خسارت سرمازدگی محصولات کشاورزی حداقل می‌شود
مسئولان، کارشناسان و صاحب‌نظران بخش کشاورزی همواره بر توسعه کشاورزی پایدار تاکید دارند و این امر را راهکاری برای حل چالش‌های موجود می‌دانند. کشاورزی پایدار به عوامل متعددی بستگی دارد که در گام نخست باید این عوامل را شناسایی و سپس برای ایجاد کشاورزی پایدار اقدام کرد.
یکی از عواملی که می‌تواند منجر به پایداری این بخش شده، از خسارات گسترده کشاورزان جلوگیری کند، باعث کشت به‌موقع و مناسب محصولات شود و در نهایت نقش به‌سزایی در ایجاد تولیدات و کشاورزی پایدار داشته باشد، علم هواشناسی است.
اداره هواشناسی کشاورزی در همین راستا سال‌ها قبل در کشور تاسیس شد و علی‌رغم اقدامات مهمی که انجام می‌دهد هنوز برای بسیاری از مردم ناآشناست و خیلی از مردم شناخت زیادی از این اداره، مسئولیت‌ها و اقدامات آن ندارند.
در همین زمینه مسعود حقیقت، سرپرست اداره هواشناسی کشاورزی در گفتگویی تفضیلی با مهر به تشریح وظایف، مسئولیت‌ها، اقدامات و فواید هواشناسی کشاورزی بر بخش کشاورزی پرداخته که مشروح این گفتگو از نظر گرامی‌تان می‌گذرد؛
*لطفا درباره هواشناسی کشاورزی کمی توضیح دهید و بفرمایید این اداره در چه سالی ایجاد شده است؟
در ایجاد کشاورزی پایدار، ۳ ارگان اعم از دانشگاه، وزارت جهادکشاورزی و هواشناسی دخیل هستند و همواره باید این مثلث را مدنظر داشت-حقیقت: در ایجاد کشاورزی پایدار، ۳ ارگان اعم از دانشگاه، وزارت جهادکشاورزی و هواشناسی دخیل هستند و همواره باید این مثلث را مدنظر داشت. دانشگاه علم تولید می‌کند، وزارت جهاد کشاورزی متولی بخش و سیاست گذار است و هواشناسی نیز به تولید دانش و داده‌های هواشناسی موردنیاز این رشته می‌پردازد که می‌تواند کمک زیادی به کشاورزی کند. ۳ عامل بر گیاه بسیار تاثیر گذار است که شامل ژنتیک، آب و خاک و عوامل جوی می‌شود؛ بحث ژنتیک و آب و خاک در وزارت جهاد کشاورزی و عوامل جوی در سازمان هواشناسی کشاورزی پیگیری می‌شود.
درباره ایجاد این اداره نیز باید گفت دو سازمان فائو و هواشناسی جهانی در سال ۱۹۷۷(۱۳۵۴) بیانیه‌ای مشترک صادر و کشورهای عضوشان را مکلف کردند که هواشناسی کشاورزی را در سیستم خود راه اندازی کنند. ایران نیز درهمان سال مکلف به انجام این کار شد و بنابراین در سال ۵۴ اولین واحد هواشناسی کشاوزی در کشور راه اندازی شد. مرکز این واحد در تهران بود و حدود ۱۸ ایستگاه در استان‌های دیگر راه اندازی شد، در همین راستا تعدادی متخصص نیز برای این کار تربیت شد و درنهایت این اداره شکل گرفت. درحال حاضر هم تعداد این ایستگاه‌ها افزایش یافته و ما ۴۸ مرکز تحقیقاتی هواشناسی کشاورزی در سراسر کشور داریم.
*ضرورت ایجاد مرکز هواشناسی کشاورزی در کشور و سود آن برای بخش کشاورزی چیست؟
-حقیقت: با توجه به اینکه گفتیم هواشناسی یکی از اضلاع مثلث مورد نیاز برای پایداری کشاورزی است، متخصصان این حرفه علمی میان رشته‌ای بین هواشناسی و کشاورزی تعریف کردند که عنوان آن را هواشناسی کشاورزی نهادند. در ایران نیز این رشته در حال حاضر در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکترا، در دانشگاه‌های معتبر کشور تدریس می‌شود اما در مقطع کارشناسی چنین رشته‌ای نداریم چون فردی که قصد دارد هواشناسی کشاورزی بخواند وکارشناس این رشته باشد، در گام نخست باید درباره بخش کشاورزی علم کافی کسب کند ضمن اینکه افرادی که رشته کارشناسی آنان کشاورزی بوده در این بخش موفق‌تر عمل می‌کنند.
