يکشنبه ۳۰ ارديبهشت ۱۴۰۳ - 2024 May 19
روند تاریخی رواج پوشاندن مو و داشتن لباس بلند، چادر در پوشش زن ایرانی
برابر متون تاریخی، در ادوار تاریخ این سرزمین، پوشاندن موی سر و داشتن لباس بلند و شلوار و چادر رایج بوده است و زنان با آزادی در محیط بیرون خانه رفت و آمد می کردند و هم پای مردان به کار می پرداختند.
گروه گوناگون «تیتریک»؛ بی شک نوع و شیوه پوشش هر ملتی بر اساس فرهنگ و جهان بینی آنها استوار است که تجلی آن در پوشش آنها به وضوح دیده می شود. درباره ایرانیان نیز همین طور بوده و هست. اما باید دانست که پوشش ایرانیان به ویژه بانوان ایرانی از دوران پیش از اسلام، بنابر شرایط و بینشی که داشتند، بسیار خاص بوده است. چنانکه بررسی ها نشان می دهد، پوشش تمام بدن در دوره های مختلف تاریخی این سرزمین به ویژه زنان یک حقیقت مسلم بوده و بی شک هیچگاه ایرانیان در برهنگی به سر نمی بردند.
ویل دورانت درباره پوشش زنان ایران قبل از اسلام سخنان زیادی دارد. به طوری که معتقد بود این پوشش کامل و آراسته به نوعی ریشه به وجود آمدن حجاب در دنیا بوده است. جالب اینکه در تمام آثار به دست آمده در فلات ایران برای زنان و مردان ایرانی رداها و پوشش های بلندی ثبت شده که تمام بدن را می پوشاند.
به همین خاطر ایرانیان که از اقوام قدیم ساکن در کره زمین بودند، از گذشته های دور به برخی ویژگی های خوب شهره بودند، چنانکه در برخی از کتاب های تاریخ درباره مردم ایران زمین گفته شده از سجایای اخلاقی ایرانیان که در گزارش های مورخان ثبت شده می توان به شجاعت، پاکدامنی، راستگویی، اعتدال، نجابت و پوشش زنان و مردان اشاره کرد.
درباره زنان ایرانی قبل از اسلام که عموما پیرو آیین زرتشت بودند، گفته شده که آنها اغلب با پوشش کامل در محل های عمومی رفت و آمد می کردند. در آثار برجای مانده از زنان ایرانی در زمان های قدیم، همچون مادها و پس از آن به وضوح نشان داده شده که زنان پوشش کاملی داشتند که شامل پیراهن بلند چین دار، شلوار، چادر و شنلی روی لباس ها بوده که این پوشش در زمان هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان نیز در میان ایرانیان عمومیت داشته است.
درباره پوشش ایرانیان و به ویژه زنان ایرانی می توان از منابع یونانی که با ایران تعاملات گوناگون داشته نیز استفاده کرد. در برخی از این منابع آمده است که زنان پارسی با لباسی کاملاً پوشیده در انظار ظاهر می شدند و حتی نجابت مردان پارسی نیز دست کمی از زنان آنها نداشته است. آنان برهنه بودن و یا باز گذاشتن هر یک از قسمت های بدن را شرم آور و خلاف ادب می شمردند و به همین جهت سرتاپای ایشان با سربند(کلاه) و پاپوش پوشیده بود.
این پوشش در میان ایرانیان به صورتی فراگیر بوده که گفته شده خشایارشا، پادشاه هخامنشی، از همسرش خواست که در روز جشن ازدواج بدون پوشش حضور یابد. اما این زن حاضر به انجام این کار نشد و با این که می دانست در صورت تخلف از دستور شاه، شانس ملکه ایران شدن را از دست خواهد داد، اما این دستور را که مغایر با عفت می دانست، نپذیرفت و خشایارشاه نیز او را از دربار خود بیرون کرد.
با بررسی های که درباره تمدن گذشته ایران انجام شده، و با تمام باستان شناسی های که صورت گرفته شکی نیست که در نقش هایى كه از ایران باستان بر جاى مانده، صورت هیچ زنی دیده نمى شود و نه تنها تصویری از صورت آنها وجود ندارد، بلکه نامى از زنان نیز ثبت نشده است.
