- کاریکاتور/ تاج شاهی بزرگتر از قد و قواره چارلز سوم و کامیلا
- کاریکاتور/ ترامپ خطرناکتر از همیشه!
- افزایش ۸۰ درصدی تلفات نوجوانان و جوانان آمریکایی/ قاتلانی از نوعِ سلاح گرم تا سرطان + فیلم
- ویتامینی که مغز را جوان می کند/ بهترین راه برای اصلاح خلق و خو
- وقتی تنش میان ابرقدرت ها تشدید می شود/ تبدیل کلمات به عمل؛ بدترین سناریوی جهان
جمعه ۳۱ فروردين ۱۴۰۳ - 2024 April 19
بین الملل "تیتر1"/
جزئیات جدید کودتای 1953 (28 مرداد) در ایران
در ماه ژوئن، دفتر تاریخی وزارت امور خارجه در نهایت پس از سالها تأخیر، مجموعه جدیدی از اسناد مربوط به نقش آمریکا در کودتای ماه آگوست سال 1953 (28 مرداد) در ایران را منتشر کرد.
این اسناد جزئیات جدید جالبی راجع به شرایط کودتا ارائه می دهد که در آن یک تیم از افسران سیا با برخی از ایرانی ها برای سرنگونی محمد مصدق نخست وزیر محبوب ایران و انتصاب فضل الله زاهدی بازنشسته به جای وی و ایجاد دیکتاتوری که 25 سال ادامه داشت تلاش کردند. با این حال، اسناد و مدارک هیچ گونه افشاگری جدید و مهمی ندارد. برخلاف خاطره منتشر شده توسط کرمیت روزولت رهبر تیم سیا در سال 1979، اولین تاریخ رسمی سازمان سیا در کودتا توسط دونالد ویلبر برنامه ریز کلیدی نوشته شده و در سال 2000 با اندکی ویرایش توسط نیویورک تایمز منتشر شد. آنها در بیان تعدادی از سؤالات کلیدی بدون پاسخ، در مورد نحوه انجام کودتا شکست خوردند.
این مجموعه با یادداشتی مبنی بر این که سازمان سیا بسیاری از اسنادش را در دهه های قبل از کودتا از بین برده است آغاز می شود که اکنون امکان ارائه یک گزارش کامل وجود ندارد. با این حال بسیاری از اسناد منتشر شده در اینجا به طور گسترده ای ویرایش شده و برخی از آنها به طور کامل رونوشت شده است. علاوه بر این ویراستاران این مجموعه تنها قطعه کوتاهی از تاریخ ویلبر از کودتا را قرار دادند و هیچ چیز از سابقه دوم و سوم سیا که نسخه های اصلاح شده آن در دسترس عموم هستند نگفتند. بنابراین گرچه اکنون امکان فراهم آوردن یک گزارش کامل از کودتا غیرممکن است اما جزئیات کلیدی در بایگانی سیا وجود دارد.
مجموعه جدید شامل جزئیات جالب در مورد تصمیم گیری است که به کودتا منجر شد. به نظر می رسد مدافع پیشین اولیه معاون سیا (و بعدا مدیر) آلن داولس که خواستار مداخله عمده آمریکا در ایران بود، حتی قبل از اینکه مصدق نخست وزیر شود و تقریبا دو هفته پس از اخذ مجوزش از سرنگونی مصدق حمایت کرد. به طور شگفت انگیز این مجموعه جان فاستر دالس وزیر خارجه آمریکا را به عنوان مدافع اصلی شناسایی نمی کند و به لابیگری انگلیس برای کودتای آمریکا اشاره نمی کند، هر دو در خاطرات روزولت و دیگر گزارشات تأکید دارند. هر چند که مقامات وزارت امور خارجه مایل به طرح کودتایی در اواسط سال 1952 بودند، آچسون وزیر امور خارجه و ترومن رئیس جمهور آمریکا قاطعانه با این ایده مخالفت کردند. همچنین در این مجموعه هیچ اشاره ای به این که چه زمانی مقامات آمریکا تصمیم به شروع کودتا می گیرند نشده است اما به نظر می رسد بین 4 مارس و 2 آوریل سال 1953 رخ داده است.
گرچه تصمیم شروع مقدمات برای کودتا به وضوح تحت تسلط آیزنهاور رئیس جمهور آمریکا رخ داد، سیا چندین طرح برای کودتایی تحت تسلط رئیس جمهور ترومن مطرح کرد. نخستین طرح خشن در ماه آگوست سال 1952 توسط مکس تورنبورگ یکی از مدیران برجسته صنعت نفت و مشاور وزارت امور خارجه آمریکا با تجربه طولانی در ایران بود که به سیا فرستاده شد. دومین طرح یک ماه بعد توسط جان لیویت افسر سیا مطرح شد. سوم، در پاسخ به طرح لیویت، دونالد ویلبر مشاور سیا پیشنهاد داد که مقامات آمریکا بررسی کنند که آیا اللهیار صالح سفیر ایران در واشنگتن، یکی از متحدان مهم مصدق، ممکن است جانشین مناسبی باشد. پس از آنکه دولت آیزنهاور تصمیم به آغاز مقدمات کودتا گرفت، ویلبر یک طرح مقدماتی مشابه طرح لیویت پرورش داد و بر روی انتصاب زاهدی تمرکز کرد. سپس ویلبر و دیگران دو نسخه تجدید نظر شده از این طرح را ارائه دادند که شامل ضمیمه های A و B در تاریخ کودتای ویلبر بوده و ذکر شده اند اما تنظیم کردن این مجموعه به طور کامل قابل توضیح نیست.
