اولین خبرنگاران ایران چه کسانی بودند؟

کسی که در همه صحنه ها و حادثه ها حاضر است در حالی که  می تواند مانند  سایر افراد به اتفاق هایی که در اطرافش می گذرد با بی تفاوتی نگاه و از کنار آنها گذر کند و خاموش باشد. ولی به دل حادثه زده و خود را صدای افرادی می داند که صدا و فریادشان به جایی نمی رسد. او مخاطب را در صحنه ای که حضور دارد شریک می کند، به نوعی که مخاطب خود را  در آن صحنه حس می کند؛ او خبرنگار است.

 17 مرداد فرصتی است که می توان به این گروه از افراد و زندگی و نقش آنان در جامعه توجه بیشتری کرد؛ خبرنگاری که می توان از او به عنوان نبض جامعه یاد کرد. خبرنگار هر چند واژه ای است که برای همه افراد آشناست. اما هستند افرادی که تنها اسم او را شنیده اند و به اهمیت وجود او در جامعه پی نبرده اند.

وجود خبرنگار در مواقع بحران، خاطراتی تلخ و شیرین برای آنها از روزهای خبرنگاری ساخته است. اگر پای صحبت پیشکسوتان این عرصه بنشینید و به خاطرات آنان گوش کنید، می بینید که حضور آن ها در  شرایط سخت، مواقع بحران و حتی جنگ باعث شده است که مورد ضرب و شتم قرار گیرند و حتی زخمی یا کشته شوند.

معنا و واژه خبرنگار از گذشته تا به امروز دچار تحولاتی شده است؛ تحولاتی که بین روزنامه نگاری و خبرنگاری تفاوت هایی ایجاد کرده است.   امروزه این دو حرفه با یکدیگر متمایز هستند.  در گذشته خبرنگار به این معنا نبوده است که خبری را پیگیری و منتشر کند بلکه او علاوه بر انتشار خبر، به نوشتن مقاله  و یادداشت های متعدد نیز می پردازد. اما اکنون روزنامه نگاری و خبرنگاری دو علم متمایز و تا مقداری مشابه هستند.

نگاهی به تاریخچه روزنامه نگاری ایران

نخستین چاپخانه ایران حدود سال 1240 هجری قمری از شهر تبریز به کار افتاد و سال ها بعد به تهران، اصفهان، شیراز و بوشهر انتقال یافت. کلمه روزنامه در شعر عنصری، فردوسی، ناصر خسرو، خاقانی، نظامی و نثرعربی_فارسی ابن بلخی و ابوالمعالی شیرازی مفهوم نوشته دیگری را داشته که معمول و مصطلح دیوانیان و بازرگانان و دریانوردان قدیم برای ثبت احوال و اعمال روزمره شان بوده است. روزنامه ای که به تدریج صورت معرب آن یعنی (روزنامج) و روزنامجه به صورت نوساخته روزنامچه در آمده و تا روزگار اخیر بر زبان و قلم نویسندگان دیوانی می گذشت.

غیاث الدین ابواسحق کرمانی در رساله سیاق خود دفتر روزنامه یا روزنامچه را چنین تعریف کرده است: روزنامچه، دفتری است مشتمل بر جمع و خرج مقرر مالوجهات، منالات و غیره و صورت احکام و پروانجات و آنچه در دیوان واقع شود.

در ایران چند سالی بعد از هند و عثمانی و مصر به تاسیس روزنامه اقدام شد، در آغاز کلمه اخبار و کاغذ اخبار و اولین تصویر در نشریه میرزا صالح شیرازی که نخستین نمونه محسوب می شد به تقلید از هندیان به کار می رفت.

ظهور روزنامه را باید بعد از احداث یا ورود ماشین چاپ سربی در 1231 و چاپ سنگی در 1240 دانست و نخستین نمونه آن را می توان همان روزنامه میرزا صالح شیرازی وابسته به خدمات وزارت امورخارجه برشمرد که در طی سال های اخیر به وجود  چند نمونه از آن در اروپا و عثمانی و ایران پی برده و صورت های عکسی از آن ها را در مطبوعات به چاپ رسانده اند.

در این میان جارچیان و قاصدان را میتوان پیشقدمان صنعت نشر اخبار امروز دانست که برای افزایش سرعت عمل از کبوتر نامه بر استفاده می کردند و با ساختن کبوترخانه های متعدد در فواصل راه ها کار رسانیدن خبرنامه ها را تسهیل و تامین می کردند.

دومین روزنامه ایران پس از انتشار کاغذ اخبار روزنامه زارزاریت باهرا(شعاع روشنایی) در سال 1267 هجری قمری توسط میسیونرهای مسیحی در ارومیه منتشر شد و یک هفته پس از آن نیز روزنامه وقایع التفاقیه سومین روزنامه ایران در تهران پا به عرصه گذاشت و بدین ترتیب تبریز در انتشار هر دو روزنامه اول ایران منشا اثر شد.

اعلامیه های خطی نیز در اواخر زمان ناصر الدین شاه تا آغاز مشروطه در حکم روزنامه دیواری چین و رم محسوب می شد که در دوره مبارزه برای آزادی و حکومت  در تاریکی شب ها منتشر می شد و نام شبنامه را گرفت. نشریه شب نامه در تبریز را باید نخستین نشریه طنز مصور ایران نامید.

