ماجرای مشاهده نور در زلزله کرمانشاه چیست؟
برخی ظهور این نورها را نشانه منشأ ماورایی و برای آگاهی‌دادن به مردم تلقی کردند، بعضی‌ها احتمال ارتباط مساله را به موجودات فرازمینی و بشقاب‌پرنده را مطرح کردند و دیگرانی آزمایشات تسلیحاتی! اما هیج کدام آنها صحیح نیست و متخصصان حوزه زلزله شناسی دلایل علمی برای مشاهده نور در زلزله‌های مهم مطرح کردند.
زلزله صدا هم دارد. همان اتفاقی که در زلزله پر دامنه ۲۱ آبان ماه در "سرابله" ایلام رخ داد. تا مدت‌ها بعد از این زلزله مردم از شنیدن صداهایی شبیه انفجار در زیر زمین سخن می‌گفتند و باز برخی آن را به انجام آزمایشات هسته‌ای مرتبط کردند که البته نظریه علمی نبود بلکه دلیل آن را شکسته شدن سنگ‌های آهکی در این منطقه است.
انوار زلزله‌ای که مشاهده شد
مهدی زارع عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله و زلزله شناسی، در خصوص مشاهده "نور" بعد از زلزله‌های مهم توضیح داد: این موضوع به رخداد پدیده‌ای طبیعی به نام "نورهای زلزله" مربوط است که پیشتر نیز در بسیاری از نقاط ایران مشاهده شده است.
وی به دلایل مشاهده این انوار اشاره کرد و ادامه داد: در هنگام زلزله، طبیعت به سنگ‌ها تنش وارد می‌کند و در نتیجه بارهای الکتریکی ایجاد می‌شود. سنگ‌های "آذرین بازالت" و "گابرو" نیز با رسیدن موج زلزله، بارهای الکتریکی موجود در خود را آزاد می‌کنند.
زارع با بیان اینکه این سنگ‌ها از طریق دایک‌ها (مذابی که در راستای گسل‌های عمودی سرد شده) بار الکتریکی را در مسیر خود هدایت می‌کنند، اظهار کرد: این بارهای الکتریکی با تولید ماده‌ای که با سرعت‌های بسیار بالا حرکت می‌کند، در روی زمین ممکن است منفجر و شعله‌ور شود.
این محقق حوزه زلزله شناسی تاکید کرد: نتیجه این فرآیند، تخلیه بار الکتریکی در هوا است که موجب مشاهده نورهای رنگارنگ در هنگام زلزله می‌شود.
صداهای شبه انفجاری که در "سرابله" شنیده می‌شود
این عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله با اشاره به زلزله ۲۱ آبان سال گذشته در کرمانشاه، خاطر نشان کرد: بعد از این زلزله صداهای گاه و بیگاه "انفجار" در سرابله ایلام شنیده می‌شد که موجب نگرانی و احساس ناراحتی مردم شد.
وی دلیل شنیدن این صداها را شکسته شدن سنگ‌ها و لرزش زمین در این منطقه دانست که سازند آهکی کارستیک در آن وجود دارد و ادامه داد: به احتمال زیاد منشا بروز این صداهای انفجار گونه در اثر فرو ریزش آهک بوده است.
زارع یادآور شد: صداهای شکسته شدن سنگ‌ها، شبیه انفجار است و به ویژه در شب هنگام موجب هراس و نگرانی مردم شده است.
وی در عین حال با بیان اینکه در هنگام زلزله ممکن است به دلایل مختلف صداهایی شنیده شود، افزود: در هنگام زلزله ممکن است صداهایی به دلیل خرابی ساختمان‌ها، وقوع زمین‌لرزش‌ها، انفجار و اشتعال گازها در محل گسل‌ها شنیده شود که علاوه بر نور با صدا هم همراه است. این تغییرات در اتمسفر توجه بشر را به احتمال استفاده از تغییرات اتمسفری به عنوان شاهدی بر پیش‌نشانگرهای زلزله جلب و جذب کرده است.
زارع اضافه کرد: ارتباط تغییرات مشاهده شده در یونوسفر (طبقات بالای اتمسفر) از روزها تا ساعتی قبل از زلزله‌های خیلی بزرگ (بزرگای بیش از ٨) از اقیانوس آرام گزارش شده نیز قابل اشاره است.