بر همین اساس باید توجه داشت آن گونه که نقش ها و كتیبه های موجود در گستره وسیع مرزهای ایران كهن، گواهی می دهند، شکی نیست كه مردمان نیک این سرزمین، در قیاس با مردمان هم عصرشان نسبت به مسائلی همچون عفت، حفظ ارزش های اجتماعی و حجاب پایبندی به مراتب بیشتری داشتند. به طوری که باید گفت مجسمه های کشف شده در بهبهان یا تصاویری موجود در تخت جمشید بیانگر این است که بانوان ایرانی با لباس های پوشیده و پیراهن بلند در محافل حاضر می شدند. همچنین در نقش برجسته آشوری مربوط به دوره مادها، بانوان با پیراهن بلند و روپوشی کوتاه تر که حالت دامن داشت تصویر شده اند.
در دوران مختلف پیش از اسلام زنان ایرانی از پوشش های مناسبی که آنها را از دید مردان حفظ می کرد، استفاده می کردند و برای حضور در اجتماع زنان عموما از لباس بلند بهره می گرفتند. چنانکه در فرشی که از دوران هخامنشی به یادگار مانده است، لباس های زنان پُرچین و چادری کوتاه و نازک با دامن نیم گرد تصویر شده است.
تمدن پژوهانی همچون ویل دورانت درباره زنان دوران هخامنشیان معتقد هستند که آنها جز به صورت پوشیده از خانه بیرون نمی آمدند و هرگز آشکارا با مردان جامعه اختلاط نداشتند. در منابع یونانی نیز آمده که در زمان هخامنشیان هرگاه لازم بود، زنان ایرانی از خانه خارج شوند، درون چادرهای در بسته ای قرار می گرفتند. با این که استفاده از چنین چادری را ویژه توانگران دانسته اند، اما افراد عادی جامعه نیز از مشابه کوچک تر آن را استفاده می کردند و حتی پژوهشگران گفته اند این چادر که پوششی برای زنان بوده به تدریج ظاهر آن تغییر کرده و به صورت امروز در آمده ولی نام چادر همچنان بر آن باقی مانده است.
از آنجا که ایرانیان از دیرباز به پاكدامنی اهمیت می دادند، زنان شان با چادر یا پوشش های دیگری كه آنها را می پوشاند، در میان مردان ظاهر می شدند. چنانکه در یك مهر سنگی استوانه ای كه از دوره هخامنشی برجای مانده و اكنون در موزه لوور فرانسه نگهداری می شود، شاهزاده ایرانی و ندیمه هایش دیده می شود كه شاهزاده چادر و ندیمه ها سرپوش دارند. همچنین در طرحی كه روی سنگی در ارگیلی تركیه نقش بسته است، زن ایرانی با پوشش چادر و سوار بر اسب دیده می شود. حتی سرپوش های پارچه ای دوره ی هخامنشی از زیر برف های منطقه ی پازریك روسیه پیدا شده است. پوشاک خدمه که از نظر موقعیت اجتماعی در پایین ترین ردیف جامعه قرار داشته اند، نیز عبارت از یک لباس ساده و بلند بوده که معمولاً روی آن کمربندی ساده قرار می گرفت.
در دوره اشکانیان نیز همانند گذشته، حجاب زنان ایرانی کامل بوده است. چنانکه در این باره گفته شده: لباس زنان اشکانی پیراهنی بلند تا روی زمین، گشاد، پرچین، آستین دار و یقه راست بوده است. پیراهن دیگری داشته اند که روی اولی می پوشیدند و قد این یکی نسبت به اولی کوتاه و ضمناً یقه باز بوده است. روی این دو پیراهن چادری سرمی کردند.