علم هواشناسی کشاورزی یعنی، بررسی اثر پارامترهای جوی بر روی تمام محصولات مرتبط با بخش کشاورزی از جمله محصولات دامی، باغی، زارعی، مرتع و جنگل، آبزیان؛ در واقع این رشته رابطی بین هواشناسی و کشاورزی است. ما ناچار هستیم برای ایجاد کشاورزی پایدار در کنار دیگر عوامل موثر، مباحث جوی را نیز مدنظر قرار دهیم چراکه تولیدات کشاورزی درمحیط بیرون انجام می‌شود و ما نمی‌توانیم در آب و هوای محیط، تغییری ایجاد و از بروز حوادث اقلیمی جلوگیری کنیم. بنابراین باید راهی پیدا کرد که گیاه با شرایط آب و هوایی سازگار شود؛ در این مرحله نقش هواشناسی کشاورزی پررنگ می‌شود و هواشناسی مشخص می‌کند که در استانی مانند یزد یا آذربایجان غربی متناسب با اقلیم همان استان، چه محصولی باید کشت شود؛ در صورتی که هواشناسی را از کشاورزی حذف و گیاه را کشت کنیم حتی اگر به تمام عوامل موثر در رشد آن توجه کافی شود، تغییرات اقلیمی و بروز یک سرما یا گرما به تولیدات آسیب می‌زند.
در صورتی که هواشناسی را از کشاورزی حذف و گیاه را کشت کنیم حتی اگر به تمام عوامل موثر در رشد آن توجه کافی شود، تغییرات اقلیمی و بروز یک سرما یا گرما به تولیدات آسیب می‌زندزمانی که کشاورزان قصد کشت گندم را دارند، هواشناسی در مناطق مختلف نوع اقلیم آنجا و زمان مناسب برای کشت را تعیین و به وزارت جهاد اعلام می‌کند کدام منطقه دارای اقلیم سرد و کدام دارای اقلیم گرم است، به همین دلیل کارشناسان وزارت جهاد اعلام می‌کنند با توجه به اینکه هواشناسی مشخص کرده این منطقه گرمسیر یا سردسیر است باید رقمی در اینجا کشت شود که متناسب با اقلیم آنجا است. یا مثلا کشاورزی قصد دارد کشت دیم انجام دهد اما نمی‌داند امسال سال مناسبی است یا خیر؟ جواب این سوال را هواشناسی کشاورزی باید به کشاورزان بگوید.
ما نقشه‌های تدوین شده‌ای داریم که مناطق مستعد کشت دیم در آن‌ها مشخص شده است؛ ضمن اینکه دو عامل دما و بارش در کشت دیم موثر هستند که هواشناسی آن‌ها را مشخص می‌کند. به‌عنوان مثال ما می‌گوییم اگر بارش در یک منطقه بیشتر از ۳۰۰ میلی متر باشد آنجا مناسب کشت دیم است. برای تهیه نقشه‌های هواشناسی کشاورزی، ما اطلاعاتی را که مربوط به هواشناسی و گیاه است را با هم تطبیق می‌دهیم و نقشه مورد نظر را تدوین می‌کنیم.
در بحث دما نیز، به عنوان مثال بذر گندم در دمای کمتر از ۵ درجه سلسیوس جوانه نخواهد زد و ما باید تعیین و اعلام کنیم در چه تاریخی دما به کمتر از ۵ درجه می‌رسد تا کشاورزان آگاه شوند. احتمال محقق شده این‌گونه پیش بینی‌ها تا ۸۰ درصد است.
در استان کرمان، اطلاع رسانی اداره کل هواشناسی این استان در یک شب باعث شد تا از وارد شدن حدود ۷ تا ۸ میلیارد تومان خسارت به کشاورزان جلوگیری شودضمن اینکه دو تهدید بزرگ برای باغات و بخش باغبانی کشور، سرمازدگی پاییزه و سرمازدگی بهاره است. ما این مسائل را رصد و یک هفته قبل از وقوع آن را اطلاع رسانی می‌کنیم که احتمال تحقق آن نیز ۹۰ درصد است. ما کمیته‌های مشترکی با سازمان جهاد کشاورزی استان‌ها داریم، که در آن کمیته، شرایط جوی و محصولات زراعی و باغی بررسی و اطلاع رسانی لازم به کشاورزان انجام می‌شود. در ۱۴ فروردین امسال، در استان کرمان، اطلاع رسانی اداره کل هواشناسی این استان در یک شب باعث شد تا از وارد شدن حدود ۷ تا ۸ میلیارد تومان خسارت به کشاورزان جلوگیری شود که مستندات آن نیز موجود است.
