چرا گاهی اوقات هواپیماها هیچ دنباله‌ای از خود به جای نمی‌گذارند یا دنباله آنها کوتاه است؟

گروه گوناگون «تیتریک»مخلوط هوای خروجی از موتور هواپیما در بردارنده بخار آب و چند گاز دیگر به همراه ذرات دوده و فلز است. وقتی این مخلوط از انتهای موتور خارج می‌شود، با هوای سرد ترکیب و بخار آب داخل آن متراکم و به قطرات آب تبدیل می‌شود. این قطرات نیز با قرار گرفتن در محیط سرد بیرون منجمد و به ذرات یخ تبدیل می‌شوند.

به گزارش روزنامه دنیای خودرو، آن‌چه شما از روی زمین می‌بینید، یک دنباله سفید متراکم از قطعات کریستالی، همین یخ‌هاست که در پشت هواپیما تشکیل می‌شود.

چرا گاهی اوقات هواپیماها هیچ دنباله‌ای از خود به جای نمی‌گذارند یا دنباله آنها کوتاه است؟

دلیل این امر بسیار ساده است: اگر در ارتفاع پروازی هواپیما، هوا خشک یا رطوبت کم باشد، دنباله تشکیل نخواهد شد. در واقع برای تشکیل دنباله، میزان رطوبت نسبی باید ۱۰۰ درصد یا بیشتر باشد. در هوای خشک، ذرات کریستالی یخ به محض تشکیل شدن، بخار خواهند شد.

البته گاهی نیز هوا به اندازه کافی مرطوب است ولی به آن حد سرد نیست. در ارتفاعاتی که معمولا دنباله یا رد هواپیما شکل می‌گیرد (۲۸۰۰۰ تا ۴۰۰۰۰ پا)، دمای هوا باید بین منفی 36 تا منفی 76 درجه فارنهایت باشد. اگر هواپیمایی دنباله یا رد بلندی از خود به جای بگذارد، می‌توان حدس زد که هوا در آن بالا نه تنها سرد بلکه بسیار مرطوب است و در نتیجه ذرات کریستالی یخ همچنان پایدار هستند.

اگر دنباله متوقف شده باشد، دوباره شروع می‌شود و یک خط منقطع در آسمان ایجاد می‌کند، احتمالا هواپیما در یک قطعه خشک پرواز می‌کند و دوباره وارد ناحیه مرطوب می‌شود.

اگر در سمت پشت هواپیما، بین دم‌ و‌ سر دنباله، یک امتداد ۱۰۰ پایی از هوای خالص وجود داشته باشد نشان می‌دهد زمان تشکیل یخ از مخلوط گاز داغ خروجی و هوای اطراف کوتاه بوده است.

گاهی ممکن است ابتدا چهار خط سفید و سپس دو خط سفید ببینید. در این صورت می‌توانید به این نتیجه برسید که هواپیمای در حال پرواز چهار موتوره است که هر موتور دنباله خود را ایجاد می‌کند و پس از مدتی به دلیل جریان هوا، دنباله‌های موتور سمت راست باهم و موتورهای سمت چپ نیز با هم ترکیب می‌شوند و تنها دو دنباله از هواپیما باقی می‌ماند.

پس از تشکیل دنباله، امکان دارد اتفاقات زیادی برای آن بیفتد. ممکن است باد آن را با خود ببرد، عریض‌تر کند و لبه‌های تیز و مشخص آن را از بین ببرد. اگر دنباله‌ها به اندازه کافی بزرگ شوند، کریستال‌های یخ به لایه پایینی که خشک‌تر هستند، می‌افتند و بخار می‌شوند یا در یک لایه اشباع شده می‌افتند و ترک برمی‌دارند. اگر پدیده قیچی باد وجود داشته باشد، کریستال‌های لایه پایینی با سرعتی متفاوت از کریستال‌های بالایی حرکت می‌کنند. در این حالت، یک دنباله‌رو به گسترش به صورت افقی یا عمودی تشکیل می‌شود. البته تاکنون چند بار گزارش‌هایی در مورد فروریختن قطعات یخ روی زمین نیز اعلام شده است.

