خالق تلسکوپ کیست؟/ تلسکوپ چطور آسمان ها را شکافت؟
تولد تلسکوپ با اختراع لنز
بشر هزاران سال نهایت تلاش خود را کرد تا سر آسمان شب را بشگافت و به همین دلیل همیشه چشم به آسمان میدوخت تا وسیله ای به نام تلسکوپ خلق شد! یک پرش ناگهانی از نظارت با چشم عریان تا ابزار کمکی برای رصد گری که یکی از دستاوردهای مهم بشری به شمار میرود. این اختراع با لنزها آغاز شد.
خالق تلسکوپ کیست؛ لیپرشی؟!
تلسکوپ نخستین وسیله چشمی است که در مورد پیدایش آن اختلاف نظرهای بسیاری وجود دارد. یکی از حکایات بسیار قرین به حقیقت، ما را به مغازه یک عینک فروش هالندی بنام هانس لیپرشی در قرن شانزدهم میبرد. دو کودک در داخل مغازه او با لنز بازی میکردند و با روی هم گذاشتن لنزها به برج یک کلیسای دور دست نگاه کردند و از دیدن آن شگفت زده شدند.
نقش گالیله در اختراع تلسکوپ
در همان روزهای آغازین پیدایش تلسکوپ یکی از پرنفوسترین افراد مرتبط با آن بدون شک کسی جز گالیله دانشمند ایتالوی نیست. زمانیکه لیپرشی سعی کرد تا وسیله دورنمایش را به اردوی هالند بفروشد، خبر اختراع آن درست در زمانی به ونیز رسید که یک فرد ناشناس یکی از این ابزار را میخواست به سنای آن کشور بفروشد.این فرد به مشاور علمی اش به اسم پاولو سارپی شخصی که این وسیله را آزمایش کرد، مراجع کرده بود اما ناگهان این فرد ناشناس ناپدید شد. در نتیجه سارپی رفت تا گالیله - محترمترین سازنده ابزار؛ کسی که به تازگی یک وسیله جدید شمارش را اختراع کرده بود، ببیند. گالیله این دورنما را از نو ساخت، اما با انتقاد زیادی از سوی مردم روبرو شد.
بعدها گالیله توانست تا دیدگاه مربوط به سیستم جهان زمین مرکز (geocentric) (کائنات به دور زمین) را به چالش کشیده و دیدگاه جدید یعنی جهان خورشید مرکز (heliocentric) (نظام شمی به دور خورشید) را که حدود پنجاه سال قبل توسط کوپرنیکوس مطرح شده بود ثابت کند. در شب چهاردهم اپریل ۱۶۱۱ یک مهمانی به افتخار او در خارج از شهر روم برگزار شد. در این محفل، گالیله ابزار جدید خود را به مهمانان نشان داده و اجازه داد تا آنچه را که کشف کرده بود، همه ببینند.
یک شاعر الهیات شناس یونانی که در محفل حضور داشت، برای این وسیله یک اسم قدیمی یونانی را پیشنهاد کرد. این اسم مورد پسند هم قرار گرفت و میزبان محفل فدریکو چیسی رسمأ وسیله جدید گالیله (تلسکوپ) را تعمید داد.
آغاز ورود تلسکوپ به دنیا
اولین ابزار چشمی یا اپتیکی چیزی بود که اغلب مردم با کلمه تلسکوپ آن را شناختند.
پیشرفت آن به سه نفر نسبت داده میشود:
هانس لیپرشی ( Hans Lippershey) و زاخاریاس یانسن (Zacharias Janssen) که در میدلبورخ آلمان، عینک ساز بودند و یک ابزار ساز و کارشناس عدسیها به نام یاکوب میتیوس (به هلندی: Jacob Metius) از شهر آلکمار. [۶]در ماه جون سال ۱۶۰۹ گالیله از ساختهشدنِ تلسکوپِ آلمانی با خبر میشود و تلسکوپ خود را در یکماه میسازد و در درازای یکسال برای بهبود طراحی آن میکوشد.
این ایده که شیئی (عدسی شیئی| ( Objective)) یا عنصرِ جمعآوریکننده نور، میتواند به جای یک عدسی، یک آیینه باشد، محصول تحقیقی بود که مدت کمی پس از اختراع تلسکوپ شکستی انجام شد. مزایای استفاده از آینههای سهمیگون ( Parabolic reflector) به جای عدسی، از جمله کاهش ابیراهیکروی و عدم وجود ابیراهیرنگی، باعث شد تعداد زیادی طرحِ پیشنهادی و چندین تلاش برای ساخت آینه بازتابی صورت گیرد.
در سال ۱۶۶۸ ایزاک نیوتن ( Isaac Newton) اولین تلسکوپ بازتابی ( Reflecting Telescope) کاربردی را ساخت که بعدها تلسکوپ نیوتنی ( Newtonian telescope) نام گرفت. وسیلهٔ او از یک آینه مقعر و یک آینه تخت تشکیل میشد که در یک لوله قرار گرفته بودند. آینهٔ تلسکوپ نیوتون از فلز ساخته شده بود و قطری در حدود۵ سانتیمتر داشت.