*پس چرا هر سال سرمازدگی بویژه در فصل بهار خسارات سنگینی را به تولیدات کشاورزی وارد می‌کند؟
-حقیقت: ضعف ما در اطلاع رسانی است و اینکه سیستم یکپارچه اطلاع رسانی وجود ندارد که همه کشاورزان را تحت پوشش قرار دهد؛ هواشناسی کشاورزی، دانشی را تولید می‌کند که باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن به دست کشاورزان برسد درحالی که این اتفاق رخ نمی‌دهد.
به همین منظور در اردیبهشت‌ماه سال ۹۲، معاون وزیر راه وشهرسازی و رئیس سازمان هواشناسی الگویی به ما ارائه کردند تحت عنوان ارتباط با کاربر نهایی که این الگو برای تمام گرایش‌های هواشناسی ارائه شد، اما بخش کشاورزی چون ساختار و اداره مستقلی داشت بیشتر در این زمینه رشد کرد.
مربوط به در این زمینه سامانه‌ای تحت عنوان سامانه تهک طراحی شد که هدف از طراحی آن رفع ضعف اطلاع رسانی بود؛ تا حدود سه ماه قبل این سامانه کاغذی و دستی بود، اما از حدود ۳ ماه اخیر سامانه‌ای خودکار و هوشمند برای برنج در گیلان راه اندازی شده که طی چند روز آینده از آن رونمایی خواهد شد. در سامانه تهک، کشاورز می‌تواند از طریق موبایل و رایانه وارد سامانه شود و ثبت نام کند، وی مشخصات مزرعه و محصول خود را در این سامانه وارد و توصیه‌ها و پیش بینی های لازم را دریافت می‌کند تا بداند باید چه کند.
تهک یعنی (توسعه هواشناسی کاربردی) در معنای عام و تهک کشاورزی یعنی توسعه هواشناسی کاربردی کشاورزی؛ قبلا بیشتر اطلاع رسانی ما از طریق صدا و سیما، روزنامه‌ها و تله تکست پخش می‌شد یا اینکه توصیه‌ها را به خانه‌های ترویج سازمان‌های جهاد کشاورزی استان‌ها می‌دادیم تا آن‌ها را روی بردهای خود نصب کنند، کشاورز نیز به آنجا مراجعه می‌کرد و توصیه‌ها را می‌دید شاید هم اصلا مراجعه نمی‌کرد و به همین دلیل در این زمینه موفق نبودیم.
با طراحی سامانه تهک، کشاورزان از طریق موبایل می توانند اطلاعات هواشناسی و توصیه ها و پیش بینی های لازم در مورد محصول خودشان را دریافت کنند. تا پایان امسال سامانه تهک گندم در کشور راه اندازی می‌شوددرحال حاضر با گسترش تکنولوژی و فراگیر شدن موبایل واینترنت، ما می‌توانیم به‌صورت آن‌لاین اطلاعات را در اختیار کشاورزان قرار دهیم. تا پایان امسال سامانه خودکار تهک گندم نیز در کشور راه اندازی خواهد شد؛ ما داریم به این سمت پیش می‌رویم که محصولات دیگر را نیز تحت پوشش این طرح قرار دهیم.
حدود ۹۵۵ هزار کشاورز پیشرو، تحت پوشش سامانه تهک غیرخودکار و دستی قرار دارند که از این طریق اطلاعات لازم در اختیار آنان قرار می‌گیرد، هر کدام از این کشاورزان پیشرو نیز با چند کشاورز دیگر در ارتباط هستند و اطلاعات ما را به آنان هم می‌رسانند.
یکی دیگر از مشکلات ما در این زمینه آن بود که با کشاورزان به زبان خودشان حرف نمی‌زدیم؛ کشاورزان دیگر نمی‌خواهند با آنان به زبان احتمالات سخن گفته شود که مثلا به آنان بگوییم احتمالا باران می‌آید یا نمی‌آید بنابراین باید دقیقا به کشاورزان اعلام کرد باران خواهد آمد یا نه. به همین منظور باید پیش بینی‌ها را به توصیه تبدیل کنیم به‌عنوان مثال پیش بینی گفته آسمان ۳ روز آینده استان ایلام صاف تا کمی ابری همراه با بارش پراکنده است، وزش باد و کاهش دما هم داریم، ما باید این مساله را تبدیل به خروجی قابل فهم برای کشاورزان کنیم و به آنان بگوییم با توجه به بارش پراکنده، از کود پاشی خودداری کنید یا در ساعاتی که وزش باد وجود دارد، آبیاری نکنید. اقداماتی که در این زمینه انجام داده‌ایم باعث شده اوضاع خیلی بهتر از گذشته شود.