همچنین درباره پوشاک زنان ایرانی این دوران باید گفت که زنان عهد اشکانی قبایی تا زانو بر تن می کردند، با شنلی که بر سر افکنده می شد و نیز نقابی داشتند که معمولاً به پس سر می آویختند. پیراهن های این دوران از پارچه های منقش تهیه می شد و آنان کفش ساده دوران اشکانی را به پا می کردند و کمربندشان منحصر به نواری بوده که برای جمع کردن گشادی پیراهن در زیر سینه می بستند. همچنین برای زنان این دوره، روسری یا روپوشی برای پوشاندن سرشان وجود داشته است.
گزارش های موجود نیز بیانگر این مطلب است که در دوران اشکانیان نیز بانوان اصیل ایرانی در عین حال که از باشکوه ترین لباس ها استفاده می کردند، آنها را به ساده ترین و پوشیده ترین شکل آماده می کردند. به طوری که غالباً لباس های آنها، پیراهن بلندی بوده که تا روی زمین می رسید. این لباس آنها گشاد، پرچین، با آستین ساده بود و لباس دیگری بر روی آن می پوشیدند و حتی روی این دو پیراهن لباس یا شنلی مانند چادر به سر می کردند.
یک نقاشی در موزه لوور وجود دارد که بانویی از دوره اشکانیان را با چادر و سر پوش (روسری) نشان می دهد که شاهدی که بر گفته ما می باشد. همین طور تندیسی در موزه پالمیر در دمشق وجود دارد که مجسمه ای با پیراهن گشاد و چادری بر روی آن را نشان می دهد که مربوط به دوره اشکانیان است.
در دوره ساسانیان نیز حجاب و پوشش مشخصه مهم ایرانیان و به ویژه برای زنان پارسی به شمار می رفته است. به طوری که منابع تاریخی گزارش می دهند، در این دوره دین زرتشت، دین رسمی کشور اعلام شد، اوستا ترجمه و آتشکده های ویران بازسازی گردید و همچنان در این دوران احکام دینی زرتشتیان اعمال می شد، زنان دارای حجاب کامل بودند. حتی در این باره گفته شده که چون زرتشت در زمینه اصل حجاب و پوشش زنان در ایران کمبودی نمی دیده، با تأیید حدود و کیفیت حجاب رایج آن دوران، کوشیده تا با پندهای خود ریشه های درونی حجاب را تعمیق و مستحکم نماید.
همچنین درباره پوشاک زنان این دوره باید گفت چادر که از دوره های پیش مورد استفاده بانوان ایران بوده، در این دوره نیز به صورت مختلف کاربرد داشته است. این حجاب به حدی گسترده بوده که برخی معتقدند حجاب زنان در این دوره چنان اهمیتی داشته که حتی لباس هنرپیشگان زن، مانند لباس های بلند سایر بانوان، تا پشت پا کشیده بوده است.
در دوران ساسانی لباس بانوان ایرانی متشکل از پیراهن بلندِ پُرچین و گشاد بود که گاهی با بندی به عنوان کمربند بسته می شد. علاوه بر این پیراهن بلند، لباسی شبیه چادر که از دوره های پیشتر مورد استفاده بانوان ایرانی بوده، پوشش روی زنان ایرانی را تشکیل می داد که نمونه آن را در طاق بستان می توان دید.
این نوع پوشش و حجاب برای کل افراد جامعه حتی بانوان درباری تا پایان دوران ساسانی معمول بوده است. با بررسی نقوش سنگی و طرح هایی از چندین بشقاب باستانی کشف شده، مشخص می شود که بانوان ساسانی پیراهنی بلند با آستین یا بدون آستین، پرچین و گشاد می پوشیده اند و آن را با نواری در زیر سینه مانند زنان اشکانی جمع می کردند، از طرز قلم زنی و چین سازی پیراهن و دامن پیداست که در انتهای دامن بر پشت پا، پارچه ای اضافه و پرچین به آن دوخته اند. زنان ساسانی گاهی چادر گشاد و پرچین سر می کردند که تا ساق پا می رسیده است.
در کتاب پوشاک باستانی ایرانیان در ضمن بحث حجاب زنان زرتشتی آمده است، پوششی که بانوان زرتشتی از آن استفاده می کردند، شباهتی بسیار نزدیک به پوشاک بانوان نقاط دیگر کشور ما همانند روسری بانوان بختیاری و پیراهن بانوان لُر و شلوار بانوان کُرد داشت.