اسناد جدید حاوی جزئیات مبهم در مورد طرحی آشکار برای سرنگونی مصدق و شاه محمد رضا پهلوی در بهار 1953 به رهبری وزیر دادگستری ابوالقاسم امینی به عنوان عامل سیا است که در حال تلاش برای پیشبرد انتصاب زاهدی بود. امینی با برادرش محمود که ژاندارمری ایران را رهبری می کرد و با رهبران قدرتمند قبیله قشقایی که از مصدق حمایت می کردند اما روابط نزدیک با سیا داشتند نقشه ای طرح ریزی کرد. امینی ها از زادگان سلسله قبلی (قاجار) بوده و ظاهرا خواستار جایگزینی شاه با عبدالرضا پهلوی برادر ناتنی اش که مادرش قجری بود، بودند. لوی هندرسون سفیر آمریکا و راجر گويران رئيس ستاد سيا بارها با امینی ملاقات کردند. در اوایل ماه ژوئن هندرسون به مقامات سیا در واشنگتن پیشنهاد داد که در نظر دارند که حمایت امینی ها را در تلاش برای سرنگونی مصدق و شاید حتی عبدالرضا پهلوی به امضا برسانند. تاریخ ویلبر نشان می دهد که گويران به امینی نیز علاقه مند است. چند هفته قبل از فروپاشی مصدق، تیم سیا تصمیم گرفت که یا برنده شود و یا گروه "امینی قشقایی" را خنثی کند و اگر طرح زاهدی ناموفق بود تدابیری برای بازگرداندن آنها بیندیشد.
این اسناد حاوی جزئیات جالب درباره نحوه برنامه ریزی کودتای اولیه است که در شب 15 تا 16 ماه آگوست سال 1953 فاش شد. روزنامه شجاعت که با حزب توده کمونیست ایران همکاری می کرد، جزئیات تلاش برای کودتا را در 13 آگوست منتشر کرده بود. بعدها حزب توده ادعا کرد که از این نقشه مطلع شده و به مصدق در مورد آن هشدار داده بود. روزولت در 17 آگوست اظهار داشت که ژنرال محمد دفتری یکی از متحدان اصلی زاهدی ممکن است این طرح را در معرض دید قرار داده باشد. اما وی بعدها ادعا کرد که یک مقام پلیس به نام نادری چنین کاری کرده است. خلاصه ای از نقش سیا در کودتا نشان می دهد که این طرح که برای کودتا فراهم شده بود بواسطه نشت دستگاه سری نظامی تیم سیا فاش شد.
فراتر از این، جزئیات جدید و جالبی در این مجموعه درباره نحوه انجام کودتا وجود ندارد. مهمتر از همه این است که این اسناد سوالات کلیدی مطرح کرد مانند اینکه دقیقا سیا هفته های قبل از کودتا برای تضعیف مصدق چه کارهایی انجام داده است؟ چرا رئیس گویران در فاصله کوتاهی قبل از کودتا جایگزین شد؟ چرا بعد از ناکام ماندن تلاش های اولیه کودتا، شاه از ایران فرار کرد؟ چه کسی جمعیت ضد مصدق را که در 19 آگوست ظاهر شد را سازماندهی کرده بود؟ و چرا حامیان مصدق موفق به سازماندهی جمعیت های بزرگ نشدند و اقدامات دیگری برای دفاع از او در آن روز سرنوشت ساز انجام دادند؟ دو سند در مجموعه این رویدادها را خلاصه می کند و به وضوح نشان می دهد که سیا نقش مهمی در آنها ایفا کرده است اما آنها جزئیات مهمی که قبلا در تاریخ ویلبر یا سایر منابع دیده شده اند را ندارند.
سرانجام، این مجموعه شامل مطالب جالبی در مورد تلاش هایی است که مقامات آمریکایی پس از کودتا برای ایجاد ثبات در رژیم جدید انجام دادند و نیز یادآوری مفیدی بود که نشان می دهد دیکتاتوری کودتای قبلی نه تنها نتیجه خود کودتا بلکه حوادث بعدی نیز بود. مقامات آمریکایی پیش از کودتا برنامه هایی را برای ارائه بسته اضطراری 45 میلیون دلاری به دولت جدید طرح کردند و چند هفته پس از کودتا این کمک را اختصاص دادند. به دنبال درخواست های تکراری شاه، آنها شروع به توسعه یک برنامه کمک نظامی بزرگ برای بهبود توانایی و روحیه نیروهای مسلح ایران کردند. آنها همچنین تلاش جدی برای حل اختلافات نفتی را آغاز کردند و دولت زاهدی را تشویق به سازگاری با انگلیس کردند. مقامات آمریکا در ایران رهبران قبیله ای قشقایی را متقاعد کردند تا با دولت جدید همکاری کرده و پس از کودتا یک منبع بالقوه از تنش را تخریب کنند. سیا به دولت زاهدی کمک کرد تا انتخابات اوایل سال 1954 را دستکاری کند که یک مجلس خشن را ایجاد کرد. اشتباه سهوی در این قسمت از مجموعه فقدان اسناد و مدارکی در مورد تلاش سیا برای ایجاد یک نیروی پلیس مخفی جدید و موثر در ایران است که بلافاصله پس از کودتا آغاز شد و به سازمان اطلاعاتی ساواک مشهور شد.
انتهای پیام/
خبرهای مرتبط
ارسال نظر
اخبار برگزیده