*هواشناسی کشاورزی چگونه برای استان‌های مختلف توصیه‌های جداگانه ارائه می‌کند؟
-حقیقت: در هر شهرستان ما ایستگاه‌هایی داریم که کارشناسان هواشناسی و کشاورزی آنجا جلسات مشترکی در روزهای یکشنبه و چهارشنبه برگزار می‌کنند و نتایج آن را برای استان مربوط می‌فرستند که استان نیز آن را برای ما ارسال می‌کند و ما هم بعد پالایش، ویرایش و گرفتن خطاهای احتمالی آن را مجددا به خود استان ارسال می‌کنیم. علاوه بر این، ما یک بولتن کلی درست می‌کنیم و استان‌ها نیز خودشان به کشاورزان آنجا اطلاع رسانی می‌کنند.
احتمال محقق شدن توصیه‌های ۵ تا ۶ روزه هواشناسی کشاورزی بیش از ۷۵ درصد و پیش بینی‌های فصلی بین ۶۰ تا ۷۰ درصد است ضمن اینکه هرچه فاصله پیش بینی‌ها بیشتر باشد احتمال خطا هم بیشتر است.
*آیا در آغاز هر سال زراعی هواشناسی کشاورزی توصیه‌های لازم را برای کشت محصولات ارائه می‌کند و آیا کشاورزان می‌دانند چنین اداره‌ای وجود دارد، برای دریافت سوالات‌شان چگونه با شما ارتباط می‌گیرند؟
-حقیقت: ما در مرداد هر سال زراعی توصیه‌های لازم بلند مدت را به تفکیک هر استان و شهرستان ارائه می‌کنیم. یکی از سوالاتی که معمولا کشاورزان در فصل تابستان از ما می پرسند این است که به نظر شما وضعیت بارش در پاییز به چه شکل است؟ آیا ما امسال کشت دیم انجام دهیم یا نه؟ کلزا و ذرت را چه زمانی باید کشت کنیم؟ ما نیز برای هراستان و شهرستان جداولی را در این زمینه داریم که پاسخ این سوالات را تعیین می‌کند.
درباره قسمت دوم سوال شما نیز باید بگویم، بله می‌دانند، خوشبختانه در دو سال اخیر وضعیت بهتر شده است. ما در سامانه تهک کشاورزی مشخص کرده‌ایم در استان‌های مختلف، زراعت‌های عمده چیست، به‌عنوان مثال گروه زراعت، گروه دام، گروه باغبانی و غیره را شناسایی و نیازهای هرگروه را نیز استخراج می‌کنیم.
اقدام بعدی این است که برای این نیازها، توصیه تولید کنیم، وقتی توصیه‌ها تولید شد باید دید به چه روشی باید آن‌ها را به کشاورزان منتقل کنیم، درحال حاضر پیامک، مطبوعات، خبرگزاری‌ها، خانه‌های کشاورز، سازمان جهاد کشارزی استان‌ها، ائمه جماعت و دهیاران وسیله انتقال اطلاعات ما به کشاورزان هستند.
در واقع این خود کشاورز است که مشخص می‌کند باید به چه روشی پیام را در اختیار او قرار دهیم ما نیز همان کار را می‌کنیم، به‌عنوان مثال وقتی کشاورزی می‌گوید نمی‌تواند از طریق پیامک، خبرگزاری‌ها و مواردی از این قبیل پیام را بگیرد ما آن را به ائمه جماعات می‌رسانیم تا او پیام را به کشاورزان ارائه کند. دو شماره تلفن ۱۳۴ و ۱۵۵۹ شماره‌هایی هستند که پیش بینی‌های هواشناسی را برای کشاورزان ارائه می‌کنند، ضمن اینکه شماره ۱۳۴ که تلفن گویای سازمان هواشناسی کشور است، همچنین علاوه بر پیش بینی، توصیه‌ها و اطلاعیه‌های لازم را نیز در اختیار کاربران قرار می‌دهد و کاربر می‌تواند به کارشناسان مربوطه متصل شوند و از آنان اطلاعات لازم را دریافت کنند.