در مجموع با توجه به مطالبی که گفته شده می توان اذعان داشت که بانوان ایرانی قبل از اسلام و حتی قبل از زرتشت و حتی در قدیمترین تمدن هایی كه به دست ما رسیده، دارای پوشش و حجاب بودند. از این رو در مورد پوشش زنان ایران باستان، مطالب زیادی در تاریخ وجود دارد و شواهد مهمی در این باره گزارش شده است.
فرهنگ نیوز
ویل دورانت درباره پوشش زنان ایران قبل از اسلام سخنان زیادی دارد. به طوری که معتقد بود این پوشش کامل و آراسته به نوعی ریشه به وجود آمدن حجاب در دنیا بوده است. جالب اینکه در تمام آثار به دست آمده در فلات ایران برای زنان و مردان ایرانی رداها و پوشش های بلندی ثبت شده که تمام بدن را می پوشاند.
به همین خاطر ایرانیان که از اقوام قدیم ساکن در کره زمین بودند، از گذشته های دور به برخی ویژگی های خوب شهره بودند، چنانکه در برخی از کتاب های تاریخ درباره مردم ایران زمین گفته شده از سجایای اخلاقی ایرانیان که در گزارش های مورخان ثبت شده می توان به شجاعت، پاکدامنی، راستگویی، اعتدال، نجابت و پوشش زنان و مردان اشاره کرد.
درباره زنان ایرانی قبل از اسلام که عموما پیرو آیین زرتشت بودند، گفته شده که آنها اغلب با پوشش کامل در محل های عمومی رفت و آمد می کردند. در آثار برجای مانده از زنان ایرانی در زمان های قدیم، همچون مادها و پس از آن به وضوح نشان داده شده که زنان پوشش کاملی داشتند که شامل پیراهن بلند چین دار، شلوار، چادر و شنلی روی لباس ها بوده که این پوشش در زمان هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان نیز در میان ایرانیان عمومیت داشته است.
درباره پوشش ایرانیان و به ویژه زنان ایرانی می توان از منابع یونانی که با ایران تعاملات گوناگون داشته نیز استفاده کرد. در برخی از این منابع آمده است که زنان پارسی با لباسی کاملاً پوشیده در انظار ظاهر می شدند و حتی نجابت مردان پارسی نیز دست کمی از زنان آنها نداشته است. آنان برهنه بودن و یا باز گذاشتن هر یک از قسمت های بدن را شرم آور و خلاف ادب می شمردند و به همین جهت سرتاپای ایشان با سربند(کلاه) و پاپوش پوشیده بود.
این پوشش در میان ایرانیان به صورتی فراگیر بوده که گفته شده خشایارشا، پادشاه هخامنشی، از همسرش خواست که در روز جشن ازدواج بدون پوشش حضور یابد. اما این زن حاضر به انجام این کار نشد و با این که می دانست در صورت تخلف از دستور شاه، شانس ملکه ایران شدن را از دست خواهد داد، اما این دستور را که مغایر با عفت می دانست، نپذیرفت و خشایارشاه نیز او را از دربار خود بیرون کرد.
با بررسی های که درباره تمدن گذشته ایران انجام شده، و با تمام باستان شناسی های که صورت گرفته شکی نیست که در نقش هایى كه از ایران باستان بر جاى مانده، صورت هیچ زنی دیده نمى شود و نه تنها تصویری از صورت آنها وجود ندارد، بلکه نامى از زنان نیز ثبت نشده است.
بر همین اساس باید توجه داشت آن گونه که نقش ها و كتیبه های موجود در گستره وسیع مرزهای ایران كهن، گواهی می دهند، شکی نیست كه مردمان نیک این سرزمین، در قیاس با مردمان هم عصرشان نسبت به مسائلی همچون عفت، حفظ ارزش های اجتماعی و حجاب پایبندی به مراتب بیشتری داشتند. به طوری که باید گفت مجسمه های کشف شده در بهبهان یا تصاویری موجود در تخت جمشید بیانگر این است که بانوان ایرانی با لباس های پوشیده و پیراهن بلند در محافل حاضر می شدند. همچنین در نقش برجسته آشوری مربوط به دوره مادها، بانوان با پیراهن بلند و روپوشی کوتاه تر که حالت دامن داشت تصویر شده اند.
