رابطه ى وضو با بهداشت جسمانى
به گزارش گروه فرهنگی« تیتریک »در اسلام عباداتى وجود دارد كه داراى دو جنبه است: یكى بُعد عبادى، كه موجب تقرب انسان به خدا و كمال معنوى او مىشود و دوم بُعد بهداشتى و درمانى، كه براى محیط اجتماعى یا شخصى انسان آثار مفیدى دارد و سلامت انسان را تأمین مىكند. مانند: نماز، وضو، غسل و روزه از این قبیل عبادات هستند.
فلسفه وضو
در قرآن مجید علت و فلسفهى برخى احكام را، نظافت و پاكیزگى نشان مىدهد براى مثال: در آیهى وضو و تیمم مىفرماید:
«مَا یُرِیدُ اللّهُ لِیَجْعَلَ عَلَیْكُم مِنْ حَرَجٍ وَلكِن یُرِیدُ لِیُطَهِّرَكُمْ وَلِیُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ؛ (مائده/ 6)
یعنى خدا نمىخواهد، تا بر شما هیچ تنگ بگیرد، ولیكن مىخواهد، تا شما را پاك سازد و نعمتش را بر شما تمام نماید؛ تا شاید شما سپاسگزارى كنید.»
البته ناگفته نماند كه وضو نیز مثل سایر عبادات فلسفهى آن بالاتر از فوائد مادى و نتایج جسمانى است؛ بلكه حكمت آن معنوى و روحانى و وصول به مقام قرب به مبدأ است و اشاره به همین معنا است حدیث «الوضوء نور و الوضوء على الوضو نورُ على نور» كه سر او از نور در فائدهى وضوء، صفا و قلب و حصول قرب مىباشد و چراغى است كه مۆمن را از ظلمات و مادیات نجات مىدهد و به معنویات و ورود به ساحت قدس خداوند متعال رهبرى مىنماید.
اما اگر بخواهیم از دریچهى بهداشت به مقولهى وضو نگاه كنیم، جنبههاى زیادى در این زمینه نمایان خواهد شد كه اندیشمندان و پزشكان به آن اشاره كردهاند و در این زمینه كتابهایى نیز نوشتهاند و در روایات هم به جنبهى بهداشتى آن اشاراتى شده است از جمله از امام رضا (علیه السلام) نقل شده كه در مورد حكمت وضو مىفرمایند:
«و [وضو] براى این است كه بنده در مقابل پروردگار خود پاكیزه باشد و قابل مذاكره و مكالمه گردد و اطاعت امر مولى نموده، از كثافات و نجاسات پاك گردد- و كسالت تن او بر طرف شود- و خواب از چشم او بیرون رود. تا این معارف به پاكى قلب او در مقابل عظمت خالق منتهى شود- و سبب وجوب شستن صورت و دستها و مسح سر و پاها، آن است كه این اعضا در نماز بیشتر به كار مىآید زیرا نمازگزار با صورت سجده و خضوع مىكند. و با دست خود حاجات خویش را عرضه مىدارد و با سر خویش جهت قبله را حفظ مىنماید و با پاهایش قیام و قعود نماز را انجام مىدهد.» (اسرار الصلوه، به نقل از فلسفه احكام، ص 251 (با تصرف مختصر در عبارت) و شیخ صدوق در علل الشرایع، ص 279- 281 به برخى علل بهداشتى وضو اشاره كرده است.)
برخى از صاحب نظران در مورد وضو حكمتهایى بیان كردهاند كه به برخى از آنها اشاره مىكنیم:
1. دست و صورت كه غالباً در معرض میكروبهاى مختلفند باید هر روز چند مرتبه با عنوان وضو شسته شود به طورى كه آب به پوست برسد و چربى و كثیفىها را رفع نماید.
2. پیش از این گمان مىكردند ورود میكروب به داخل بدن منحصر به سوراخهاى بدن (مثل دهان) است؛ ولى اخیراً ثابت شده است كه ممكن است میكروب از سطح پوست نیز وارد بدن شود و چون دست و صورت بیشتر در معرض آلودگىها واقع مىشود دستور به شستن داده شد و در پا و سر به مسح اكتفاء شده تا موجب سختى نشود.
3. در مسح سر و پا اگر مانعى باشد لازم است براى صحت وضوء، آن موانع را برطرف نماییم در نتیجه نظافت محل سر و پا هم تحقق مىیابد و این خود یك نكتهى بهداشتى است.
4. وقتى به سطح اعضاى وضو، آب سرد رسید و محل آن سرد شد براى حفظ درجه حرارت طبیعى بدن و جبران حرارت از دست رفتهى اعضاى وضو، دستگاه گردش خون به فعالیت سریع مشغول مىشود تا درجه حرارت بدن متعادل شود و در نتیجه نشاط و سلامتى و تعدیل در دستگاه گردش خون كه مهمترین عنصر بدن است بوجود می آید و بهداشت بدن را تأمین مىنماید.
5. در مورد نوع آب وضو (سرد بودن و پاك و مطلق بودن) و استنشاق (آب در بینى كردن) و مضمضمه (آب در دهان كردن) و مسواك قبل از وضو، مطالب بهداشتى جالبى است كه در روایات و سخنان صاحب نظران و پزشكان بدان اشاره شده است.
تذکر:
وضو یك عبادت است كه مقدمه ى نماز قرار مىگیرد و پایین آوردن آن در حد یك عمل بهداشتى صحیح به نظر نمىرسد، هر چند كه آثار بهداشتى این دستور الهى بر كسى پوشیده نیست.
آثار و فوایدى كه براى وضو شمرده شد علت منحصر و تامه براى وضو نیست. بلكه ممكن است مصالح و مفاسد دیگرى مثل مسائل معنوى و اجتماعى هم مورد نظر شارع بوده است و آیندگان نكات علمى و دقیقترى از این عمل عبادى كشف كنند.
البته برخى از این آثار بهداشتى كه از شستشو حاصل مىشود، با شستشوى ساده بدن (بدون نیت و شرایط وضو) نیز حاصل مىشود، پس معلوم مىشود كه این آثار، هدف اصلى شارع مقدس اسلام نبوده است، بلكه حداكثر مىتوان گفت: در دستور وضو برخى از این آثار نیز لحاظ شده است.
و این مقاله را با یک پرسش و پاسخ در مورد وضو به پایان می بریم:
سوال: كیفیت وضو گرفتن به شیوه‌ی ترتیبی و ارتماسی را اگر می‌شود توضیح بفرمائید؟
جواب: در وضوی ترتیبی واجب است اول صورت را، سپس دست راست را از آرنج به طرف نوك انگشتان و سپس دست چپ را به شیوه‌ی دست راست، بشوئید و بعد سر را سپس پای راست، بعد از آن هم پای چپ را مسح كنید.
اما در وضوی ارتماسی باید صورت و دستها را به قصد وضو، با مراعات شستن از بالا به پایین در آب فرو برید، لیكن برای اینكه مسح سر و پاها با آب وضو باشد، بایستی در شستن ارتماسی دستها، قصد شستن وضویی، هنگام بیرون آوردن دستها از آب باشد و یا اینكه مقداری از دست چپ را، باقی گذارد، تا آن را با دست راست، ترتیبی بشوید. (توضیح المسائل دوازده مرجع, م236, 237, 245, 261)
منابع:
سایت اندیشه قم
کتاب پرسش و پاسخهای قرآنی ج5ـ محمد علی رضایی اصفهانی