وی نمونه‌های مهم و قابل بحث این پدیده را تغییرات در امواج الکترومغناطیسی که از حدود ۶ روز قبل از زلزله ۱۹۶۰ شیلی با بزرگای ۹.۵ (بزرگترین زلزله ثبت شده تاریخ) رصد شد و تخلیه الکترونی از ساعتی قبل از زلزله با بزرگای ٩.٠ و سونامی ۲۰۱۱ ژاپن دانست و یادآور شد: بهتر است علاقه‌مندان این مباحث را دنبال کنند ولی این موارد هم به "طوفان" قبل از زلزله و یا به عنوان پیش‌نشانگر زلزله ربطی ندارند.
ایران، بلایای طبیعی و نیازی که به تاب‌آوری دارد
زارع با تاکید بر اینکه ایران حدودا سالی ۲۵۰ میلیون دلار از مخاطرات طبیعی به طور متوسط در طی ۶ سال (۲۰۰۵-۲۰۱۱) آسیب دیده است، گفت: این آسیب اقتصادی برای بازه ۲۵ ساله (۱۹۹۰ -۲۰۱۴) حدود ۱۵ میلیارد دلار بوده است.
وی ادامه داد: با توجه به لرزه خیزی فلات ایران باید در مورد نحوه ساماندهی، آمایش سرزمین و توسعه ایران در آینده به طور جدی اندیشید. با توجه به اینکه در آینده بدون شک بیشترین جمعیت ایران، شهرنشین خواهند بود، چگونگی توسعه شهرها در آینده ایران بسیار مهم و حساس است. روندی که اکنون در کشور دنبال می‌شود با توجه به افزایش جمعیت در معرض مخاطرات طبیعی، به دلایل مختلف به افزایش ریسک در مقابل سوانح طبیعی را به دنبال دارد.
این محقق پژوهشگاه بین‌المللی زلزله یکی از دلایل افزایش ریسک مخاطرات را بلند مرتبه سازی عنوان کرد و یادآور شد: آنچه به صورت بلند مرتبه سازی در کشور (و از همه مناطق سریع‌تر و مهمتر در تهران) دنبال می‌شود، بدون لحاظ کردن فضای دسترسی و امکان تردد، موجب تمرکز ساختمان‌ها در مناطق شهری و به تدریج کندتر کردن امکان دسترسی به این نواحی می‌شود.
به گفته این عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله در حال حاضر در شهرهای بزرگ کشور به ویژه تهران با عدم اطلاع از وضعیت سه بعدی فضای زیر زمینی و با ادامه یافتن پروژه‌های عمرانی مانند ساخت مترو، بدون پیش بینی و واقع بینی نسبت به آنچه در فضای زیر زمینی رخ می‌دهد، با سوانحی مانند حادثه شهران در خرداد ۹۵ و حادثه پلاسکو در دی‌ماه ۹۵ در تهران مواجه هستیم که متاسفانه در حال تبدیل شدن به حوادث روزمره و عادی هستند.
زارع قرار گرفتن شهرهای کشور بر پهنه گسل‌ها را از دیگر عوامل افزایش ریسک مخاطرات طبیعی عنوان کرد و گفت: در شهرهای کنونی ایران که بسیاری از آنها در پای دامنه‌ها و به ناچار در کنار و یا بر روی پهنه گسل‌های فعال قرار گرفته‌اند، با توسعه شهرسازی در حریم خطرناک گسل‌های فعال مواجه هستیم. مانند آنچه به ویژه در ۲۵ سال اخیر در شمال تهران و تبریز رخ داده است.
عادی شدن کشته‌ها در رخدادهای لرزه‌ای
وی با تاکید بر اینکه زلزله ۲۱ آبان ماه سال گذشته ازگله که ۱۴ سال پس از زمین‌لرزه ۵ دی‌ماه سال ۱۳۸۲ بم رخ داد، فرصتی برای مرور راه رفته بوده است، اظهار کرد: این رخداد باید یادآور این نکته می‌شد که هنور و همواره کشته شدن انسان‌ها در ایران حتی برای رخدادی که در ناحیه مرزی و وقتی کانون زلزله در پهنه‌ای کم جمعیت قرار دارد، متاسفانه امری عادی است.
زارع با بیان اینکه فاجعه آن هنگام است که ببینیم بر پایه برآوردهای اولیه حدود ۷۰ نفر از فوت شدگان زلزله ازگله در بناهایی کشته شدند که در دهه اخیر ساخته شده‌اند، خاطر نشان کرد: از ۱۳۴۳ با نوشته شدن اولین پیش نویس آئین نامه طرح ساختمان‌ها در برابر زلزله توسط استاد زنده یاد "مهندس علی اکبر معین فر"، سابقه بیش از نیم قرن در مهندسی زلزله و آئین نامه زلزله داریم و کشور ما از معدود کشورهای دنیا است که آئین نامه زلزله آن ( آیین نامه۲۸۰۰) مصوبه هیات وزیران (در اسفند سال ۱۳۶۷) را دارد.