در دوران مختلف پیش از اسلام زنان ایرانی از پوشش های مناسبی که آنها را از دید مردان حفظ می کرد، استفاده می کردند و برای حضور در اجتماع زنان عموما از لباس بلند بهره می گرفتند. چنانکه در فرشی که از دوران هخامنشی به یادگار مانده است، لباس های زنان پُرچین و چادری کوتاه و نازک با دامن نیم گرد تصویر شده است.
تمدن پژوهانی همچون ویل دورانت درباره زنان دوران هخامنشیان معتقد هستند که آنها جز به صورت پوشیده از خانه بیرون نمی آمدند و هرگز آشکارا با مردان جامعه اختلاط نداشتند. در منابع یونانی نیز آمده که در زمان هخامنشیان هرگاه لازم بود، زنان ایرانی از خانه خارج شوند، درون چادرهای در بسته ای قرار می گرفتند. با این که استفاده از چنین چادری را ویژه توانگران دانسته اند، اما افراد عادی جامعه نیز از مشابه کوچک تر آن را استفاده می کردند و حتی پژوهشگران گفته اند این چادر که پوششی برای زنان بوده به تدریج ظاهر آن تغییر کرده و به صورت امروز در آمده ولی نام چادر همچنان بر آن باقی مانده است.
از آنجا که ایرانیان از دیرباز به پاكدامنی اهمیت می دادند، زنان شان با چادر یا پوشش های دیگری كه آنها را می پوشاند، در میان مردان ظاهر می شدند. چنانکه در یك مهر سنگی استوانه ای كه از دوره هخامنشی برجای مانده و اكنون در موزه لوور فرانسه نگهداری می شود، شاهزاده ایرانی و ندیمه هایش دیده می شود كه شاهزاده چادر و ندیمه ها سرپوش دارند. همچنین در طرحی كه روی سنگی در ارگیلی تركیه نقش بسته است، زن ایرانی با پوشش چادر و سوار بر اسب دیده می شود. حتی سرپوش های پارچه ای دوره ی هخامنشی از زیر برف های منطقه ی پازریك روسیه پیدا شده است. پوشاک خدمه که از نظر موقعیت اجتماعی در پایین ترین ردیف جامعه قرار داشته اند، نیز عبارت از یک لباس ساده و بلند بوده که معمولاً روی آن کمربندی ساده قرار می گرفت.
در دوره اشکانیان نیز همانند گذشته، حجاب زنان ایرانی کامل بوده است. چنانکه در این باره گفته شده: لباس زنان اشکانی پیراهنی بلند تا روی زمین، گشاد، پرچین، آستین دار و یقه راست بوده است. پیراهن دیگری داشته اند که روی اولی می پوشیدند و قد این یکی نسبت به اولی کوتاه و ضمناً یقه باز بوده است. روی این دو پیراهن چادری سرمی کردند.
همچنین درباره پوشاک زنان ایرانی این دوران باید گفت که زنان عهد اشکانی قبایی تا زانو بر تن می کردند، با شنلی که بر سر افکنده می شد و نیز نقابی داشتند که معمولاً به پس سر می آویختند. پیراهن های این دوران از پارچه های منقش تهیه می شد و آنان کفش ساده دوران اشکانی را به پا می کردند و کمربندشان منحصر به نواری بوده که برای جمع کردن گشادی پیراهن در زیر سینه می بستند. همچنین برای زنان این دوره، روسری یا روپوشی برای پوشاندن سرشان وجود داشته است.