باید توجه داشت که تشکیل دنباله تنها مختص هواپیماهای جت نیست، بلکه در هواپیماهای پیستونی، راکت‌ها و حتی پرندگان نیز امکان تشکیل دنباله وجود دارد. گای مورچی در کتاب مشهور خود به نام «آهنگ آسمان» می‌نویسد: من در مورد غازهای وحشی که دنباله‌های بخار را بر فراز کوه‌های راکی از خود بر جای می‌گذارند، شنیده‌ام. یکی از کارشناسان ناسا در این مورد می‌گوید: بله، امکان چنین چیزی وجود دارد. یک قو هنگام پرواز، با نمناک کردن هوای منفی 36 درجه فارنهایتی اطراف خود، می‌تواند باعث تشکیل یک دنباله شود، اگرچه این دنباله تقریبا کوچک است.

نخستین گزارش ثبت‌شده در مورد دیده شدن دنباله در آسمان در سال ۱۹۱۵ و بر فراز کوه‌های آلپ ایتالیا بازمی‌گردد. اما این موضوع تا زمان جنگ‌ جهانی دوم چندان موردتوجه قرار نگرفت. نیروهای هوایی شرکت‌کننده در این جنگ و دنباله هواپیماهای آنها که رفته‌رفته به نمادی برای این نیروها به شمار می‌آمدند، توجه بسیاری از افراد را به خود جلب کردند. حتی برخی خلبانان از وجود این دنباله‌ها به عنوان ترفندی برای انجام پروازهای جمعی، یافتن اهداف و ایجاد پوشش برای حملات استفاده می‌کردند.

در اوایل دهه 90 میلادی، وقتی طراحی بمب‌افکن پنهان‌کار B-2 از سوی ایالات متحده ارائه شد، موضوع دنباله‌ها باز هم بیشتر مورد توجه قرار گرفت. استیو ویور، از کارشناسان ارشد هواشناسی در پایگاه هوایی رایت پترسون در این مورد می‌گوید: آنها هزینه گزافی صرف تکمیل یک بمب‌افکن پنهان‌کار چند میلیارد دلاری کرده بودند که از دید رادارها پنهان بود، اما می‌شد دنباله آن را از روی زمین و با چشم غیرمسلح دید! نمونه اصلی B-2 یک مخزن در خارج از ارابه فرود اصلی داشت که مواد شیمیایی خاصی را در خود جای می‌داد و از طریق مخلوط شدن با گازهای خروجی، از تشکیل دنباله جلوگیری می‌کرد. اما شایعات گوناگونی مبنی‌بر عدم کارکرد صحیح این راهکار به گوش می‌رسید.

درنهایت، شرکت اوفید، از سازندگان حسگرهای اپتیکی در کلورادو راه‌حل کارامدتری پیدا کرد. این شرکت، سامانه‌ای با نام ردیابی و بُردیابی نوری (LIDAR Light Detection And Raging) را ارائه داد که دنباله را از ابرها تشخیص می‌داد و در صورت پیدایش دنباله، به خلبان هشدار تغییر ارتفاع می‌داد.

مخترع این فناوری در مورد دنباله‌ها می‌گوید: شما با دیدن آنها متوجه می‌شوید که هواپیماهای جلوتر از شما پرواز آرامی داشته (در صورتی‌که دنباله‌ها موج‌دار نبوده و به سرعت پراکنده نشوند) یا خیر! در ضمن با مشاهده چند دنباله می‌توان به این نتیجه رسید که مسیر پروازی کنونی پرتلاطم است و تصمیم صحیح را برای افزایش یا کاهش ارتفاع اتخاذ کرد.

اما برخی کارشناسان هوانوردی هرآنچه را که ما تاکنون گفتیم نفی نمی‌کنند! آنها اعتقاد دارند دنباله‌های کوتاه‌تر در اثر ذرات یخ تشکیل می‌شوند، اما دنباله‌های پهن‌تر و بزرگ‌تر به دلیل تشعشعات حاصل از پرواز هواپیماها به وجود می‌آیند که برای سلامتی مردم نیز مضرند. البته این ادعای آنها هیچ‌گاه به طور علمی ثابت نشده است.