حداکثر اندازهٔ عدسی شیئی تلسکوپهای شکستی در حدود یک متر است. اغلب تلسکوپهای ساخته شده در قرن بیستم از نوع بازتابی بودند، این درحالی است که بزرگترین تلسکوپهای بازتابیِ در حال کار، بزرگتر از ۱۰ متر هستند. قرن بیستم همچنین پیشرفت در ساخت تلسکوپ هایِ فعال در طیف وسیعی از طول موجها از امواج رادیویی تا امواج گاما را نشان میدهد. اولین تلسکوپ رادیویی هدفمند نیز در سال ۱۹۳۷ وارد عملیات ساخت شد و از آن زمان پیشرفتهای شگرفی در تنوع مجموعهٔ ابزار نجومی انجام شدهاست.
تلسکوپ نوری
یک تلسکوپ نوری طیف مرئی نور را گردآوری میکند. تلسکوپهای نوری قطر زاویهای و روشنی اجرام مورد رصد را افزایش میدهند. [۱۳]در یک تلسکوپ نوری به منظور ایجاد تصویر از آینه یا عدسی استفاده شدهاست.
از این نظر تلسکوپها را به سه گروه عمده تقسیمبندی میکنند:
- تلسکوپهای شکستی
- تلسکوپهای بازتابی
تلسکوپهای شکستی
در یک تلسکوپ شکستی برای ایجاد تصویر از عدسی استفاده میشود.
تلسکوپهای شکستی انواع مختلفی دارند که عبارتند از:
- تلسکوپ شکستی آکروماتیک
- تلسکوپ شکستی آپوکروماتیک
تلسکوپ شکستی آکروماتیک
در تلسکوپهای شکستی از دو عدسی شیئی و چشمی استفاده میشود. عدسی شیئی برای جمعآوری نور و کانونی کردن آن و عدسی چشمی برای بزرگنمایی تصویر استفاده از عدسی به عنوان شیئی دارای معایب مهمی مانند ابیراهی رنگی است. برای رفع این مشکل میتوان شیئی را از دو عدسی ساخت که منجر به ساخت تلسکوپ شکستی نوع آکروماتیک میشود. نسبت کانونی این نوع تلسکوپها از f/۷ تا f/۱۱ است که به این تلسکوپها اصطلاحاً «تلسکوپ کند» میگویند.
تلسکوپ شکستی آپوکروماتیک
تلسکوپهای شکستی آکروماتیک سنتی پس از دو قرن استفاده گسترده حالا جای خود را به مدلی پیشرفتهتر به نام آپوکروماتیک میدهند. عدسی شیئی این نوع تلسکوپ ها از چندین عدسی ساخته شدهاست که از جنس ED هستند.
تلسکوپهایی که شیئی آنها از سه قسمت تشکیل شده باشد به اصطلاح تریبلت میگویند. فضای بین این عدسیها را از گاز نیتروژن پر میکنند. نسبت کانونی تلسکوپهای شکستی آپوکروماتیک معمولاً از f/۴ تا f/۹ است که به این تلسکوپها «تلسکوپ تند» میگویند. همچنین به علت پایین بودن نسبت کانونی از این نوع تلسکوپها برای عکاسی نجومی نیز استفاده میکنند.
تلسکوپهای بازتابی
در این تلسکوپها جمعآوری نور به عهدهٔ یک آینهٔ مقعر است. پوشش بازتابندهٔ آینه میتواند نقره یا آلومینیم باشد. پوشش آلومینیومی این مزیت را دارد که اکسیده شدن آن باعث از بین رفتن قابلیت بازتاب آینه نمیشود. در بعضی دیگر از تلسکوپها از نقره استفاده میشود، سپس روی آن پوششی قرار میگیرد که مانع اکسید شدن نقره میشود. آینهٔ مقعر میتواند قسمتی از یک کره (کروی) یا قسمتی از یک سهمی (سهموی) باشد.
تلسکوپهای بازتابی در مقایسه با نوع شکستی یک مزیت عمده دارند:
آینه خمیده در قسمت انتهایی تلسکوپ نصب میشود که باعث میشود آینه زیر وزن خود تغییر شکل ندهد.
تلسکوپ رادیویی
آنتنهای غول پیکری به شکل بشقاب هستند که علامتهای رادیویی را در کانون اصلی خود متمرکز میکنند. در این کانون، یک آشکارساز رادیویی قرار دارد. با استفاده از تلسکوپ رادیویی، اندازه گیری شدت امواج رادیویی حاصل از کهکشانها امکان پذیر است. در تلسکوپ رادیویی، یک آنتن به شکل بشقاب، امواج را کانونی میکند و به گیرنده میفرستد. امواج پس از تحلیل در کامپیوتر، بر روی کاغذ رسم میشوند. اخترشناسان با پیوند چندین تلسکوپ رادیویی به هم، یکدوربین رادیویی درست میکنند و نقشه مناطق نشر کننده موج رادیویی را در آسمان بدست میآورند.
تلسکوپ اشعه ایکس
در بالای جو، تلسکوپهای دیگری زمین را دور میزنند، که مخصوص پرتوهای X و فرابنفش هستند. آنها برای تشریح منظره آسمان در پرتوهای X و فرابنفش، یافتههای خود را به صورت پیامهای رادیویی به زمین میفرستند.
منبع:باشگاه خبرنگاران جوان
انتهای پیام/