به گفته وی آیین ۲۸۰۰ قبل از زلزله ۳۱ خرداد ۱۳۶۹ منجیل وجود داشت ولی بعد از آن زلزله نیاز به جدی گرفتن آن به صورت وسیع در جامعه حس شد.
عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله و زلزله شناسی در عین حال اضافه کرد: زلزله ۱۳۸۲ بم موجب جدی شدن مساله مقاوم سازی و بهسازی لرزه‌ای بافت‌های فرسوده و زیرساخت‌های مهم کشور شد و بعد از این زلزله بود که پیگیری برنامه بهسازی و مقام سازی بیمارستان‌های و مدارس و شبکه‌های آب و فاضلاب شهرها با جدیت بیشتری در دستور کار مسوولان قرر گرفت.
افزایش جمعیت شهرنشینان بر روی گسل‌های فعال
وی با اشاره به تحولات جمعیتی در ایران، گفت: این تحولات نمایانگر افزایش هر چه بیشتر جمعیت شهرنشین و تمرکز جمعیت در شهرهای بزرگتر (برخوردارتر) است.
به گفته این محقق بر اساس آمار بانک جهانی، دگردیسی جمعیت در ایران از سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۴ نشان می‌دهد تمرکز جمعیت در شهرهای با جمعیت بیش از یک میلیون نفر از ۱۲ و نیم میلیون در سال ۱۳۶۹ به حدود۲۱ و نیم میلیون در سال ۱۳۹۵ رسیده است.
وی اضافه کرد: این در حالی است که نرخ افزایش این جمعیت در طی یک "دهه" (در دهه اول سال‌های ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۹) در شهرهای بزرگ کلا حدود ۳ درصد بوده و این میزان با رشد جمعیت شهرهای بزرگ به صورت "سالانه" در طی سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۵ برابری می‌کند.
زارع با بیان اینکه این موضوع نشان می‌دهد که آهنگ رشد جمعیت شهرهای بزرگ به ویژه در ۶ سال اخیر شتاب خاصی گرفته است، یادآور شد: در شهرهای کنونی ایران که اکثر آنها در پای دامنه‌ها و به ناچار در کنار و یا بر روی پهنه گسل‌های فعال قرار گرفته‌اند، با توسعه شهرسازی در حریم خطرناک گسل‌های فعال مواجه هستند مانند آنچه به ویژه در ۲۵ سال اخیر در شمال تهران و تبریز رخ داده است.
پدیده‌های طبیعی که موجب از دست رفتن انسان‌ها می‌شود
این محقق پژوهشگاه بین‌المللی زلزله گفت: در کشور ایتالیا در ناحیه‌ای به طول حدود ۱۵۰ کیلومتر بین شهر "لاکویلا" و "پروجیا" در ۱۴۰ کیلومتری شرق شهر "رم" در طی ۲۱ سال گذشته ۵ زمین‌لرزه با بزرگای بیش از ۶ رخ داده است که ۴ مورد آنها به فروردین ۸۸ تاکنون و ۳ مورد آنها از ۳ شهریور تا ۹ آبان سال ۱۳۹۵ مربوط است.
وی زمین‌لرزه ۲۶ سپتامبر۱۹۹۷ با بزرگای ۶.۱ در "پروجیا"، زمین‌لرزه ۶ آوریل ۲۰۰۹ در "لاکویلا" (همان زمین‌لرزه‌ای که با جنجال مربوط به پیش‌بینی زلزله تا مدت‌ها بعد از رخداد هم خبر ساز بود)، زمین‌لرزه ۲۴ اوت ۲۰۱۶ (۳-۶-۹۵) در "آماتریچه" با بزرگای ۶.۲، زمین‌لرزه ۲۶ اکتبر ۲۰۱۶ (۵-۸-۹۵) "ویزو" با بزرگای ۶.۱ و زمین‌لرزه ۳۰ اکتبر ۲۰۱۶ (۹-۸-۹۵) با بزرگای ۶.۷ در "نورچیا" را به ترتیب ۵ زمین‌لرزه‌ای دانست که در ۱۹ سال گذشته حدود ۸۰۰ نفر کشته و بیش از ۵۰۰۰ نفر مجروح در ایتالیا برجای گذاشته‌اند.