اکنون قریب یکصد و چهل و اندی سال از آغاز ظهور مطبوعات زبان پارسی در کشور ایران می گذرد و در این مدت مراحل متعددی را پیموده تا به وضع فعلی در آمده است و پایه دانشوری روزنامه نگاری ایران همچون علی اکبر دهخدا، محمد تقی بهار، حسن تقی زاده، عبدالرحیم خلخالی، محمد علی تربیت، حسن رشدیه، محمد ناظم الاسلام کرمانی، محمد علی داعی الاسلام، علی محمد اویسی، محمد مهدی تبریزی، محمود غنی زاده و مرتضی قلی خان فکری ارشاد، از خود آثار و نوشتارهای ارزنده ای به جای گذاشته اند که نباید آن ها را از یاد برد.

امروزه روزنامه یکی از عوامل موثر برای تغیییر و تبدیل اوضاع و صعود و سقوط افراد، ملت ها و حکومت ها و مدافع نیرومند حقوق مردم ضعیف  و به نوعی فریاد رس افرادی است که صدا و نجوایشان به جایی راه ندارد.

در این باره عباس اسدی استاد ارتباطات و روزنامه نگاری دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: اگر بخواهیم تاسیس و تاریخ ایجاد روزنامه را در ایران بررسی کنیم، باید به نخستین اثر چاپی که در تبریز توسط میرزا صالح شیرازی در سال 1352 هجری قمری با عنوان کاغذ اخبار انتشار یافت اشاره کنیم.

وی با اشاره به اینکه معنی خبرنگار از گذشته تا به حال تغییر کرده است، گفت: در گذشته خبرنگار به این معنا نبوده است که تنها خبری را تنطیم و منتشر کند؛ بلکه خبرنگاران دستی به قلم داشته اند و یادداشت ها و مقاله های متعدد می نوشتند و ما روزنامه نگارهای تاثیرگذار را بیشتر در دهه 20 مشاهده می کنیم.

این استاد ارتباطات عنوان کرد: خبرنگار می تواند بخشی از جامعه را تحت تاثیر خودش قرار دهد و مطالبی را به حضور مردم برساند که قدرت خبری و اندیشه او را نشان دهد و واکنشی به همراه داشته باشد.

اسدی در ادامه بیان کرد: هر جامعه ای نیاز به آگاهی دارد. بنابر این خبرنگاران و روزنامه نگاران وظیفه دارند افکار عمومی را آگاه و تنظیم کنند. بنابر این هیچ جامعه ای نمی تواند بدون توجه به خبرنگاران ادامه حیات دهد. به همین دلیل باید اهمیت روزنامه نگاری برای همگان روشن شود.

وی با بیان اینکه وجود خبرنگار برای هر جامعه ضروری و تاثیر گذار است، اظهار کرد: خبرنگاری و روزنامه نگاری به اندازه نفس هر انسانی تاثیرگذار و حائز اهمیت است. خبرنگاران در همه جنبه های جامعه مانند حوزه اجتماعی، سیاسی، ورزشی، دینی و سایر تاثیرگذار هستند و جامعه بدون حضور خبرنگار و روزنامه نگار امکان زیست آن وجود ندارد. امروز با گذشته بسیار متفاوت است؛ به نوعی که نمی توان از اخبار و حوادثی که امروز اتفاق می افتد بی اطلاع ماند.

خبرنگاری با روزنامه نگاری متفاوت است

اسدی روزنامه نگاری و خبرنگاری را با یکدیگر متمایز دانست و گفت: خبرنگاری ابعاد متفاوتی دارد و هر کسی را نمی توان خبرنگار دانست، همچنین بین خبرنگار و روزنامه نگار تفاوت وجود دارد؛ بنابر این باید این دو واژه را در جای مناسب خود بکار برد؛ اما متاسفانه امروز به تفاوت این دو لغت توجه ای نمی شود.

وی افزود: جامعه ای موفق خواهد شد که خبرنگاران تاثیرگذار داشته باشد که متاسفانه ما امروزه بیشتر با شبه روزنامه نگار و خبرنگار مواجه  هستیم و خبرنگاری و روزنامه نگار به معنای واقعی آن وجود ندارد.

اسدی در نهایت بیان کرد: جامعه باید برای پرورش خبرنگاران خوبی که بتوانند به رسالت حرفه ای خود عمل کنند تلاش بیشتری کند. متاسفانه روزنامه نگاری امروزه رو به فراموشی است و کمتر  بدان توجه می شود.

پدر روزنامه فروشی ایران

قدیمی ترین روزنامه فروش دنیا، 25 سال است که نویسندگی می کند و در این مدت سه جلد کتاب به عنوان (خاطرات یک روزنامه فروش) نوشته  و پیشکسوت عرصه خبرنگاری است. خبرنگار و نویسنده ای که در بیشتر عمر خود قلم به دست و صدای افرادی بوده که صدایشان به گوش کسی نمی رسیده است اما با وجود اینکه بیشتر عمر خود را در این عرصه سپری کرده است کیوسکی ندارد تا در آن روزنامه بفروشد و این تنها دغدغه قدیمی ترین روزنامه فروش دنیا محمد ابراهیم رنجبر امیری است که نامش در کتاب رکوردهای گینس ثبت شده است و  اکنون در آرزوی داشتن کیوسکی برای فروش روزنامه است.

با نگاهی به سرگذشت و تاریخچه روزنامه نگاری و خبرنگاری می توان دریافت که سالیان زیادی از قدمت آنها می گذرد و این دو واژه با گذشت زمان دستخوش تغییر و تحولات زیادی شده اند و از معنای روزنامه نگاری و خبرنگاری به معنای واقعی خود فاصله گرفته اند.

باشگاه خبرنگاران

انتهای پیام/