در حالی است که تعداد استناد به مدارک کشور در دوران بعد از انقلاب (بیش ۹۴۵ هزار) مورد است؛ بنابراین تعداد استناد‌ها به مدارک کشور در ۳۷ سال اخیر در مقایسه با ۳۷ سال قبل از انقلاب ۸۰۲ برابر شده است. (نقل از پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) -)
از ابتدای سال ۱۳۵۷ تاکنون بیش از ۲۴۵ هزار مدرک در معتبرترین مجلات و اجلاس‌های بین‌المللی نمایه و منتشر کرده است و علی‌رغم هشت سال دفاع مقدس ۱۲۱ برابر بیش از دوره ۳۷ سال قبل از انقلاب به کمیت تولید علم خود افزوده است، با در نظر گرفتن ۳۷ سال بعد از انقلاب اسلامی سهم تولید علم کشور ۰،۵۲ (پنجاه‌ودو صدم) درصد از علم دنیا را تولید کرده است.
با توجه به آمار ثبت‌شده در پایگاه استنادی بین‌المللی وبگاه علم Wos میزان تولید علم ایران در طی سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ میلادی ۳۰۹۴۷، ۳۱۴۱۰، ۳۳۹۳۱، ۴۰۷۳۶، ۴۷۹۰۱ و ۵۲۱۸۳ بوده و برای نخستین بار توانسته با ثبت و نمایه بیش از ۲۵۵۰۰ مدرک در ۶ ماهه نخست سال ۲۰۱۸ جزء ۱۵ کشور برتر جهان ازنظر میزان تولید علم قرار گیرد و البته در این نمودار کشور‌های ایالات‌متحده آمریکا، چین، انگلستان، آلمان و هند نیز به‌ترتیب با ۳۲۲ هزار و ۲۰، ۲۱۶ هزار و ۸۹۳، ۸۳ هزار و ۳۲۲، ۷۴ هزار و ۲۱۹ و ۵۴ هزار و ۷۶۴ مدرک نمایه شده در WOS توانستهاند جایگاههای نخست تا پنجم جهان را به خود اختصاص دهند.
انتشار ویرایش ۲۰۲۰ بهترین دانشگاه‌های جهان توسط نتایج رتبه بندی مجله یواس نیوز اند ورلد ریپورت از ۱۰ دانشگاه برتر ایران عبارت است از؛ دانشگاه تهران با امتیاز ۴/۵۲ و رتبه جهانی ۴۰۵، دانشگاه آزاد اسلامی با امتیاز ۵/۵۰ و رتبه جهانی ۵۴۵، دانشگاه صنعتی شریف با امتیاز ۸/۴۵ و رتبه جهانی ۵۹۱ و دانشگاه صنعتی اصفهان با امتیاز ۷/۴۵ و رتبه جهانی ۵۹۵ و بدین‌ترتیب ۴ دانشگاه فوق در بین ۶۰۰ دانشگاه برتر جهان قرار گرفته است.
بی‌شک یکی از راهبرد‌های تولید علم رفع نیاز‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، نظامی و سیاسی کشور است، تبدیل علم به ثروت و قدرت از نیاز‌های حیاتی کشور برای تحقق اقتصاد مقاومتی و در راستای اجرای منویات مقام معظم رهبری است که خود نیازمند سیاست‌گذاری و هدایت علم کشور با بهره‌گیری از نظام‌های مدیریت علم است.
منبع: آنا
انتهای پیام/