در گلستان طی سال گذشته، هواشناسی بین ۱۵ تا ۳۰ در افزایش تولیدات نقش داشته؛ یکی از عوامل افزایش تولید گندم دیم در پارسال، پیش بینی به موقع و خوب هواشناسی بود در استان گلستان، سازمان جهاد کشاورزی استان اعلام کرد در سال زراعی گذشته، هواشناسی بین ۱۵ تا ۳۰ درصد در افزایش تولیدات نقش داشته و جهاد استان گیلان نیز این عدد را ۲۰ درصد عنوان کرد.
باید به این نکته نیز اشاره کرد که یکی از عوامل افزایش تولید گندم دیم در سال گذشته پیش بینی به موقع و خوب هواشناسی بود، ما در هر استان یک دبیر تهک کشاورزی داریم که این دبیر مشخص می‌کند در یک استان چند گروه محصول عمده تولید می‌شود و سپس برای هر گروه از این محصولات یک دبیر انتخاب می‌کند که این دبیران با کاربران نهایی ارتباط دارند و اطلاع رسانی‌های لازم را به آنان انجام می‌دهند.
*بفرمایید مهم‌ترین اقدامات این اداره در آینده در راستای پایدار سازی حوزه کشاورزی چه خواهد بود؟
-حقیقت: خودکار سازی سامانه تهک یکی از این اقدامات است و ما امیدوار هستیم مانند برنج تا پایان سال ۹۶، تمام محصولات کشاورزی تحت پوشش این طرح قرار بگیرند.
*آیا اعتباری برای این طرح اختصاص داده شده است و آیا ممکن است روزی در سازمان‌های جهاد کشاورزی استان‌ها شاهد ایجاد یک مرکز هواشناسی کشاورزی باشیم؟
-حقیقت:خیر، متاسفانه همه این کار با اعتبار سازمان هواشناسی انجام می‌شود. درباره قسمت دوم سوال شما نیز باید عرض کنم خوشبختانه سازمان‌های جهاد کشاورزی ۱۰ تا ۱۲ استان کشور، همکاری خوبی با ما داشته و در سازمان خود یک اتاق را به هواشناسی کشاورزی اختصاص داده‌اند که از جمله این استان‌ها می‌توان به گلستان، مازندران و گیلان اشاره کرد اما در استان تهران چنین چیزی اتفاق نیفتاده است. در استان‌هایی که اتاق هواشناسی کشاورزی در سازمان‌های جهاد کشاورزی آنجا راه اندازی شده جلسات مشترک هواشناسی و کشاورزی آنجا برگزار می‌شود.
گسترش شبکه هواشناسی کشاورزی از دیگر اقداماتی است که ما قصد داریم در آینده انجام دهیم، ما قصد داریم در برنامه ششم توسعه این کار را انجام دهیم و در صورتی که اعتبار مورد نیاز آن جذب شود تعداد ایستگاه‌های تحقیقاتی هواشناسی کشاورزی از ۴۸ به ۱۲۰ تا ۱۳۰ ایستگاه خواهد رسید بنابراین شبکه‌ای ایجاد می‌شود که کشاورز قادر خواهد بود مستقیما با ایستگاه‌های ما در ارتباط باشد. این امر در برنامه ششم توسعه لحاظ شده است.
*وضعیت جوی پاییز و زمستان امسال را چگونه پیش بینی می‌کنید؟ ایا مانند سال گذشته، شاهد بارش‌های موثر و مطلوب برای کشت دیم خواهیم بود؟
مجموع بارش پاییز امسال کمتر از حد نرمال است، میزان بارندگی‌های پاییز سال قبل، فراتر از حد نرمال وبسیار عالی بود-حقیقت: براساس پیش بینی‌های انجام شده، امسال یکی از سال‌هایی است که بارش موثره پاییزه با تاخیر شروع می‌شود که ما این مساله را فورا اطلاع رسانی کردیم تا کشاورز بذرش را کشت نکند که محصولش آسیب ببیند. مجموع بارش پاییز امسال کمتر از حد نرمال است، میزان بارندگی‌های پاییز سال قبل، فراتر از حد نرمال وبسیار عالی بود.
در دوماه ابتدایی پاییز امسال ما بارش‌های خوبی نداریم اما از اواخر آذر وضعیت بارش‌ها بهتر می‌شود و در دی‌ماه نیز خوب است، درباره بهمن و اسفند نیز فعلا نمی‌توان نظری داد. به نظر می‌رسد در زمستان امسال با افزایش دما مواجه باشیم بویژه در ماه‌های پایانی آن؛ البته به نظر می رسد که این‌گونه باشد و این یک دورنما است، هنوز قطعیت ندارد.
منبع: مهر