گزارش های موجود نیز بیانگر این مطلب است که در دوران اشکانیان نیز بانوان اصیل ایرانی در عین حال که از باشکوه ترین لباس ها استفاده می کردند، آنها را به ساده ترین و پوشیده ترین شکل آماده می کردند. به طوری که غالباً لباس های آنها، پیراهن بلندی بوده که تا روی زمین می رسید. این لباس آنها گشاد، پرچین، با آستین ساده بود و لباس دیگری بر روی آن می پوشیدند و حتی روی این دو پیراهن لباس یا شنلی مانند چادر به سر می کردند.
یک نقاشی در موزه لوور وجود دارد که بانویی از دوره اشکانیان را با چادر و سر پوش (روسری) نشان می دهد که شاهدی که بر گفته ما می باشد. همین طور تندیسی در موزه پالمیر در دمشق وجود دارد که مجسمه ای با پیراهن گشاد و چادری بر روی آن را نشان می دهد که مربوط به دوره اشکانیان است.
در دوره ساسانیان نیز حجاب و پوشش مشخصه مهم ایرانیان و به ویژه برای زنان پارسی به شمار می رفته است. به طوری که منابع تاریخی گزارش می دهند، در این دوره دین زرتشت، دین رسمی کشور اعلام شد، اوستا ترجمه و آتشکده های ویران بازسازی گردید و همچنان در این دوران احکام دینی زرتشتیان اعمال می شد، زنان دارای حجاب کامل بودند. حتی در این باره گفته شده که چون زرتشت در زمینه اصل حجاب و پوشش زنان در ایران کمبودی نمی دیده، با تأیید حدود و کیفیت حجاب رایج آن دوران، کوشیده تا با پندهای خود ریشه های درونی حجاب را تعمیق و مستحکم نماید.
همچنین درباره پوشاک زنان این دوره باید گفت چادر که از دوره های پیش مورد استفاده بانوان ایران بوده، در این دوره نیز به صورت مختلف کاربرد داشته است. این حجاب به حدی گسترده بوده که برخی معتقدند حجاب زنان در این دوره چنان اهمیتی داشته که حتی لباس هنرپیشگان زن، مانند لباس های بلند سایر بانوان، تا پشت پا کشیده بوده است.
در دوران ساسانی لباس بانوان ایرانی متشکل از پیراهن بلندِ پُرچین و گشاد بود که گاهی با بندی به عنوان کمربند بسته می شد. علاوه بر این پیراهن بلند، لباسی شبیه چادر که از دوره های پیشتر مورد استفاده بانوان ایرانی بوده، پوشش روی زنان ایرانی را تشکیل می داد که نمونه آن را در طاق بستان می توان دید.
این نوع پوشش و حجاب برای کل افراد جامعه حتی بانوان درباری تا پایان دوران ساسانی معمول بوده است. با بررسی نقوش سنگی و طرح هایی از چندین بشقاب باستانی کشف شده، مشخص می شود که بانوان ساسانی پیراهنی بلند با آستین یا بدون آستین، پرچین و گشاد می پوشیده اند و آن را با نواری در زیر سینه مانند زنان اشکانی جمع می کردند، از طرز قلم زنی و چین سازی پیراهن و دامن پیداست که در انتهای دامن بر پشت پا، پارچه ای اضافه و پرچین به آن دوخته اند. زنان ساسانی گاهی چادر گشاد و پرچین سر می کردند که تا ساق پا می رسیده است.
در کتاب پوشاک باستانی ایرانیان در ضمن بحث حجاب زنان زرتشتی آمده است، پوششی که بانوان زرتشتی از آن استفاده می کردند، شباهتی بسیار نزدیک به پوشاک بانوان نقاط دیگر کشور ما همانند روسری بانوان بختیاری و پیراهن بانوان لُر و شلوار بانوان کُرد داشت.
در مجموع با توجه به مطالبی که گفته شده می توان اذعان داشت که بانوان ایرانی قبل از اسلام و حتی قبل از زرتشت و حتی در قدیمترین تمدن هایی كه به دست ما رسیده، دارای پوشش و حجاب بودند. از این رو در مورد پوشش زنان ایران باستان، مطالب زیادی در تاریخ وجود دارد و شواهد مهمی در این باره گزارش شده است.
فرهنگ نیوز
خبرهای مرتبط
ارسال نظر
اخبار برگزیده