زارع با بیان اینکه زمین‌لرزه روز ۹ آبان سال ۱۳۹۵ با بزرگای ۶.۷ در "نورچیا" بزرگترین زمین‌لرزه در این کشور از ۲۹ نوامبر ۱۹۸۰ است، ادامه داد: زلزله "ایرپینا" با بزرگای ۶.۹، موجب کشته شدن حدود ۲۵۰۰ نفر شد.
این محقق حوزه زلزله خاطر نشان کرد: بان‌کی مون، دبیرکل سابق سازمان ملل متحد در نشست افتتاحیه کنفرانس جهانی سازمان ملل متحد برای کاهش ریسک سانحه در ۲۳ اسفند ۱۳۹۳ در سندای ژاپن اعلام کرد که در سال، ۳۰۰ میلیارد دلار خسارت در اثر مخاطرات طبیعی به کشورها وارد می‌شود. وی هنچنین اعلام کرد که در ۱۵ سال اول قرن بیست و یکم، ۲.۵ تریلیون دلار (۲۵۰۰ میلیارد دلار) در اثر سه سانحه "زلزله" "سیل" و "خشکسالی" به بشر به صورت مستقیم خسارت وارد شده است.
وی با بیان اینکه این میزان بیانگر حدود سالی ۱۶۵ میلیارد دلار خسارت سالانه از این مخاطرات در دنیا است، اظهار کرد: در سال‌های ۱۹۷۰ تا ۲۰۱۴ حدود ۳.۵ میلیون انسان در اثر مخاطرات طبیعی در جهان کشته شدند که حدود ۳ میلیون نفر از این تعداد به منطقه آسیا-پاسیفیک مربوط است. حدود ۸۷ درصد از جمعیت تحت تاثیر در مخاطرات در دنیا مربوط به همین منطقه آسیا-پاسیفیک بوده است.
عقب‌ماندگی ۱۴ ساله کشور در سامانه‌های پیش‌نشانگر
وی سامانه‌های هشدار پیش هنگام زلزله را شامل مجموعه‌ای از تجهیزات زلزله‌شناسی (دستگاه‌های لرزه نگاری) دانست که در مکان‌های مشخصی در پیرامون شهر یا سایتی که برایش می‌خواهیم هشدار پیش هنگام زلزله را ایجاد کنیم، با توجه به موقعیت گسل‌های فعال منطقه و دوری و نزدیکی آن به شهر یا سایت مورد نظر مستقر می‌شوند.
زارع تجهیزات مخابراتی، ایستگاه مرکزی پردازش و اعلام هشدار زلزله را از دیگر بخش‌های تجهیزات انتقال داده‌های لرزه نگاری دانست و افزود: این مجموعه را سامانه هشدار پیش هنگام زلزله می‌نامند.
وی در پاسخ به این سوال که اکنون ایران از نظر توسعه فناوری کاهش ریسک زلزله در مقایسه با کشورهای دیگر مانند کشورهای درحال توسعه و شرق اروپا در کجا قرار داریم، پاسخ داد: ایران از کشورهای موفقی مانند ترکیه و مالزی و بسیاری از کشورها شرق اروپا از نظر توسعه فناوری‌هایی مانند "سامانه هشدار پیش هنگام زلزله" در حدود ۱۴ سال عقب است.
زارع خاطر نشان کرد: بیشتر این کشورها در سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۸ زیر ساخت‌های این فناوری را در کشور خود توسعه دادند و تکمیل کردند و اکنون به صورت بر خط به صورت ملی و منطقه‌ای از آن بهره برداری می‌کنند.
عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله نمونه آن را کشور رومانی دانست که این سامانه را از سال ۲۰۱۴ به صورت عملیاتی و با ۱۱۲ ایستگاه لرزه نگاری باند پهن و ۵۰ ایستگاه شتابنگاری آنلاین برای زلزله و سونامی برای ساحل محدود خود به طول ۲۷۵ کیلومتر در دریای سیاه بهره برداری کرده است.
وی در پایان خاطر نشان کرد: باید توجه داشته باشیم که دریای سیاه، دریای تقریبا بسته‌ای است و فقط از طریق تنگه "بسفر" با دریای مرمره و سپس مدیترانه ارتباط دارد، ولی با این حال سامانه هشدار سونامی را به دلیل احتمال چنین ریسکی برای همان ساحل ۲۷۵ کیلومتری توسعه داده‌اند.
منبع: ایسنا
انتهای پیام/
